‘Het zou anders zijn als het kunstwerk effectief beschadigd was’: wat heeft de ‘tomatensoep-actie’ nu gedaan voor de klimaatzaak?
De soep over Van Goghs Zonnebloemen genereerde weinig aandacht voor de klimaatzaak, wel voor de schade die het beroemde schilderij had kunnen oplopen. “Hier moest alleen een vod gewassen worden. Waarom besteden de media niet meer aandacht aan de boodschap van deze activisten?”
In The National Gallery in Londen zijn de Zonnebloemen van Vincent Van Gogh opnieuw te bekijken. Vrijdag moest het topstuk even worden weggehaald, nadat het door twee milieuactivisten van de Britse actiegroep Just Stop Oil overgoten werd met tomatensoep.
De actievoerders vroegen aandacht voor het klimaat, maar achteraf was er meer te doen over de schade die het schilderij had kunnen oplopen. Dat bleek mee te vallen. Het schilderij zelf, dat miljoenen waard is, is beschermd door glas. Alleen de lijst raakte licht beschadigd.
De activisten, twee jonge vrouwen uit Newcastle en Londen, werden opgepakt wegens vandalisme. De rechter liet hen vrij op borg, maar ze riskeren wel een fikse boete. “Sommige acties zijn contraproductief”, vindt Walter Lotens (80), die al jaren actie voert voor het klimaat. In de jaren zeventig protesteerde hij tegen oliereus Shell. Lotens was mede-oprichter van Actiegroep Kritisch Onderwijs (AKO) en is vandaag een van de drijvende krachten achter Grootouders voor het Klimaat. “Rechts heeft heel veel macht op sociale media waardoor de actie als een boemerang is teruggekeerd. De actievoerders worden nu voorgesteld als cultuurbarbaren.”
‘Tijd dringt’
Toch zijn er volgens Lotens wel radicale acties nodig. “Voor de zoveelste keer in gesprek gaan heeft geen effect. De tijd dringt en de impact van de klimaatspijbelaars is helaas heel beperkt geweest. Ik ben ervan overtuigd ben dat we radicaler moeten zijn. Vorige week hebben de Grootouders voor het Klimaat zich daarom aangesloten bij Code Rouge in Henegouwen, waarbij we de toegang tot de fabriek van TotalEnergies hebben geblokkeerd”, zegt Lotens, die er vanwege gezondheidsproblemen zelf niet bij kon zijn.
“Code Rouge was in mijn ogen een erg geslaagde actie”, zegt Lotens. “De timing zat goed en we hebben heel wat media-aandacht gekregen. Tijdens onze actie zaten de ministers in hun begrotingsconclaaf. Het is de natte droom van een activist om invloed te hebben op het politieke luik.”
“Het is jammer dat het succes van een protestactie zo vaak wordt uitgedrukt in de invloed op de politiek”, vindt Cato Waeterloos, postdoctoraal onderzoeker aan de UGent, die onderzoek doet rond klimaatactivisme. “Het is heel uitzonderlijk dat een bepaalde actie een beleidswijziging als rechtstreeks gevolg heeft. Er zijn nog andere criteria mogelijk. Als het hun bedoeling was om een bewustzijn te creëren, is de actie van Just Stop Oil wel geslaagd. De activisten hebben duidelijk een gevoelige snaar geraakt.”
De actie in The National Gallery haalde in Europa overal het nieuws. De video van het incident op YouTube was zondag al maar dan 47 miljoen keer bekeken. De soep die over het beroemde schilderij liep, zorgde voor een soort schokeffect. Maar kan dat ook geen afkeer van de klimaatzaak teweegbrengen?
“Dat is een risico”, zegt de onderzoekster. “Politieke actie is meer en meer individueel geworden en minder gelinkt aan vaste groeperingen. Daardoor kleurt men makkelijker buiten de krijtlijnen van wat we gewend zijn. Dat gaat hand in hand met de logica van sociale media: iedereen geeft zijn eigen invulling aan waar een beweging voor staat en welk narratief het uitdraagt. Dat maakt het ook makkelijk om een beweging te kapen. Dat lijkt nu ook te gebeuren: men evalueert online de intenties van de activisten, die misschien niet overeenkomen met de echte intenties.”
Risico afwegen
“Maar kritiek heeft ook zijn waarde”, vindt Waeterloos. “Ik vond het heel frappant om de kritiek te zien veranderen toen duidelijk werd dat het schilderij niet echt beschadigd was. Politiek engagement wordt heel vaak afgewogen op basis van het risico. Hoe groter het persoonlijk risico, hoe hoger het engagement. Online engagement wordt aanzien als het minst waardevol. Wie tijd en moeite doet om zelf naar buiten te gaan, is meer geëngageerd. Een kunstwerk definitief beschadigen is volgens die redenering pas echt oprecht.”
“Het zou een ander debat zijn als het kunstwerk effectief beschadigd zou zijn”, zegt essayist Geert Buelens, die zeer begaan is met de klimaatverandering. “Maar hier was geen schade: er moest alleen een vod gewassen worden. Ik ben er zeker van dat de activisten wisten dat het werk beschermd was door glas. Waar praten we dan over? Waarom besteden de media dan niet meer aandacht aan de echte boodschap van deze activisten die de sociale ongelijkheid wilden aanklagen: terwijl we decadente bedragen aan kunst uitgeven, zijn er mensen die geen geld hebben om een blik soep op te warmen.”
Buelens schreef eerder dit jaar het boek Wat we toen al wisten, waarin hij vijftig jaar terugkeert in de tijd en onderzoekt wat er is gebeurd met het milieuactivisme van de jaren 70. “Van de ziekteverzekering tot het vrouwenstemrecht: elke grote verandering kwam er door een massaprotest met een radicale flank. Een vriendelijke vraag heeft helaas nog nooit een structurele verandering teweeggebracht. Een betoging heeft geen enkel effect meer. Enkele maanden geleden heeft een klimaatactivist zichzelf in brand gestoken, maar dat zijn we al allemaal vergeten. De strijd tegen de klimaatverandering moet met dezelfde onverbiddelijke urgentie worden gevoerd waarmee naties ten oorlog trekken.”