Inflatie jaagt lonen fors omhoog, wat houd je daar netto van over?

1. Waarom blijft de inflatie zo hardnekkig hoog?

Ten eerste zijn de energieprijzen nog altijd een stuk hoger dan een jaar geleden, ondanks de recente daling van de gasprijs en de tussenkomsten van de regering. Aardgas kost 73 procent meer dan vorig jaar, huisbrandolie 50 procent en elektriciteit 36 procent. Dat tikt stevig aan. De energieprijzen hielden de inflatie ook in december boven 10 procent. Het inflatiecijfer kwam uit op 10,35 procent, een marginale verlaging ten opzichte van de maand voordien.

Ten tweede sijpelen de hogere prijzen voor grondstoffen, energie en arbeid steeds verder door naar de winkelrekken. De voedingsinflatie blijft stijgen en bedroeg in december 14,53 procent. Het relatieve belang hiervan in het totale inflatiecijfer neemt gestaag toe. Daarnaast blijven ook de prijzen van diensten de hoogte in gaan. Denk aan de kapper, de fietsenmaker, de bioscoop, of een etentje in een restaurant.

2. Waarom is het inflatiecijfer in december zo belangrijk?

Dat heeft te maken met de manier waarop in België de lonen tot stand komen. Die zijn gekoppeld aan de gezondheidsindex, die de inflatie meet zonder alcohol, tabak en motorbrandstoffen. Voor een groot aantal werknemers in de privésector worden de lonen elk jaar in januari aangepast aan de inflatie, en daarvoor is de afgevlakte gezondheidsindex van november en december van belang. Het was dus uitkijken naar het inflatiecijfer van december om te weten hoe sterk de lonen van ongeveer een miljoen Belgische arbeidskrachten in januari omhoog gaan.

Het cijfer voor de grootste groep van werknemers, dat zijn de bedienden die onder het paritair comité 200 vallen, gaat volgende maand met 11,08 procent omhoog. Het percentage van nog enkele honderdduizenden werknemers in andere paritaire comités wijkt daar niet veel van af. In de horeca, de voedingsindustrie en het wegvervoer gaan de lonen bijvoorbeeld met 10,96 procent omhoog.

3. Hoe uitzonderlijk is zo’n loonstijging?

Zeer uitzonderlijk. Volgens Jean-Luc Vannieuwenhuyse van socialedienstverlener SD Worx gaat het om de grootste stijging van de laatste 50 jaar. Het betekent een serieuze toename van de loonkosten voor de ondernemingen. In onze buurlanden liggen de loonsverhogingen lager, omdat daar geen automatische koppeling aan de inflatie bestaat. Het bedrijfsleven vreest daarom voor zijn concurrentiekracht. Anderzijds dragen de loonsverhogingen wel bij aan de koopkracht van de gezinnen. Die zal vooral in 2023 veel sterker stijgen dan in de buurlanden, liet de Nationale Bank deze maand weten.

4. Hoe kan het dat de lonen met 11 procent stijgen, terwijl de inflatie 10 procent bedraagt?

Omdat voor de loonindexering de afgevlakte gezondheidsindex wordt gebruikt. Dat is een voortschrijdend gemiddelde van telkens vier maanden. Dus ook het extreem hoge inflatiecijfer van oktober wordt er indirect in meegenomen. In die maand bedroeg de inflatie 12,27 procent.

5. Hoeveel houd ik netto over van die loonsverhoging?

De kans is groot dat het netto percentage niet of nauwelijks afwijkt van het bruto percentage. Het voordeel van een loonsverhoging in januari is dat op dat moment ook de grensbedragen voor de belastingschalen en andere fiscale regelingen worden aangepast. Dat ligt anders met tussentijdse loonsverhogingen in de loop van het kalenderjaar. Dan dreigen met name lage inkomens netto minder over te houden, omdat ze sneller in een hogere loonschaal terechtkomen en omdat het effect van loonpremies afneemt.

6. Gaan alleen de lonen in de privésector omhoog?

Nee, ook de ambtenaren krijgen in januari meer. Hun loon gaat met 2 procent omhoog. Die verhoging wordt anders berekend, en is afhankelijk van de overschrijding van de zogenaamde spilindex. Dat is een vaste drempelwaarde voor de afgevlakte gezondheidsindex. Die drempelwaarde werd in november bereikt, en in dat geval worden de ambtenarenlonen twee maanden later aangepast. De spilindex werd in 2022 vijf maal overschreden. Op lange termijn houden de loonontwikkelingen van de verschillende groepen werknemers gelijke tred omdat ze dezelfde curve volgen, alleen de frequentie van de aanpassing verschilt.

Andere zaken die aan de index zijn gekoppeld, zoals de huishuur, volgen de gewone gezondheidsindex. Die wordt elke maand gepubliceerd. Het decembercijfer heeft voor dit soort berekeningen geen speciale betekenis.