Als ijzige koude en een sneeuwtapijt je gemoed een boost geven: zij wentelen zich in de winter

“Van mijn soort zijn er niet zo heel erg veel”, lacht Jan Despiegelaere (52). Tijdens de feestdagen is het voor hem elk jaar weer een vertrouwd gegeven: terwijl de rest van de familie al klappertandend het grauwe, grimmige weer bespreekt, is hij vanbinnen aan het gloeien. “Ik heb altijd al uitgekeken naar de eerste winterdag, naar de koude die langs mijn gezicht strijkt. Ik kan het moeilijk verklaren, maar mijn echtgenote zegt dat ze mijn gemoed in die periode echt voelt opklaren. Ik voel me beter in mijn vel.”

Dezer dagen vindt Despiegelaere zijn habitat als hij naar buiten stapt. Heldere hemel, een mix van zon en snijdende wind op het gezicht, de gevoelstemperatuur die diep - het blijft België - onder het nulpunt duikt. Een ijsdag, het was weeral even geleden. “Het enige wat voor mij nog ontbreekt, is sneeuw”, zegt ook Yalenka Mariën (31). “Zo ziet mijn happy place er ongeveer uit.”

Dat wilde enthousiasme staat nogal haaks op het gevoel dat heel wat mensen in januari, met een mix van korte en koude dagen, ervaren. Moeite om uit bed te geraken, een algemeen gebrek aan energie, een lichte somberheid die aanmoddert. Twee weken ver in het nieuwe jaar zijn heel wat goede voornemens weeral in de befaamde winterdip beland.

“Het gaat voor alle duidelijkheid niet om een seizoensgebonden depressie, maar wel om een soort light-versie ervan”, zegt professor in de psychiatrie Manuel Morrens (UAntwerpen). Zo’n 10 procent van de mensen is gevoelig voor dat bedrukte gevoel, zegt hij. “Dat heeft alles te maken met onze biologische klok.”

Onder invloed van zonlicht - of het gebrek daaraan - golft ons lichaam tussen actie en rust, tussen wakker en slaperig, of nog beter: tussen de aanmaak van serotonine en cortisol, hormonen die ons gelukkig en wakker maken, en de productie van melatonine, het slaaphormoon. Alleen: waar je op een zonnige zomerdag wordt blootgesteld aan 100.000 tot 125.000 lux, keldert dat getal naar 10.000 tot zelfs 1.000 op een donkere winterdag.

“En het weinige licht dat ons bereikt, wordt dan nog eens gefilterd als we ons binnen achter glas bevinden”, zegt Morrens. “Dat haalt die hormonale regeling onderuit. Ons lichaam heeft het lastig als het onderscheid tussen dag en nacht vervaagt, net zoals je dat bij een jetlag kan ervaren.” Zonlicht zorgt bovendien voor de aanmaak van vitamine D, essentieel voor onze afweer.

Veel mensen stoten daarbij op de ‘winterparadox’, zegt Morrens. Ze lepelen hun portie winter naar binnen door naar De expeditie: Groenland of The Holiday te kijken onder een knus dekentje, terwijl de beste remedie als volgt luidt: zelf naar buiten gaan, de winter savoureren tot op het bot, het weinige zonlicht dat voorradig is gulzig binnenhappen en een dosis bewegen injecteren.

Wellicht vertellen we u daarmee geen groot geheim. Diep vanbinnen weet u dat ook wel. En toch: uit een bevraging van Partena blijkt dat zes op de tien werkende Vlamingen in de winter een kwartier of minder naar buiten gaan.

Geen druk op je lijf

Kan je dat leren, je wentelen in de winter? Deels komt het natuurlijk neer op de koude op gepaste wijze trotseren. “Dat vind ik zo mooi aan dit seizoen: tegen hitte valt niet veel te doen, tegen kou kan je jezelf wapenen”, zegt Christiaan Vansteenkiste (34), verwijzend naar een Scandinavisch gezegde: “Er bestaat niet zoiets als slecht weer, enkel slechte kleding.”

Volgens Bart Roelands, professor aan de VUB en gespecialiseerd in thermoregulatie, is het handboek niet zo complex. Eén: “Leg laagjes, zo houd je telkens weer een warme luchtlaag bij je.” Twee: “Zorg dat je niet zweet, want dat haalt die isolerende capaciteit onderuit.” Drie: “Kies kwalitatieve, ademende materialen. Een sok uit merinowol doet wonderen voor je tenen. En je draagt beter wanten dan handschoenen, omdat het contactoppervlak met de buitenlucht dan minder groot is.”

Zo’n gelaagd leven leiden, is volgens Yalenka Mariën niks om tegenop te zien. “Elke laag is weer een nieuwe kans om jezelf uit te drukken met leuke kleuren. Er ligt ook wat minder druk op je lijf, op wat er mag en wat niet. In de zomer denk ik weleens: ‘Ben ik nu wel gepast gekleed voor het werk?’ In de winter heb ik daar nooit stress over.”

Een positieve mindset kan wonderen doen, want koude zit voor een stukje tussen onze oren. Onderzoekers van de University of Sussex toonden video’s van acteurs die deden alsof ze het koud hadden, en kwamen tot de conclusie: zien bibberen, doet bibberen.

Daarnaast past Mariën nog een ander trucje toe, omdat werk niet altijd toelaat om elke dag zon te tanken. “Bij het ontbijt staat er tijdens de winterdagen een kleine tablet op tafel die zonlicht nabootst.” Zo’n shot daglicht, ook gekend in de vorm van een lichtbril, is volgens Morrens een effectieve manier om tekorten te compenseren. “Van vitamine D-supplementen is het voordeel minder duidelijk, omdat je dat via een dieet kan opnemen.”

Wie een tikje moeite doet om van de winter te houden, zegt Christiaan Vansteenkiste, krijgt zo veel terug. “Als je buiten in beweging bent, dan voel je niet enkel de kou op je gezicht tintelen, maar ook de warmte die vanbinnen opeengepakt zit. En bovendien is er dat heerlijke contrast: de gezelligheid en geborgenheid van samen binnen zitten, en de ijzige stilte die buiten heerst. Zeker als het sneeuwt, dan is de winter een dempend kussen voor alle lawaai.”