De Brusselse advocaten die Russische oligarchen verdedigen: ‘Of ik een nazi zou verdedigen? Ik denk het niet’

Paul Lefebvre, advocaat bij het Hof van Cassatie, nodigt me uit voor een lunch in de Brusselse zakenclub De Warande. Onder het genot van een rijkelijk besproeide maaltijd wil hij uitleggen waarom hij een Russische cliënt verdedigt. De naam van zijn cliënt, Vladimir Lisin, staat niet op de lijst van de 1.800 personen en instellingen wier tegoeden door de Europese Unie zijn bevroren, maar hij wordt wel behandeld als was hij een pestlijder, zegt Lefebvre. Dat is volgens de advocaat mede de schuld van bepaalde media. Enkele maanden geleden heeft hij een recht van antwoord naar de website van EUobserver gestuurd: over Lisin, een staalmagnaat met een geschat vermogen van 20 miljard euro, was ‘foute informatie’ verspreid. Hij heeft géén materiaal geleverd voor de bouw van Russische militaire tanks, meldde Lefebvre, en ook niet voor Russisch nucleair wapentuig. Hij wil het bredere plaatje schetsen, op voorwaarde dat ik bereid ben de dresscode van de zakenclub te respecteren: casual chic is de ondergrens.

Paul Lefebvre: “Mijn grootvader en mijn vader waren magistraten. Toen ik vertelde dat ik advocaat wilde worden, knikte mijn opa instemmend. ‘Mooi beroep’, zei hij, maar ik moest wel één ding goed in mijn oren knopen: ‘Je cliënt is je ergste vijand.’ Ik stond perplex: ik had geen idee wat hij bedoelde. Moest een advocaat niet altijd achter zijn cliënt staan?

“In de loop der jaren ben ik gaan inzien wat hij met die uitspraak bedoelde: een cliënt laat zich aan zijn advocaat van zijn beste kant zien. Hij denkt: als ik mijn advocaat kan overtuigen, zal ik dat voor de rechtbank ook kunnen. Maar zo werkt het niet. Een advocaat moet de naakte feiten kennen. Alleen daarmee kan hij een sterke zaak opbouwen en zijn cliënt zo gunstig mogelijk aan de rechtbank voorstellen. Als je daar liegt, kun je er donder op zeggen dat de tegenpartij de bewijzen van het tegendeel aandraagt. En dan ga je af als een gieter. Er is niets mis met weerwerk bieden aan je cliënt: met gerichte vragen kom je een heel eind. Door grondig overleg vermijd je een afgang.”

Hebt u genoeg tijd voor overleg met een cliënt?

Lefebvre: “Grondig overleg is essentieel in het strafrecht. In het zakenrecht lijkt het me minder belangrijk: in een groot bedrijf doet de CEO echt niet alles. Je kunt dan beter overleggen met de mensen die echt bij het geschil betrokken zijn. Toen ik Facebook verdedigde tegen de Belgische Gegevensbeschermingsautoriteit, heb ik ook niet de eer gehad Mark Zuckerberg te ontmoeten.”

U hebt Vladimir Lisin ook niet ontmoet.

Lefebvre (zwijgt)

Hoe heeft hij voor u gekozen?

Lefebvre: “Ik neem aan dat zijn juridische dienst een marktonderzoek heeft uitgevoerd.”

Waarom komt die dienst dan in België uit?

Lefebvre: “Er was een link met ons land, maar ik wil niet in detail treden.”

Lisin was onheus bejegend in de pers?

Lefebvre (knikt)

EUobserver noemde hem een vriend van Vladimir Poetin, die in luxe leefde in Schotland en Frankrijk.

Lefebvre: “En die zogezegd staal leverde aan de Russische oorlogsindustrie. Dat wilde de man rechtzetten. Hij is ook geen vriend van Poetin.”

Op de website van de BBC staat een foto waarop hij hem de hand drukt.

Lefebvre: “Een oude foto.”

