Hoe moord op Ecuadoraanse presidentskandidaat problematiek blootlegt van drugskartels (met tentakels tot in ons land)

Drie kogels door het hoofd. De Ecuadoraanse presidentskandidaat Fernando Villavicencio maakte geen schijn van kans, toen hij zijn auto instapte na een campagnebijeenkomst.  

De koelbloedige moord werd iets later opgeëist door Los Lobos - de wolven - een criminele organisatie, die gelinkt wordt aan het Mexicaanse Jalisco Nueva Generación-drugskartel. Dat de daders in het drugsmilieu gezocht moesten worden, komt allesbehalve als een verrassing. De presidentskandidaat liet zich vorige week nog maar ontvallen dat hij bedreigd werd, door het Los Choneros-kartel. 

Ecuador is in enkele jaren tijd uitgegroeid van een vreedzame backpackersbestemming tot een slagveld, waar drugskartels hoogtij vieren. 

Het kan nauwelijks overschat worden hoe meedogenloos die drugsstrijd precies geworden is.

Enkele voorbeelden? In 2019 werd William Humberto Poveda - bijgenaamd El Cubano - onthoofd en in brand gestoken in de gevangenis. Alsof dat nog niet gruwelijk genoeg was, doken er volgens denktank Crisis Group daarna video's op van gevangenen die voetbalden met zijn hoofd. 

In februari vorig jaar ontdekte de politie twee lichamen, die bengelden aan een voetgangersbrug net buiten Guayaquil. Guayaquil is een havenstad in het zuidwesten van Ecuador. Een naam om te onthouden ook, want de stad zal een sleutelrol spelen in dit verhaal. 

Een golf van geweld in gevangenissen, autobommen, agenten die vermoord worden, kinderen die neergeschoten worden: de lijst aan macabere misdaden lijkt eindeloos. De moord op de presidentskandidaat vormt dus voorlopig een sluitstuk van een drugsoorlog die al veel langer aan de gang is in Ecuador.

"Helaas moeten we vaststellen dat het geweld oplaait. Het leger wordt ingezet, de noodtoestand wordt uitgeroepen", zegt ook Bob Van den Bergh van het VN-bureau voor Drugs en Criminaliteit. "We moeten daar niet naïef in zijn."

De cijfers liegen er niet om, dat bewijst ook de trieste grafiek hieronder. Waar er in 2020 nog 1.300 moorden gepleegd werden in het land, klom dat aantal al tot 2.400 in 2021 en tot maar liefst 4.800 in 2022. Met bijna 18 miljoen inwoners komt dat neer op ongeveer 26 doden per 100.000 inwoners. In België ligt die ratio op 1,1 dode per 100.000 inwoners

En er zijn nog statistieken om van te duizelen. Vorig jaar werd er 200 ton drugs onderschept in Ecuador zelf. Zoals altijd is dat maar het topje van de ijsberg.

Dan is de grote vraag: waarom is Ecuador zo aantrekkelijk voor drugsmaffia? Kort gezegd: door de ligging en de corruptie. 

Eerst en vooral is er de locatie: geperst tussen Colombia en Peru, de grootste cocaïneproducenten wereldwijd. 

In Ecuador zelf mogen er dan nauwelijks plantages zijn, het lakse beleid heeft er wel voor gezorgd dat Ecuador kon uitgroeien tot een aantrekkelijke basis om de cocaïne te verschepen. Dat vertelt ook Bob Van den Bergh. "Het blijft een groot probleem. Ecuador is een van de favoriete plaatsen voor de uitvoer van cocaïne."

Enter de haven van Guayaquil, een van de grootste havens in Latijns-Amerika, vanwaar maandelijks 300.000 zeecontainers verscheept worden. Tussen ladingen bananen of hout verstoppen de criminelen de cocaïne. Of de drugs worden op kleine bootjes door het Panama-kanaal geloodst om vervolgens daar in een container terecht te komen.

De bestemming? In de meeste gevallen de Verenigde Staten of Europa. 

En helaas zit er ook een Belgisch tintje aan het hele drugsverhaal. Daarvoor is het kijken naar de Antwerpse haven. Kristian Vanderwaeren - topman bij de douane - verklaarde enkele weken geleden nog "De cocaïnetsunami blijft toekomen". Het herkomstland bij uitstek: oh jawel, Ecuador. "België is niet het eindpunt van de cocaïne, eerder een logistiek punt van waaruit drugs verdeeld worden", klinkt het bij Van den Bergh.

Als we nog meer inzoomen komt het leeuwendeel van de cocaïne die bij ons onderschept wordt, uit Guayaquil - u weet wel, de havenstad met de gruwelijke moorden. 

Naast de strategische locatie, spelen ook armoede en corruptie een grote rol. De corruptie speelt zich volgens een analyse van denktank Crisis Group af tot in de hoogste kringen, denk aan rechters en politici. "Ecuador is een fragiele democratie", zegt ook Magaly Rodriguez, Ecuadoraans historicus en docent aan de KU Leuven. "Het is te vroeg om te speculeren, maar een van de hypotheses is dat de dood van Villavicencio een afrekening is voor alle schandalen die hij aan het licht gebracht heeft."

Daarnaast heeft de coronacrisis een verwoestende impact gehad op de armoedecijfers. Die cocktail maakt het alleen maar gemakkelijker voor drugsmaffia om in te gedijen. Bovendien is Ecuador sinds de invoer van de dollar in 2000 ook enorm aantrekkelijk voor allerhande witwaspraktijken. 

Uit een rapport van de Ecuadoraanse politie kunnen we destilleren dat er drie internationale drugskartels actief zijn: de beruchte Mexicaanse kartels Sinaloa en Jalisco Nueva Generación en de Albanese maffia.

Vooral bij die laatste ziet Van den Bergh de laatste jaren een verschuiving. "Vroeger werkten veel organisatoren in Europa rechtstreeks met mensen in Latijns-Amerika. Nu merken we dat mensen uit de Balkan verhuizen richting Ecuador, om zonder tussenpersonen te werken."

Daarnaast zijn er nog 10 Ecuadoraanse drugsbendes actief - met namen als Los Choneros, Tiguerones of Los Lobos. Ze allemaal uit de doeken doen, zou ons misschien te ver leiden. Ze hebben ook allemaal linken met elkaar of met de grotere internationale broers. 

Of de drugsoorlog nog te stoppen is, is nog maar de vraag. Bijna dag op dag een jaar geleden schreef de burgemeester van Guayaquil, Cynthia Viteri, een open brief aan president Lasso. "Meneer de president, criminele organisaties zijn een staat binnen de staat in Ecuador geworden."

"Wie heeft de macht hier, de georganiseerde misdaad of een tot slaaf gemaakte regering?"

Het antwoord was gisterenavond nog maar eens te horen. Met drie schoten.