OVERZICHT. Al meer dan 8.100 doden na aardbeving in Turkije en Syrië

Volgens het Amerikaanse aardbevingsobservatorium USGS vond de dodelijke aardbeving plaats in de nacht van zondag op maandag om 4.17 uur plaatselijke tijd (2.17 uur Belgische tijd) in het zuiden van Turkije, op een diepte van ongeveer 18 kilometer. Dat gebeurde met een kracht van 7,8. Het epicentrum lag 26 kilometer ten noordwesten van de Turkse stad Gaziantep, niet ver van de Syrische grens. In vogelvlucht gaat het om zo’n 60 kilometer.

Familieleden en reddingswerkers zoeken sindsdien naar overlevenden onder het puin, maar hun werk wordt bemoeilijkt door de slechte weeromstandigheden. Volgens een verslaggever van de BBC in de Turkse stad Osmaniye, niet ver van het epicentrum, ging de zoek- en reddingsoperatie er maandagnacht ondanks de stromende regen door.

De internationale hulp begon dinsdag aan te komen in Turkije, waar een nationale rouwperiode van zeven dagen werd afgekondigd. Woensdag vertrekt een verkenningsteam van B-FAST naar Turkije dat ter plaatse zal bekijken waar het veldhospitaal opgezet kan worden. Dit weekend vertrekt er dan een team om het hele veldhospitaal op te zetten en ten laatste volgende week donderdag moet het hele veldhospitaal actief zijn.

In de hele provincie Osmaniye is geen elektriciteit. Ook in de zuidelijke provincie Hatay is er geen stroom, dat meldt een ooggetuige aan het Duitse persbureau ‘dpa’. Er is dringend hulp nodig, klink het. Daarnaast hebben de tankstations geen brandstof meer en er is geen brood meer te vinden. In de zuidoostelijke metropool Diyarbakir hebben vele mensen elders de nacht moeten doorbrengen, in scholen of moskeeën, aldus een medewerker van ‘dpa’. Vele inwoners van Diyarbakir pogen naar omliggende dorpen te trekken. De huizen hebben er veelal één verdieping en worden daarom als veiliger beschouwd.

Op beelden is te zien hoe een familie, ondanks temperaturen onder het vriespunt, de nacht op straat doorbrengt. Vanwege de kans op zware naschokken zijn mensen volgens de BBC-verslaggever te bang om in een gebouw te slapen. De tenten van de Turkse rampendiensten Afad hebben geen verwarming en het zijn er niet genoeg. Vermoedelijk daalt de temperatuur in de komende dagen nog verder, op veel plaatsen tot onder het vriespunt.

De reddingsacties in de regio vinden plaats in de koude, vaak terwijl het regent of sneeuwt. Het slechte weer in Anatolië bemoeilijkt de reddingswerkzaamheden. Overlevenden moeten zich vaak verwarmen rond geïmproviseerde vuurkorven.

De Turkse regio Kahramanmaras (zuidoost), die moeilijk bereikbaar is, is zwaar getroffen en bedekt met sneeuw.

In Syrië zal het dodental naar verwachting aanzienlijk stijgen “omdat honderden mensen vast blijven zitten onder het puin”, aldus de Witte Helmen, die actief zijn in gebied dat door rebellengroeperingen gecontroleerd wordt.

Het reddingswerk is bovendien niet zonder gevaar: het rommelt nog flink in het Turks-Syrische grensgebied. Deze ochtend, om iets na tien uur plaatselijke tijd, is een nieuwe naschok met een kracht van 5.4 gemeten. In totaal zijn er tot nu toe 285 naschokken geweest. Dat heeft de Turkse overheidsdienst voor rampenbestrijding (AFAD) dinsdag bekendgemaakt. Maandagavond werd de regio eveneens opnieuw opgeschrikt door een zware naschok met volgens het Europees-Mediterraan Seismologisch Centrum (EMSC) een kracht van 5,3.

