De federale ministers en staatssecretarissen zullen de komende maanden op hun tong moeten bijten. Net nu de verkiezingen in aantocht zijn, krijgen ze expliciet het verbod om kritiek te geven op standpunten en beslissingen van de regering. “Er zijn twee mogelijkheden”, staat er in de deontologische code die de ministerraad vrijdag op voorstel van premier Alexander De Croo (Open Vld) heeft goedgekeurd. “Ofwel de lijn van de regering volgen en zich onthouden van kritiek op mogelijke beslissingen; ofwel ontslag aanbieden.”

Daarmee maakt deze code een ongeschreven politieke regel ineens wel heel officieel, namelijk dat ministers zich moeten schikken naar de compromissen waarmee de regering naar buiten komt. Een opmerkelijke keuze, zeker op een moment dat ministers die (ongeschreven) regel heel vrij interpreteren. Denk aan de scherpe reactie van Groen-vicepremier Petra De Sutter op de Europese migratiedeal die ons land mee goedkeurde, of de “pauzeknop” die De Croo zelf zonder overleg bepleitte voor de Europese natuurherstelwet – al schoof hij die hete aardappel nadien wel door naar de deelstaten.

Draaideur

De passage valt ook op omdat de rest van de tekst enkel een kopie is van de bestaande deontologische code voor parlementsleden en hoge ambtenaren. Dat gaat dan om algemene bepalingen over integriteit, belangenconflicten, transparantie en dergelijke. Dat De Croo daar zo’n “politieke” maatregel aan toevoegde, heeft volgens regeringsbronnen niks met de huidige debatcultuur of de komende verkiezingen te maken. Het zou enkel gaan om het expliciet maken van de ongeschreven “algemene consensusregel”.

Al kan dat wel verstrekkende gevolgen hebben, want met deze code vallen de ministers, net als de parlementsleden, voortaan onder de bevoegdheid van de federale deontologische commissie. Dat is samengesteld uit voormalige parlementsleden en ex-magistraten. Echte straffen kan die niet uitspreken, maar geeft wel adviezen.

Binnen de regering is aan deze code nog een stevige discussie voorafgegaan over de zogenaamde draaideur: mogen ministers na hun mandaat in de sector gaan werken waarvoor ze bevoegd zijn geweest? Denk aan Jo Vandeurzen die nu als consultant voor Welzijn werkt. Regeringspartij Ecolo wilde daar strenge regels voor, zoals ook de federale deontologische commissie in een advies had voorgesteld: tot vijf jaar na het ministerschap uit de sector blijven. Maar dat voorstel heeft het niet gehaald, over de draaideur staat uiteindelijk niks in de code.

Kabinetten

Naast de ministers komt er nu ook voor de kabinetsleden een deontologisch code. Hun positie kwam de voorbije maanden nog onder de aandacht door het Bpost-schandaal. Bij twee kabinetsleden van De Sutter was sprake van mogelijke belangenvermenging omdat ze op de loonlijst van Bpost stonden.

Minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden (CD&V), heeft nu een wetsontwerp klaar waardoor alle kabinetsleden onder diezelfde deontologische code voor parlementsleden en hoge ambtenaren zouden vallen. Tot nog toe was dat enkel het geval voor de kabinetschefs en adjunct-kabinetschefs. Het parlement moet zich daar nog definitief over uitspreken.