Wat kunnen we verwachten van de "herfstgolf" van het coronavirus? 5 vragen en antwoorden

Een nieuwe vaccinatiecampagne voor een boosterprik, snel stijgende cijfers, hier en daar weer mondmaskers: het ziet ernaar uit dat de zogenoemde "herfstgolf" van het coronavirus begonnen is. Wat moeten we daar nu eigenlijk van verwachten? En wordt het voor het eerst een winter leven-met-het-coronavirus, na tweeënhalf jaar van golven en wisselende maatregelen? Of mogen we nog vreemde situaties verwachten?

Het meest waarschijnlijke scenario is dat de cijfers de komende periode zullen blijven stijgen, maar dat de impact op de zorg kleiner zal zijn. Door zowel vaccinaties als doorgemaakte infecties hebben we een zekere immuniteit opgebouwd tegen het virus, waardoor mensen minder (vaak) ziek worden.

"De voorspellingen zijn inderdaad dat die golf eind oktober, begin november naar een maximum gaat. Maar het zal niet meer de golf zijn zoals we die gekend hebben met omikron of delta bijvoorbeeld. Het gaat er vooral om dat de zorg niet meer onder druk komt te staan, door hoogrisicopatiënten te laten vaccineren, zodanig dat als ze een infectie oplopen, het mild of asymptomatisch blijft en ze niet in het ziekenhuis belanden", legt viroloog Johan Neyts (KU Leuven) uit in "Het kwartier".

Hebben we dan eindelijk leren leven met het virus? "Ik denk het wel, en ik hoop het ook. Alle voorspellingen wijzen erop dat het virus nu min of meer beheersbaar is", zegt Neyts. "Ik moet wel eventjes een slag om de arm houden: we hebben gezien hoe snel nieuwe varianten zich kunnen ontwikkelen. Het virus is nog niet uitgemuteerd, dus het kan dat er weer nieuwe varianten ontstaan die de situatie nog enigszins anders doen evolueren, maar momenteel is er op dat vlak nog niet zo heel veel te vrezen".

"Er is maar één regel meer die nog steeds van toepassing is: het principe dat je thuis blijft als je besmet bent", vertelt viroloog Steven Van Gucht in "Laat". Contacttracing en quarantaineregels zijn er niet meer. "Maar ik zou wel mijn gezond verstand gebruiken", zo zegt Van Gucht. "Het is dan niet het moment om naar een woonzorgcentrum te gaan bijvoorbeeld". Een kleine aanvulling: het is ook nog steeds zo dat je een mondmasker moet dragen in ziekenhuizen en andere zorginstellingen.

Neyts verwacht alvast niet dat er nog veel maatregelen nodig zullen zijn, behalve dan op het vlak van die maskers. "Wat wel zou kunnen, is dat men opnieuw aanbeveelt om mondmaskers te dragen op heel drukke plaatsen, zeker voor mensen die meer risico lopen ook al zijn ze gevaccineerd", zegt Neyts. 

Daar pleit infectioloog Erika Vlieghe zelfs al expliciet voor: "Ik denk dat we op plaatsen waar we dicht op elkaar zijn, moeten nadenken over een tijdelijke mondmaskerplicht en extra aandacht voor ventilatie om de impact van de golf wat te verminderen", zo zegt Vlieghe. "Als je als haringen in een ton zit in bepaalde piekbussen of -treinen... Zeker voor mensen die zelf kwetsbaar zijn, is een FFP2-masker verstandig, maar eigenlijk geldt dat voor iedereen."

Als de ziekte dan toch op de griep begint te lijken... moeten we onszelf dan wel blijven isoleren als we het virus oplopen? Volgens Vlieghe is dat vanzelfsprekend. 

"Natuurlijk zal je meer naar een individuele aanpak gaan dan naar een algemene verplichting voor de hele bevolking eens de dreiging van de pandemie afzwakt. Maar het is waar we naartoe moeten als we op een verstandige manier met infecties willen omgaan: ga niet op je werk zitten als je ziek bent, zeker niet als je kan telewerken. Dat is gewoon gezond verstand. Door de maatregelen van de voorbije twee jaar hebben we nauwelijks influenza (griep) gezien ook", zegt Vlieghe. En als je geen koorts hebt en thuisblijven echt niet kan, is er dus nog het mondmasker.