Gisteren werd de krachtigste naschok geregistreerd, een aardbeving van 7,5. De schok had een iets noordelijker gelegen epicentrum dan de eerste aardbeving, in de provincie Kahramanmaras.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwde maandag voor het gevaar van de naschokken. Die kunnen beschadigde gebouwen doen instorten. Er zijn volgens buitenlandse media in Syrië en Turkije duizenden mensen die om deze reden in auto’s of buiten slapen.

Mogelijk zijn meer dan 23 miljoen inwoners van Turkije en Syrië getroffen door de zware aardbevingen van maandag, schat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Onder hen zijn ongeveer 5 miljoen kwetsbaren en 1,4 miljoen kinderen.

Turkije heeft volgens een hoge WHO-functionaris een sterk vermogen om op de crisis te reageren, in tegenstelling tot Syrië. Zij zegt dat vooral Syrië op de korte en middellange termijn hulp nodig heeft. Dat heeft alles te maken met de burgeroorlog die er 12 jaar geleden uitbrak. Die leidde tot een humanitaire crisis en veroorzaakte grote problemen voor de economie.

KIJK. Bewakingsbeelden leggen moment van zware aardbeving vast

De omvang van de ramp is niet te overzien. De voorlopige balans in Turkije staat inmiddels op 3.419 doden en minstens 20.534 gewonden. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan omschreef de beving als “de grootste ramp in zijn land sinds 1939". Hij kondigde maandag zeven dagen van nationale rouw af. Alle scholen in Turkije blijven een week dicht.

Dinsdag heeft Erdogan een noodtoestand van drie maanden afgekondigd voor de tien provincies die zijn getroffen door de aardbevingen van maandag. Met de noodtoestand wil hij ervoor zorgen dat de zoek- en reddingsoperaties in het land snel kunnen worden uitgevoerd, evenals het werk dat daarop volgt. Hij maakte het besluit op televisie bekend.

Volgens officiële berichten zijn zeker tien provincies in het zuidoosten van Turkije getroffen door de eerste beving, waaronder Kahramanmaras en Diyarbakir, op meer dan 300 kilometer afstand van elkaar. Er is daarbij sprake van 13,5 miljoen getroffen burgers. Dat melden Turkse media op basis van de Turkse minister voor Milieu en Verstedelijking, Murat Kurum. “De pijn is niet te beschrijven”, besloot Murat Kurum. Hij wees er nog op dat bij eerdere aardbevingen nog mensen na 100 uur levend van onder het puin gehaald werden.

Er zijn in heel Turkije 5.575 gebouwen ingestort. Vermoedelijk liggen er dus op veel plaatsen nog mensen onder het puin en loopt de dodentol nog veel hoger op. Gelukkig worden er ook mensen levend vanonder brokstukken gehaald. Meer dan 7.840 mensen zijn tot nu toe uit het puin gered, zei Erdogan eerder.

Beelden uit de getroffen regio’s tonen enorme verwoestingen. Talloze huizen en gebouwen zijn ingestort, van het historische kasteel van Gaziantep, niet ver van het epicentrum, schiet weinig meer over. Alleen al in de provincie Malatya zijn 140 gebouwen ingestort, waaronder een groot hotel in het centrum. En in Sanliurfa, 150 kilometer ten oosten van het epicentrum, stortte een ziekenhuis volledig in. Er wordt gevreesd dat veel patiënten vastzitten.

Er wordt ook grote schade gemeld in Adana, dat 150 kilometer ten westen van het epicentrum ligt. Zélfs in Diyarbakir, 280 kilometer van het epicentrum verwijderd, is een gebouw van acht verdiepingen volledig ingestort.

Unesco wijst op de verwoesting van verschillende gebouwen op de werelderfgoedsite van de burcht van Dayirbikir en de Hevsel-tuinen, een belangrijk centrum uit de Romeinse, Sassanidische, Byzantijnse, islamitische en Ottomaanse periode.