Onderzoeksjournalisten van Radio Free Europe en Radio Liberty beweren dat uw cliënt staal heeft geleverd voor nucleair oorlogsmaterieel.

Lefebvre: “Hij ontkent dat. Het was niet de bedoeling dat we daarover zouden spreken.”

Vladimir Lisin staat niet op de zwarte lijst van de EU, ook niet op die van de VS, maar wel op die van Australië. Hebt u daar een verklaring voor?

Lefebvre: “Geen commentaar.”

MAMA PRIGOZJIN

Iets verderop in Brussel, aan de Louizalaan, houdt Thierry Bontinck kantoor. Hij heeft het record van het aantal Russische cliënten dat is getroffen door sancties van de Europese Unie: vijftien. Geen enkele advocaat doet beter. ‘Gek,’ zegt hij, ‘vóór de invasie van Rusland in Oekraïne had ik geen enkele Russische cliënt.’

Als we in de loop van een lang gesprek vragen waarom staalreus Vladimir Lisin aan de zwarte lijst van de Europese Unie is ontsnapt en Bontincks cliënt Oleg Deripaska, een aluminiumtycoon, daar wel op staat, antwoordt de advocaat: ‘Als ik dat soort dingen bij de Raad van de Europese Unie aankaart, krijg ik te horen dat de Raad vrij is op de lijst te zetten wie de Raad wil.’ Maar, suggereert hij, er spelen natuurlijk ook economische argumenten. In het geval van Vladimir Lisin liggen die voor de hand. Hij heeft ook fabrieken in de Verenigde Staten en Europa, onder meer in België, waar de helft van het kapitaal afkomstig is van de Waalse overheid. Prins Lorenz, een bankier en de man van prinses Astrid, zetelde tot kort na de invasie in Oekraïne ook in de raad van bestuur van de holding van Lisin. Er waren dus redenen om niet meteen tot sancties over te gaan en specifieke soorten Russisch staal nog tot eind 2024 in de EU te laten verhandelen.

Thierry Bontinck: “In zo’n dossier komt het buitenlands beleid tegenover het landsbelang te staan. Dat schuurt soms. Sommige landen, zoals Duitsland, zijn strikt: ze leggen strafmaatregelen op aan grote Duits-Russische joint ventures. Andere landen, zoals België, zijn pragmatisch. Dat zie je in de kwestie-Lisin, en ook in de Antwerpse diamant. De Russen mogen hun diamant nog altijd invoeren. Dat is goed voor hen: in Antwerpen slijpen ze beter diamanten dan in Dubai. Maar dat is vooral goed voor onze werkgelegenheid: als je de Europese sancties ook op de Russische diamant zou toepassen, zouden duizenden Belgen hun baan kwijt zijn.

“Ik stel de sancties niet ter discussie, maar in heel wat gevallen zijn ze slecht gemotiveerd. De Raad van de EU maakt manifeste fouten in de inschatting van de mensen die ik verdedig. In principe zijn de sancties gericht tegen mensen die het Russische regime steunen of financieren, de mensen die de operaties in Oekraïne mogelijk maken. Maar in sommige gevallen is er zelfs geen indirecte link met wat zich in Oekraïne afspeelt, of is die link héél ver te zoeken.”

Hebt u een voorbeeld?

Bontinck: “Op de sanctielijst staan veel Russische parlementsleden die voor de invasie van Oekraïne hebben gestemd. Van hen kun je niet zeggen dat ze de oorlog in Oekraïne niet steunen. Zulke mensen heb ik niet onder mijn clientèle. Maar daarnaast tref je op de lijst ook heel wat zakenlui aan, die doorgaans oligarchen worden genoemd. Wat zijn oligarchen? Mensen die zich hebben verrijkt tijdens de neergang van de Sovjet-Unie en de wilde privatisering. Dat proces heeft zich in de jaren 90 voltrokken, lang vóór Vladimir Poetin president van Rusland werd.”