Op 23 mei 2022 werd de coronabarometer "gedeactiveerd". Wat als de cijfers stijgen boven de grens die toen vastgelegd was voor code geel, oranje of rood?

Bij het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke horen we dat het heractiveren van de coronabarometer op dit moment zeker niet aan de orde is, maar dat het systeem uit de kast gehaald kan worden als dat nodig blijkt.

"Dat zijn ook de lessen die we geleerd hebben uit de vorige golven om snel te kunnen handelen. Hetzelfde geldt voor het CST en andere maatregelen die we de voorbije periode hebben ingezet tijdens de pieken. Mochten de cijfers die richting uitgaan, dan moeten we klaarzitten", legt woordvoerder Lot Wildemeersch uit.

In dat geval moet een overlegcomité samenkomen (op vraag van de interministeriële conferentie die nog elke week samen zit), zodat de verschillende politieke niveaus samen kunnen beslissen op basis van de gewoonlijke parameters: het aantal hospitalisaties en het aantal opnames op intensieve zorg. Maar het is dus niet zo dat de barometer automatisch opnieuw geactiveerd wordt wanneer bepaalde aantallen bereikt worden.

Intussen is de vaccinatiecampagne voor de herfstprik volop aan de gang. Het vaccin is aanbevolen voor mensen met een verhoogd risico, mensen ouder dan 65 jaar en mensen die werken in de zorgsector. Voor personen tussen 50 en 64 jaar raadt de Hoge Gezondheidsraad de herfstvaccinatie ook aan als zij kampen met obesitas, roken of veel alcohol consumeren. Voor wie geen risicofactoren heeft, is het vaccin een vrijblijvend aanbod, sowieso is er geen verplichting.

Volgens viroloog Steven Van Gucht is het wel nog nuttig. "Je doet het in de eerste plaats voor jezelf", zegt hij daarover in "Laat". "Dat is het verschil met de vorige campagne: je moet er nu van uitgaan dat de meeste mensen nu wel een basisimmuniteit hebben. Als je een verhoogd risicoprofiel hebt, is dat niet voldoende, maar voor jonge mensen is de kans om in het ziekenhuis te belanden wel een pak kleiner."

Het grote voordeel: het nieuwste vaccin is aangepast aan de omikron-variant en zou daardoor een betere bescherming bieden. Volgens Van Gucht kan je met het vaccin misschien voorkomen om enkele dagen ziek in bed te liggen. Maar je hoeft je als jonge, gezonde persoon niet schuldig te voelen als je geen prik neemt, zegt Van Gucht. "Tenzij je misschien als jonge persoon in een gezin leeft waar een van de ouders een risicoprofiel heeft."

Stel dat er toch veel mensen op intensieve zorg belanden de komende maanden, zijn we daar dan klaar voor? Frank Vermassen, hoofdarts van het UZ Gent, heeft er wel vertrouwen in. "We weten nu beter hoe het aangepakt kan worden zonder de capaciteit voor normale opnames te beperken, bijvoorbeeld met individuele isolatie. Die ervaring uit de vorige golven zal helpen."

Bovendien zullen de afdelingen intensieve zorg nog efficiënter gebruikt worden. "Op dat gebied is er een grote bewustwording gekomen dat we de intensieve zorg-capaciteit moeten gebruiken voor die mensen die er het meeste baat bij hebben, en futiele zorg vermijden. Dat is toch een beetje een mindshift." De juiste persoon op de juiste plaats, dus.

Maar wat als er een onverwacht ziekmakende nieuwe variant opduikt? "Er zijn nog geen aanwijzingen voor een heel andere variant. Voorlopig lijken ze nogal op de vorige, en dus hebben we er nog immuniteit tegen opgebouwd", zegt Vermassen daarover.

"Waar we meer schrik van hebben, is eventuele extra uitval van personeel door besmettingen, want dat beperkt je capaciteit nog meer. En we zitten al met een algemeen personeelstekort in de zorg", aldus Vermassen. En ook Vlieghe wijst daar nadrukkelijk op: "Als ziekenhuis zit je in de winter al snel met te weinig bedden. We hopen dat de impact beperkt zal blijven, maar het wordt niet plots een fluitje van een cent. We likken nog onze wonden van twee covid-jaren."