Zeker drie andere werelderfgoedsites in Turkije, namelijk Göbekli Tepe, Nemrut Dagi en de Tell van Arslantepe, kunnen ook getroffen zijn door de aardbeving, zegt de VN-organisatie in een verklaring. Unesco tracht een nauwkeurige inventaris op te maken van de schade zodat de sites kunnen worden beveiligd en gestabiliseerd.

Reddingswerkers zetten alles op alles om mensen van onder het puin te proberen te halen. Zo werd in Diyarbakir tot grote emotie van de redders een jong kind van 7 jaar oud levend uit het ingestorte gebouw gehaald. De staatszender TRT toonde verder beelden over mensen die in Iskenderun werden gered en ook vanuit Gaziantep, Sanliurfa, Osmaniye en Adana kwamen er beelden van slachtoffers die, soms gehuld in dekens, worden afgevoerd. Dan vinden redders doden, dan weer levenden, dan weer doden. Vreugde en verdriet volgen elkaar telkens weer op.

Inwoners van getroffen Turkse steden delen zelf ook beelden van zoek- en reddingsacties en van verwoeste gebouwen met de hashtag ‘#DEPREMOLDU’ (#ERWASEENAARDBEVING). Slachtoffers die vastzitten onder het puin en het nog kunnen, gebruiken hun telefoon om via sociale media om hulp te vragen.

In de regio wordt ook schade aan een ondergrondse gaspijpleiding gemeld, wat gisteren tot een explosie heeft geleid. De gastoevoer naar verschillende provincies rond het getroffen gebied is daarom stilgelegd. In de stad Ceyhan, in het zuidoosten, heeft Turkije ook nog een olieterminal stilgelegd, uit voorzorg. De terminal en ook oliepijplijnen zijn ongeschonden door het natuurgeweld gekomen. Ook de kerncentrale Akkuyu, die momenteel nog in aanbouw is aan de zuidkust van Turkije, is niet beschadigd.

Verschillende luchthavens in getroffen Turkse regio’s blijven voorlopig gesloten voor burgerluchtvaart. De luchthavens van Hatay, Kahramanmaras en Gaziantep zijn getroffen, zei vicepresident Fuat Oktay. CNN Türk toonde opvallende beelden van een diepe scheur in de landingsbaan van de luchthaven van Hatay. De haven van de stad Iskenderun, ten zuidwesten van Gaziantep, liep eveneens schade op. Voorlopig blijft de haven dan ook dicht. Andere havens in het land kunnen wel openblijven.

Ook in het noorden van Syrië zijn er veel dodelijke slachtoffers gevallen. Even voor middernacht op maandag waren er 1.604 doden en meer dan 3.600 gewonden geteld. De Witte Helmen, een Syrische hulporganisatie die actief is in de door rebellen bezette gebieden in het noordwesten, zegt dinsdag dat honderden mensen nog vastzitten onder het puin. De tijd begint de dringen, klinkt het. “Onze teams leveren grote inspanningen, maar zijn niet in staat om op de volledige omvang van de ramp te reageren”, aldus de hulporganisatie. Volgens de Witte Helmen verlopen de reddingswerken in rebellengebied “zeer langzaam” bij gebrek aan adequaat materiaal.

Volgens het ministerie van Volksgezondheid zijn er 570 doden en 1.403 gewonden gevallen in Aleppo, Latakia, Hama en Tartus (provincies die gecontroleerd worden door het regime; nvdr.). De Witte Helmen melden meer dan 700 doden en 1.050 gewonden.

VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR laat weten dat de aardbeving in Syrië vooral mensen getroffen heeft die voor de natuurramp reeds in erbarmelijke omstandigheden leefden. Vele mensen op de vlucht in het land moesten de nacht buiten doorbrengen, bij sneeuw en koude temperaturen, aldus een woordvoerster.

