Straks beslist jury over (on)schuld van Abdeslam, Abrini en co: terugblik op 7 maanden terreurproces

Het assisenproces begon met een valse noot. Op de inleidende zitting halverwege september hekelden de advocaten van de beschuldigden de glazen box waar hun cliënten moesten in zitten. Voor elke beschuldigde was een apart compartiment voorzien. Dat was bedoeld om de veiligheid te garanderen, maar volgens de advocaten werd zo onder meer het beeld gecreëerd van de beschuldigden als beesten in een kooi.

Assisenvoorzitter Laurence Massart oordeelde uiteindelijk inderdaad dat het recht op een eerlijk proces in het gedrang zou komen. Resultaat: de glazen box (kostprijs zo'n 250.000 euro) moest worden afgebroken en werd vervangen door een andere glazen box zonder aparte compartimenten per beschuldigde (kostprijs 235.000 euro). Het voorval leidde ertoe dat het proces niet op de voorziene datum van start kon gaan.

Het proces over de aanslagen is een assisenproces. Dat betekent dat een volksjury op het einde over de schuld en de straf moet oordelen. De jury, bestaande uit 12 effectieve leden en ook nog maximaal 24 reserveleden, moet een representatieve weergave zijn van de bevolking. Voor het proces over de aanslagen waren daarvoor liefst 1.000 mensen opgeroepen.

Op 30 november werd uit al die opgeroepen mensen de jury samengesteld. Daarvoor was een zitting van meer dan 13 uur nodig. Een hele dag lang moesten mensen zich komen aanmelden. Velen kwamen met excuses om niet in de jury te moeten zitten, excuses die al dan niet werden aanvaard door de assisenvoorzitter. Op het einde van de lange dag waren uiteindelijk 36 mensen uitgeloot.

Omdat het proces zo lang ging duren, en nogal wat mensen duidelijk met tegenzin in de jury moesten zitten, bestond de vrees dat veel juryleden in de loop van het proces zouden afvallen. En zonder 12 effectieve juryleden zou het proces helemaal moeten worden overgedaan. Al vrij snel vielen inderdaad enkele juryleden af door ziekte. Maar tijdens de verdere verloop van het proces bleken de meeste andere juryleden - tot opluchting van alle partijen - erg plichtsgetrouw hun taak te volbrengen.

Na de samenstelling van de jury kon het proces inhoudelijk echt van start gaan. Al doken ook daar opnieuw vrijwel meteen moeilijkheden op. De beschuldigden klaagden over de manier waarop ze van de gevangenis naar de rechtszaal werden overgebracht. Mohamed Abrini had het onder meer over "satanische" muziek in de celwagen. Maar het waren vooral de naaktfouilleringen door de politie, waarbij de beschuldigden ook door de knieën moesten buigen, die hen frustreerden. Bepaalde zittingsdagen werden zo goed als volledig ingepalmd door de discussie. Enkele beschuldigden stapten naar de rechter en kregen gelijk: systematische naaktfouilles mochten niet langer zo gebeuren.

Nadat de discussie over de naaktfouilleringen wat naar de achtergrond was verdreven, was het de beurt aan de getuigenissen. In eerste instantie kwamen de hulpdiensten en speurders getuigen in de rechtszaal over het onderzoek naar de aanslagen. De verhalen van wat de politiemensen en hulpverleners bij hun eerste vaststellingen ter plaatse in de vertrekhal van Brussels Airport en metrostation Maalbeek zagen, grepen naar de keel. Een politieman kon zijn tranen niet bedwingen toen hij vertelde over een vrouw wier lichaam doorboord was en hem om hulp vroeg.

Ook slachtoffers en nabestaanden kwamen hun verhaal doen in de rechtszaal. Dat was onder meer het geval voor de Indiase stewardess Nidhi Chaphekar, die zwaar gewond raakte bij de tweede explosie in Zaventem. Een foto van haar onmiddellijk na de aanslag werd een iconisch beeld van 22 maart 2016. Ex-profbasketspeler Sebastien Bellin, die ook zwaar gewond raakte, sprak de terreurbeschuldigden rechtstreeks aan: "Ik vergeef het jullie, dat is de laatste stap in mijn genezing". Achteraf gaven enkele beschuldigden aan dat ze wel degelijk onder de indruk waren van sommige getuigenissen.

Tien beschuldigden zijn er op dit proces. Oussama Atar is wellicht overleden in Syrië, maar dat is niet zeker dus staat hij ook - afwezig - terecht. Van hem kwamen dus geen antwoorden. Osama Krayem, die zich had moeten opblazen op de metro maar rechtsomkeer maakte, heeft het hele proces gebruik gemaakt van zijn zwijgrecht. De andere beschuldigden namen wel het woord.

Veel fundamentele of nieuwe zaken zijn we op dit proces niet te weten gekomen. Wel kregen we meer zicht op de drijfveer van de beschuldigden: een antwoord bieden op de westerse bombardementen tegen stellingen van Islamitische Staat in Syrië en Irak. Mohamed Abrini (die bekend werd als de "man met het hoedje") vertelde ook over het moment waarop hij besliste om zich niet te laten ontploffen in de vertrekhal van de luchthaven: "Toen ik vrouwen en kinderen zag op de luchthaven, heb ik me omgedraaid en ben ik weggegaan".

De meeste beschuldigden op dit proces ontkennen evenwel hun betrokkenheid bij de aanslagen in Brussel. De advocaten van Salah Abdeslam gaan bijvoorbeeld grotendeels voor de vrijspraak van hun cliënt: "Hij zat in de gevangenis op 22 maart, hoe kan hij bij de aanslagen betrokken zijn?" Voor Mohamed Abrini mag de jury hem wel over de hele lijn schuldig verklaren.

Met de beraadslaging van de jury over de schuld of onschuld van de beschuldigden komt de eindmeet van dit proces in zicht. De beraadslaging zelf zal minstens enkele dagen duren want de juryleden moeten op bijna 300 schuldvragen een antwoord formuleren.

In de schuldvragen zijn ook de vier mensen opgenomen die pas in de nasleep van de aanslagen zijn gestorven en niet bij de oorspronkelijke 32 dodelijke slachtoffers werden gerekend. Het gaat onder meer over Shanti Decorte, de jonge vrouw die vorige jaar euthanasie kreeg wegens zwaar psychisch lijden. 

Het antwoord op de schuldvragen zullen we deze maand kennen. Daarna gaat het proces even met zomervakantie. In september volgen de pleidooien, de beraadslaging en de beslissing over welke straf de schuldig verklaarde beschuldigden zullen krijgen.