Zoals uw cliënt Roman Abramovitsj, de Russisch-Israëlische miljardair en ex-voorzitter van Chelsea FC?

Bontinck: “Hij is één voorbeeld. Maar laat ik het hebben over mensen die ik niet verdedig en over wie het Europese Hof van Justitie al een arrest heeft geveld. Op 8 maart was er Violetta Prigozjina, de moeder van Jevgeni Prigozjin, de baas van de Wagner-groep en publieke vijand nummer één na president Poetin. Mevrouw Prigozjina kwam op de lijst op 22 februari 2022, aan de vooravond van de inval in Oekraïne. Haar werd aangewreven dat ze participeerde in de bedrijven van haar zoon, die met de Wagner-groep in Oekraïne actief was. Maar op dat moment was nog niet duidelijk dat Wagner ook in Oekraïne opereerde, dus dat was geen argument. En: mevrouw Prigozjina ontkende dat ze participeerde in die bedrijven. Dat had ze wel als waarnemer gedaan van 2012 tot 2017, toen Prigozjin ziek was. Het Hof heeft geoordeeld dat een familieband niet volstaat voor een sanctie. En ze is van de lijst gehaald.

“Twee weken daarvoor was er een ander belangrijk arrest, dat van Nikita Mazepin, Formule 1-piloot en zoon van Dmitri Mazepin, een machtige zakenman en zogenaamde vertrouweling van Poetin. Het Formule 1-team Haas had Nikita Mazepin in 2022 aan de kant geschoven als gevolg van de sancties van de EU. Het Europese Hof van Justitie heeft een deel van de sancties opgeheven en hij mag opnieuw racen. Hij heeft ook weer toegang tot zijn bankrekeningen en kan vrij reizen en sponsorcontracten afsluiten. Volgens het Hof mocht zijn carrière als topsporter geen onherroepelijke schade oplopen omdat hij de zoon van zijn vader was.

”Het Hof is er intussen ook achter dat je mensen niet zomaar op de lijst kunt zetten: er moet een geloofwaardig verband zijn met de toestand in Oekraïne. Het probleem is: de Raad heeft zich vaak gebaseerd op berichten van de onderzoekssite The Russian Crimes, die het leven van oligarchen uitspit. Dat lijkt een ernstige journalistieke site, maar als je de namen van hun journalisten natrekt, blijken die niet te bestaan, en hun foto’s zijn op het internet bij elkaar geraapt. Fake news, dus. Het is angstaanjagend dat de Raad informatie van zo’n site gebruikt zonder die te controleren.

“Ik heb hetzelfde meegemaakt met cliënten uit andere landen die waren getroffen door Europese sancties: de Raad beschikt niet over een internationaal onderzoeksorgaan. Hij kan geen onderzoekers uitsturen, maar moet zich beroepen op informatie van de internationale pers of inlichtingendiensten. Dat laatste gebeurt erg weinig in het geval van Rusland. Maar daardoor heeft de Raad wel een geloofwaardigheidsprobleem.

“(Verwijzend naar Roman Abramovitsj) Ik heb cliënten van wie de Raad zegt: ‘Hij levert een aanzienlijke bijdrage aan de Russische economie. Maar hij heeft al zijn aandelen in 2005 verkocht (in dat jaar verkocht Abramovitsj oliemaatschappij Sibneft aan Gazprom, red.). Achttien jaar geleden! Iedereen mag een moreel oordeel vellen over personen die een fortuin hebben verworven ten tijde van de implosie van de Sovjet-Unie, maar dat is in een rechtsstaat nog geen argument om mensen te straffen voor dingen waar ze niets mee te maken hebben.”

Poetin is in 2000 aan de macht gekomen. Dat is het uitgangspunt van de Raad.