Verschillende hulporganisaties hebben hulpverleningsacties opgestart in Turkije en Syrië. Op Twitter laat het Syrische Rode Kruis weten dat het zijn best doet om levende mensen onder de puinhopen van verwoeste gebouwen te halen. De organisatie is met vrijwilligers aanwezig in onder meer Hama, Aleppo en Latakia. Ook Artsen zonder Grenzen biedt hulp in de getroffen Syrische regio en heeft noodkits gedoneerd. De organisatie ziet een toestroom van het aantal gewonden in de ziekenhuizen in Idlib. “We werken met man en macht om zo veel mogelijk mensen te helpen”, laat Artsen zonder Grenzen weten.

Dokters van de Wereld heeft in Noord-Syrië negen klinieken en ziet ook daar “de hele tijd slachtoffers binnenstromen”. Volgens Stichting Vluchteling is het getroffen gebied in Syrië voor hulporganisaties moeilijk toegankelijk vanwege “geweld door gewapende groeperingen”.

Unesco maakt zich zorgen over de oude stad van Aleppo, waar aanzienlijke schade is vastgesteld aan de dertiende-eeuws citadel, de westelijke toren van de oude stadsmuur ingestort is en verschillende gebouwen in de soeks, de overdekte markten, verzwakt zijn. De oude stad van Aleppo, die zwaar beschadigd raakte door vier jaar van gevechten tussen 2012 en 2016, waarbij duizenden mensen omkwamen, staat op de Unescolijst van werelderfgoed in gevaar.

Volgens de Witte Helmen zijn 210 gebouwen volledig ingestort en 441 andere gedeeltelijk.

Er zouden zich momenteel een 250-tal Belgen in de getroffen regio bevinden, ongeveer 200 in Turkije en 50 in Syrië. Dat is bevestigd aan ‘VTM Nieuws’ door de FOD Buitenlandse Zaken. Daarnaast is er ook weet van zeker acht toeristen in het gebied, het gaat dan om mensen die zich hebben geregistreerd via het platform Travellers Online. Er is verder nog geen informatie over de toestand of situatie van de Belgen ter plaatse.

Buitenlandse Zaken stelt alles in het werk om hen te proberen te bereiken. “Dat is absoluut niet makkelijk gezien de omstandigheden”, legt ‘VTM Nieuws’-journaliste Julie Colpaert uit. Zij kreeg ook een korte reactie van de woordvoerder van Buitenlandse Zaken, die alle Belgen ter plaatse oproept om zich aan te melden via Travellers Online, zodat zij “kunnen gecontacteerd worden en indien nodig bijstand kunnen krijgen”.

De eerste verhalen over familieleden van Belgen lopen intussen binnen. Zo blijkt de broer van Meral Özcan (42), gemeenteraadslid voor Groen in Beringen, met z’n vrouw en twee kinderen in Gaziantep te wonen. Ze werden uit hun slaap gerukt door de zware aardbeving van afgelopen nacht. Meral vertelt: “Hun lichaam was niet in staat om te bewegen of reageren. Ze dachten écht: het is gedaan met ons gezin. Zo erg was het.”

Een andere Limburger, Ramazan Bel, heeft ook familie wonen in Gaziantep. “Iedereen is hier direct met iedereen beginnen te bellen", zegt hij aan ‘VTM Nieuws’. “Iedereen was in paniek, huilde, was angstig.” Uiteindelijk kreeg hij goed nieuws: zijn familie blijkt ongedeerd.

OPROEP. Ben je momenteel in Turkije, Syrië, Israël, Libanon of Cyprus en heb je de aardbeving meegemaakt? Of heb je misschien familie of vrienden die in de getroffen gebieden wonen en wil je je verhaal doen? Laat het ons weten door een mailtje te sturen naar esther.de.leebeeck@dpgmedia.be met vermelding van je telefoonnummer.

De regio waar de dodelijke aardbeving plaatsvond, is een van de meest aardbevingsgevoelige van Europa, zegt Manuel Sintubin, geoloog aan de KU Leuven. Aardbevingen zijn er dus niet uitzonderlijk, maar een beving van 7,8 op de schaal van Richter is “bij de zwaarste ooit”.