Bontinck: “De Raad gaat ervan uit dat het fortuin van de oligarchen groter is geworden onder Poetin. Conclusie: er was jarenlange wederzijdse steun. Bewijs dat eens. Van Michail Chodorkovski is het fortuin bijna helemaal in beslag genomen. Hij is opgesloten en na zijn vrijlating gevlucht: hij is duidelijk geen man van Poetin. Maar een zakenman die niets doet of zegt, die in het openbaar geen stelling inneemt, moet die gestraft worden? Bij heel wat oligarchen bestaat een vermoeden van schuld waarvoor geen enkel bewijs is.

“Nogmaals: ik heb niets tegen de lijst van de Raad. De meeste sancties zijn terecht. Parlementariërs en militairen horen daarop te staan. En die mensen weten dat ook: ze gaan niet in beroep.”

Omdat ze niet het geld hebben voor een dure buitenlandse advocaat?

Bontinck: “Sta me toe te betwijfelen of parlementariërs en generaals geen advocaat kunnen betalen. Misschien hebben ze te horen gekregen dat ze geen kans maken?

“Ik ken ook het geval van een jonge Fransman van Russische origine. Zijn vader, met wie hij elk contact heeft verbroken, is een Russisch parlementslid. Als gevolg daarvan zijn de activa van de zoon in Frankrijk bevroren. Zijn werkgever, een multinational, heeft hem ontslagen. Wat heeft dat met de oorlog in Oekraïne te maken? Er is geen enkel verband. En dat is er, wat mij betreft, ook niet met mensen die vakantie willen vieren op hun jacht aan de Azurenkust.

“Als er voor sancties geen verband meer hoeft te zijn met de toestand in Oekraïne, kunnen we maar beter meteen alle goederen van gefortuneerde Russen in beslag nemen en voor de wederopbouw van Oekraïne gebruiken. Maar dan doeken we in één moeite door ook de rechtsstaat op.”

COLLABORATEURS

Er gaan steeds meer stemmen op om beslag te leggen op de activa van Russische oligarchen en instellingen die proberen de Europese sancties te omzeilen. ‘De discussies lopen om de geblokkeerde Russische tegoeden te gebruiken voor de heropbouw van Oekraïne’, zei Europees commissaris voor Justitie Didier Reynders (MR) in de Financial Times. ‘Op dit moment hebben de lidstaten tegoeden van de Russische Centrale Bank verzameld ter waarde van meer dan 200 miljard euro, boven op de 24,3 miljard euro van personen en instellingen op de sanctielijst.’

Of zo’n inbeslagname via juridische weg kan verlopen, is zeer de vraag. ‘Politieke praat’, noemt advocaat Jean-Pierre Fierens het in het kantoor van Strelia aan de Brusselse Koningsstraat.

Jean-Pierre Fierens: “Alle juristen zullen u vertellen dat zoiets niet kan, tenzij misschien bij enkele oligarchen die bij de oorlog in Oekraïne betrokken zijn. Maar bij mensen die niets met de oorlog te maken hebben? Dat lijkt me sterk.

“Het is niet omdat de heer Poetin op een receptie een oligarch ontmoet, dat zo’n man over de oorlog beslist. Een oligarch met verblijfplaats in Bahrein is niet noodzakelijk een steunpilaar van het regime. Natuurlijk, er zijn mensen die zich door middel van corruptie hebben verrijkt: ze hebben geprofiteerd van het systeem. Maar dat kun je ook zeggen over Oekraïense oligarchen.”

Ondanks zijn pleidooi voor de oligarchen heeft Jean-Pierre Fierens er geen enkele onder zijn cliënten.

Fierens: “Dat ligt te gevoelig. Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne hebben we op ons kantoor een discussie gehad: ‘Kunnen we in de gegeven omstandigheden voor de Russen werken?’ Er was een strekking die vond van niet. Ik heb van meet af aan geoordeeld dat je als advocaat ook optreedt voor mensen die dingen doen die jij nooit zult doen.

“Na WO II zijn in dit land heel wat processen gehouden tegen collaborateurs, mensen die met de nazi’s hadden geheuld. Meestal hadden ze geen rooie duit. De stafhouder wees dan een advocaat aan die hen gratis verdedigde. Niet zelden was dat een Joodse advocaat, die zijn cliënt vervolgens zo goed mogelijk verdedigde. Zo hoort het ook: je blijft in de eerste plaats een advocaat.

“Naast het feit dat we geen oligarchen verdedigen, zijn we op ons kantoor sowieso met te weinig mensen. Wij kunnen het ons niet veroorloven om voor overleg even naar Bahrein te vliegen. Hier beheren drie jonge mensen de Russische dossiers.”

Een van hen is Cyro Vangoidsenhoven. Samen met Jean-Pierre Fierens legt hij geduldig uit wat ze met hun kantoor wél voor de Russen doen. Ze verdedigen bijvoorbeeld de belangen van de National Settlement Depository (NSD), een Russische financiële dienstverlener die op de zwarte lijst van de EU staat. De NSD is de tegenhanger van het Belgische Euroclear, dat toeziet op de transacties in het internationale financiële systeem – de verhandeling van aandelen, obligaties, opties en termijncontracten. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne blokkeert Euroclear ongeveer 200 miljard euro aan Russische tegoeden. Ter informatie: alleen al in de eerste drie maanden van dit jaar verdiende Euroclear 734 miloen euro rente op die tegoeden.

Fierens: “We hebben voor het gerecht in Luxemburg een procedure lopen tegen de Raad van de Europese Unie: de NSD hangt af van de beurs van Moskou, die niet op de lijst staat. De NSD hoort dus ook niet op de lijst. We hebben de NSD ook verdedigd in een proces dat Euroclear was begonnen, maar ze hebben de procedure inmiddels gesetteld. Maar wat we vooral doen: namens banken en spaarders dienen we verzoeken in bij het Belgische ministerie van Financiën om tegoeden te ontvriezen.”

Cyro Vangoidsenhoven: “Het probleem is dat niet alleen de tegoeden van mensen of instellingen op de lijst worden bevroren, maar ook van anderen die in de financiële ketting geld of aandelen hebben bij een gestrafte bank of de NSD. De kleine Russische spaarder is de dupe, net als veel andere Europeanen die geen uitstaans hebben met de inval in Oekraïne.”

Fierens: “Wij treden op voor banken die honderden of duizenden klanten vertegenwoordigen. Een kleine kruidenier uit Vladivostok weet niets van de oorlog, maar zit wel tot over zijn oren in de problemen.”

Kortom, u slooft zich uit voor de kleine Rus?

Fierens: “Soms wel, ja. Wij proberen aan de hand van documenten te bewijzen dat onze cliënten ten onrechte niet meer aan hun tegoeden kunnen. Maar de molen van Financiën maalt traag.”

Vangoidsenhoven: “De FOD is overspoeld: door de blokkering van de NSD kregen ze opeens duizend verzoeken per dag binnen. Dat is veel voor een federale overheidsinstelling.”

Fierens: “Dat is het gevolg van het feit dat Euroclear in België is gevestigd.”

Vangoidsenhoven: “Euroclear is verantwoordelijk voor bijna alle transacties op de Europese markten. Iedere Rus met Europese aandelen moet via de NSD bij Euroclear passeren. En dat moeten ze bij Financiën nu met vier medewerkers uitpluizen. Enfin, intussen zouden ze met zijn achten zijn.”

Wint u de kortgedingen?

Fierens: “Meestal winnen we niet, om redenen die we aanvaarden. We weten dat het geen zin heeft om een verzoek in te dienen om tegoeden te laten ontvriezen en ze dan naar een Russische bank over te brengen. Dat zeggen we vooraf ook. Maar cliënten willen dat niet altijd horen. Nu, we hebben ook enkele positieve beslissingen gekregen.”

Doet u het dan voor het geld dat u ermee verdient?

Fierens: “We werken volgens een uurtarief.”

Vangoidsenhoven: “En het tarief is voor iedereen hetzelfde. Er is geen success fee.”