Volgens Sintubin heeft de krachtige eerste beving de tweede meer naar het noorden getriggerd. “De miserie is nog niet gedaan in Oost-Turkije”, stelt hij. Volgens de geoloog zullen er nog meer naschokken volgen, die mogelijk tot boven een zwaarte van 6 op de schaal kunnen komen. “De eerste dagen kunnen er nog heel veel volgen. Nadien zal het geleidelijk afnemen.”

“De sterkte van de beving is belangrijk om de schade op te meten, maar ook de stevigheid van de gebouwen is van belang”, geeft hij nog mee. “We weten dat er in Turkije al eens door de vingers wordt gekeken als het gaat om de aardbevingsbestendigheid van gebouwen. Ook in Syrië is de maatschappij erg kwetsbaar. Dat heeft allemaal een grote impact.”

Vanuit alle delen van de wereld zijn reddingswerkers of hulpgoederen onderweg naar de regio in Turkije en Syrië. Volgens de Turkse krant ‘Sabah’ zijn vanaf de luchthaven van Istanboel dinsdagochtend 13.000 reddingswerkers en vrijwilligers vertrokken richting de Turkse provincie Hatay.

Zeker 45 landen hebben al hun hulp aangeboden, volgens Erdogan. Het gaat onder andere om Nederland, Italië, Frankrijk, Zweden, Polen, Spanje, Finland en Israël. Op beelden is te zien hoe reddingswerkers en speurhonden vanuit bijvoorbeeld Griekenland, Hongarije, Zwitserland, Mexico en Duitsland onderweg zijn naar Turkije. Ook vanuit de stad Los Angeles en landen als Zuid-Korea en Japan zijn reddingswerkers onderweg.

Ook de Amerikaanse president Joe Biden belooft zijn Turkse ambtgenoot “alle hulp” te sturen die nodig is om te herstellen van de verwoestende aardbevingen. De twee leiders spraken elkaar maandagavond (Belgische tijd) telefonisch.

Volgens de verklaring van het Witte Huis worden Amerikaanse teams spoedig ingezet om Turkse zoek- en reddingsteams te ondersteunen. Vanuit Nederland is zo’n team van 65 mensen en 8 reddingshonden al geland in het Turkse Adana om te helpen zoeken naar overlevenden van de aardbevingen.

Australië, Nieuw-Zeeland en China leveren een financiële bijdrage van respectievelijk 6,5 miljoen, 1 miljoen en 5,5 miljoen euro. In Syrië zijn dinsdagochtend vroeg hulptoestellen met voeding, medische voorzieningen en dekens aangekomen uit Iran en Irak. Iran heeft Syrië ook humanitaire hulp beloofd.

KIJK. Opvallend: ook president Zelensky biedt hulp aan aan Turkije

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vreest dat het dodental na de aardbevingen in de komende weken kan verachtvoudigen. Catherine Smallwood, namens de WHO betrokken bij noodsituaties in Europa, zei dat tegen het Franse persbureau ‘AFP’ toen het dodental in beide landen op 2.600 stond. Ze sluit niet uit dat het dodental op kan lopen tot voorbij 20.000.

“Helaas is dit wat we vaak zien bij aardbevingen; na de eerste berichten stijgt het aantal doden en gewonden in de week die volgt significant”, aldus Smallwood. “Ook is er een kans op verdere instortingen van beschadigde gebouwen.”

Ook België staat klaar om bijstand te bieden. Over hoe die hulp er exact kan uitzien, geeft minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) voorlopig geen informatie. “België volgt de situatie van dichtbij op. We zijn solidair met Turkije en staan klaar om hulp te bieden”, aldus Lahbib op Twitter. In regeringskringen valt te horen dat de FOD Buitenlandse Zaken bekijkt wat de mogelijkheden zijn. In het verleden stuurde ons land wel vaker een team van B-Fast ter plaatse na gelijkaardige rampen in het buitenland.