Lefebvre: “Ik zie niet in waarom marketinglui en communicatiespecialisten schatten zouden verdienen en een advocaat niet voor zijn dienstverlening betaald zou moeten worden.”

Maakt Vladimir Lisin, een van de rijkste mensen van Rusland, uw jaar goed?

Lefebvre: “Nee.”

U factureert hem gewoon uw uren, zoals aan andere cliënten?

Lefebvre: “Het is niet omdat iemand rijk is, dat hij meer moet betalen. Zo zit ik niet in elkaar.”

VRIENDEN VAN POETIN

Thierry Bontinck gaat vrij ver in de verdediging van zijn cliënten. Aan het secretariaat van de Raad van de EU bezorgde hij een 27 pagina’s tellend document over zijn cliënt Roman Abramovitsj dat uitlekte in EUobserver. Het komt erop neer dat Abramovitsj zijn fortuin heeft vergaard vóór Poetin aan de macht kwam. Het verloop van zijn carrière had hij geenszins te danken aan zijn bevoorrechte band met de president, al was hij wel jaren de gouverneur van de autonome regio Tjoekotka en zetelde hij in het Russische parlement. Bontinck eindigt met een waarschuwing aan het adres van de Raad: door de tegoeden van Abramovitsj te bevriezen dreigt zijn rol als vredesondehandelaar in het gedrang te komen. Ter bekrachtiging van dat laatste voegde hij aan het lijvige document een verklaring van het Oekraïense hoofd van de vredesonderhandelingen toe: ‘Dankzij de inspanningen van Roman Abramovitsj hebben we humanitaire corridors kunnen opzetten, waarlangs meer dan vierhonderdduizend burgers zijn geëvacueerd.’

Beschouwt u Roman Abramovitsj als een vredesstichter?

Bontinck: “Ik antwoord niet op vragen over privépersonen. Ik stel voor dat u op 12 juli komt luisteren op de publieke zitting van het Europese Hof van Justitie (dit interview vond voordien plaats, red.).”

Niemand verdedigt meer Russische cliënten dan u. Hebt u daar een verklaring voor?

Bontinck: “Grote internationale advocatenkantoren weigeren hen meestal, uit angst voor reputatieschade. Het is dus een niche in de advocatuur. Máár: ik ben niet ‘de advocaat van de Russen’. Vóór 2022 had ik geen enkele Russische cliënt in mijn bestand. Ik had al wel Iraniërs, Syriërs en Libanezen verdedigd tegen sancties. Wellicht hebben de Russen navraag gedaan en zijn ze bij mij uitgekomen. Ikzelf heb niet de indruk dat de keuze voor deze dossiers een impact heeft op de rest van mijn cliëntèle.

“De Brusselse balie heeft na het uitbreken van de oorlog Oekraïense advocaten opgevangen. Ik heb hun uitgelegd wat ik doe en ik had de indruk dat ze het begrepen – het gesprek is in elk geval niet op een ruzie uitgedraaid. Ik kan u overigens vertellen dat een advocate van Oekraïense origine in België precies hetzelfde werk doet als ik: ze werkt voor Russische cliënten in sanctiedossiers.”

U beweert dat de Raad van de Europese Unie mensen op de lijst zet die amper een link met de oorlog in Oekraïne hebben. Maar onder uw cliënten hebt u vrienden van Poetin: Gennadi Timtsjenko, bijvoorbeeld, en ook Oleg Deripaska.

Bontinck: “Ik heb niet gezegd dat ik iemand níét wilde verdedigen omdat hij een link met het regime had. Ik zeg wel dat het aan de Raad is te bewijzen dat er een link is. En als die er is, dat die een invloed heeft op wat zich in Oekraïne afspeelt. Ik ben er ook niet zeker van dat de namen die u citeert, diplomatieke raadgevers van Poetin zijn.”

Nee, vrienden.

Bontinck: “Mijn credo is: ik neem geen politiek standpunt in. En ik verzet me niet tegen sancties als democratisch instrument.”

Zijn er cliënten die u niet zou verdedigen?

Bontinck: “Een advocaat legt de eed af dat hij geen zaken zal verdedigen waar hij naar eer en geweten niet achter kan staan. Ik heb al personen geweigerd, ook in deze dossiers. Hoewel: ik kies niet voor een persoon, ik kies voor een mandaat. Een mandaat om te pleiten voor Poetin als vertegenwoordiger van het goede in de wereld, met inbegrip van zijn inspanningen om de nazi’s uit Oekraïne te verdrijven, zal ik niet aanvaarden.”

Zou u een nazi verdedigen?

Bontinck: “Ik denk het niet.”

Overtuigend klinkt dat niet.

Bontinck: “Niet als het mandaat is: het vrijwaren van het recht op vrije meningsuiting van een nazi. Wel als het mandaat is: een nazi wordt vervolgd voor feiten waar hij niets mee te maken heeft. Begrijpt u het verschil?

“Als jonge advocaat boordevol idealen heb ik op een bepaald moment beslist een cliënt, die werd beschuldigd van marteling en vernedering, niet meer bij te staan. Dat had niets te maken met de feiten waarvan hij werd beticht. Het was zijn discours dat me stoorde. Alles wat hij zei, was doordrenkt van racisme. Ik kon dat niet meer aan, en ik heb ermee gekapt. Cliënten hoeven geen vrienden van me te zijn, maar er moet wel minstens wederzijds vertrouwen zijn.”

Zien we binnenkort foto’s van u aan boord van een luxejacht in de haven van Cannes?

Bontinck: “U zult me nooit op zo’n boot zien. Wat een advocaat redt, is zijn onafhankelijkheid. Als ik een onsje legitimiteit wil bewaren, kan ik niet op zulke uitnodigingen ingaan.”

SCHANDPAAL

In zakenclub De Warande is het moment van het dessert aangebroken. Een ober schotelt ons aardbeien met ijs en slagroom voor. Maar advocaat Paul Lefebvre laat het zomerse toetje zo lang onaangeroerd dat het dreigt te smelten. Hij heeft nog een punt te maken.

Lefebvre: “Natuurlijk voel ik de maatschappelijke druk: als advocaat hoor je vanuit morele overwegingen niet meer voor bepaalde personen op te treden, anders word je aan de schandpaal gespijkerd. Dat is een nieuwe trend, maar zulke toestanden zijn een rechtsstaat onwaardig. Bij mij werkt het zelfs averechts: als een persoon wordt tegengewerkt om een advocaat te vinden, stimuleert dat me om hem te helpen.

“Het recht op een advocaat is heilig. Ik begrijp niet hoe dat plots ter discussie wordt gesteld. Ik ben opgegroeid in een wereld waarin de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens centraal stond. Die verklaring dateert van 1948, en in de loop van de jaren zijn er alleen maar rechten bij gekomen, tot covid uitbrak. Dat was een kantelmoment: met ontstellend gemak werden ons plots fundamentele rechten afgenomen. Een gevolg van de pandemie, dat weet ik. Maar nu gaat het voort. Nu is er een oorlog in Oekraïne en mogen advocaten geen Russische bedrijven meer verdedigen, want dat zou immoreel zijn. Waar slaat dat op? Recht en moraal zijn twee verschillende dingen, die je uit elkaar moet houden.”

Bontinck: “De samenleving neigt almaar meer naar de inperking van het recht op verdediging. Dat geldt voor Russische bedrijven, kandidaat-vluchtelingen en terroristen. In de VS mag een terrorist slechts door bepaalde advocaten verdedigd worden. Mij choqueert dat. Ik beschouw het als een alarmsignaal.”

Lefebvre: “Het is een constante in de geschiedenis dat de uitvoerende macht, de politiek dus, het systeem dreigt over te nemen. Dat is weer aan de gang. Het is aan de rechterlijke macht om tegenwicht te bieden. Ik ben trots dat ik die rol vervul.”

© Humo