Vlaams minister-president en minister van Buitenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) maakt 200.000 euro aan noodhulp vrij voor de slachtoffers in Turkije en Syrië. “Het gaat om 200.000 euro die de minister vanuit zijn eigen kredieten voor buitenlands beleid kan vrijmaken. Er wordt nu gekeken hoe we die hulp snel en gericht kunnen inzetten. Als blijkt dat er meer hulp nodig is, wordt dat binnen de regering verder bekeken.”

De Europese Unie heeft al meteen reddingsteams naar Turkije gestuurd. “Na de aardbeving die deze ochtend plaatsgevonden heeft in Turkije, hebben we het EU-mechanisme voor civiele bescherming geactiveerd. Teams uit Nederland en Roemenië zijn al onderweg”, aldus Europees Commissaris voor Crisisbeheer Janez Lenarcic. NAVO-secretaris-generaal Jens Stoltenberg schreef op Twitter dat Turkije ook hulp zal krijgen van zijn NAVO-partners. Momenteel zijn de bondgenoten bezig om steun te mobiliseren.

KIJK. Beelden tonen hoe reddingswerkers kinderen levend vanonder het puin kunnen halen

De Russische president Vladimir Poetin liet op zijn beurt aan zijn collega’s Erdogan en Assad weten dat Rusland klaarstaat om te helpen. Het Russische ministerie voor Noodsituaties beloofde twee vliegtuigen met reddingswerkers te sturen. Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky zegt dat Oekraïne steun levert in de vorm van een groot aantal reddingswerkers. Turkije werpt zich in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne geregeld op als bemiddelaar.

Turkish Airlines bereidt extra vluchten voor om zoek- en reddingsteams naar de getroffen regio in Turkije te sturen. Met de extra vluchten stelt de luchtvaartmaatschappij ook mensen in staat om dierbaren in het zuidoosten van het land te bezoeken, laat Turkish Airlines weten in een verklaring.

Aardbevingen komen dus relatief vaak voor in Turkije. Verschillende tektonische platen grenzen aan elkaar onder het grondgebied. Als die met elkaar botsen, veroorzaakt dat aardbevingen. Onze wetenschapsexpert Martijn Peters bevestigde bij HLN LIVE dat het hier wel degelijk om een zeer krachtige aardbeving gaat. Hij gaf ook meer uitleg over de breuklijnen. Geoloog Marc De Batist (UGent) gaat er in dit plusartikel nog verder op in.

Ook inwoners van onder meer Cyprus, Israël en Libanon meldden eerder dat ze de beving van afgelopen nacht hebben gevoeld. En zelfs tot in Denemarken en Groenland worden de schokken in Turkije duidelijk door seismografen geregistreerd. Dat gebeurde ook dichter bij ons, zoals door een meetstation bij Vijlen in Nederland. Volgens het KNMI is het normaal dat zware bevingen aan de andere kant van Europa ook hier worden gemeten.

Tot slot nog even kijken naar eerdere, helaas dodelijke aardbevingen in de regio: in november 1999 overleden door een aardbeving met een kracht van 6,3 ongeveer 900 mensen in het Turkse Düzce. In september van hetzelfde jaar had een bijzonder sterke aardbeving met een kracht van 7,4 het leven geëist van meer dan 17.000 mensen in de regio rond de industriestad Izmit, zo’n 130 kilometer naar het westen. Bij een aardbeving in Izmir kwamen in oktober 2020 meer dan honderd mensen om het leven.

In november van vorig jaar werd Turkije ook al getroffen door een aardbeving, toen met een kracht van 5,9. Daarbij vielen indertijd zeker 80 gewonden en werden 8.000 gebouwen op schade gecontroleerd. Het epicentrum van de beving lag in de provincie Düzce aan de Zwarte Zee, op zo’n 200 kilometer van hoofdstad Ankara.

KIJK. Hoelang moeten Turkije en Syrië nog vrezen voor naschokken?