Apen leren palmnoten kraken met stenen na hooguit 13 jaar

Menselijke activiteiten hebben vaak een negatieve impact op de natuur, en de snelle uitbreiding van grote plantages met oliepalmen in de tropen is daar een duidelijk voorbeeld van. Aapachtigen hebben wereldwijd te lijden van het verlies van hun natuurlijke leefgebieden, maar sommige soorten, die niet mensenschuw zijn en zich soepel kunnen aanpassen, maken gebruik van de nieuwe leefwereld die de mens gecreëerd heeft.

Eén zo'n soort is de java-aap of krabetende makaak, die van nature voorkomt in zuidoost-Azië. Java-apen leven in groepen van zo'n 30 individuen, en ze zijn niet kieskeurig wat hun voedsel betreft: ze eten fruit, bladeren, knoppen, schors, gras, bloemen en zaden, maar ook insecten, krabben, garnalen, schelpdieren en slakken, kikkers en hagedissen, vis,  eieren en zelfs jonge vogels en wijfjesvogels die op hun nest zitten.

Ze kunnen mensen goed verdragen en in een aantal landen leven ze dan ook in tempels waar ze eten krijgen. In andere landen leven ze in de buurt van dorpen en steden, waar ze een deel van hun kostje bij elkaar scharrelen, en ze plunderen ook suikerrietvelden en andere teelten. En ook uit de palmolieplantages weten ze hun voordeel te halen. 

Een java-aap met een astma-puffer die hij waarschijnlijk ergens mee gegrist heeft.

Een team van onderzoekers uit Groot-Brittannië, Thailand en Singapore was een groep java-apen aan het bestuderen in het zuiden van Thailand, en volgde de groep op een zoektocht naar eten in het binnenland. Op een bepaald ogenblik trok de groep een verlaten palmolieplantage in, en het viel de onderzoekers op dat er talloze plaatsen in de plantage waren, waar duidelijk iets of iemand de noten van de oliepalm gekraakt had met stenen. Op verschillende plaatsen vonden ze "aambeelden", boven de grond uitstekende platte of zelfs uitgeholde stukken van de onderliggende laag kalksteen, en daar rond lagen "hamerstenen", stenen waaraan duidelijk te zien was dat er mee geklopt was,  en doppen van verbrijzelde noten.

De onderzoekers installeerden bewegingscamera's in de plantage en legden noten in de buurt van de aambeelden, aangezien de bomen op de plantage op dat ogenblik geen vruchten droegen. Op de beelden was te zien hoe verschillende apen naar een aambeeld stappen, een noot nemen en er op leggen, en die dan verbrijzelen met een steen. Vervolgens halen ze met hun vingers,  en soms hun tanden, de eetbare delen er uit en eten ze op.

De eerste palmolieplantages in de streek werden 13 jaar geleden aangelegd, en dus moeten de apen in die periode geleerd hebben om de noten te kraken met een steen.

Een plaats waar de java-apen palmnoten kraken. (a) is een gebruikt aambeeld, (b) drie verschillende stadia van rijpheid van de palmnoten die de java-apen eten, (c), (d) en (e) zijn gebruikte hamerstenen.

De java-apen hebben wel de techniek niet moeten uitvinden voor de palmnoten. Java-apen  leven graag langs de kust en langs rivieren, en we weten al meer dan 100 jaar dat ze daar stenen gebruiken om oesters en andere tweekleppigen, krabben en zeeslakken te kraken.

De onderzoekers zullen nu hun onderzoek voortzetten in de hoop te ontdekken hoe de overdracht van die kennis en techniek naar een nieuwe plaats en een nieuwe toepassing plaats heeft gevonden.

Ze zijn ook van plan om te zoeken naar oudere voorbeelden van de nieuwe toepassing in afgelegen gebieden, en hopen dat ze misschien een evolutie kunnen vinden in het type van werktuig dat de apen gebruikt hebben. Mogelijk biedt dat een nieuw perspectief op het proces dat ook onze voorouders doorgemaakt hebben.  

Java-apen gebruiken aan de kust stene om schelpen te kraken, en de stenen die ze daarvoor gebruiken.

Naast de mens zijn er nog wel redelijk wat diersoorten die gereedschappen gebruiken, maar er zijn slechts drie soorten waarvan we weten dat ze stenen gereedschap gebruiken.

Het gaat om java-apen, kapucijnapen die in Brazilië cashewnoten kraken met stenen, en chimpansees. Door de wereldwijde verspreiding van de palmolieplantages, gebruiken wilde chimpansees in Guinea nu ook stenen om de palmnoten te kraken.

De onderzoekers hopen dat een onderzoek van de verschillen en overeenkomsten in het gedrag van de drie soorten bij het kraken van noten, en een vergelijking van de gereedschappen, een nieuw licht zal werpen op de evolutie van het gebruik van stenen gereedschappen door de voorouders van de mens, en zal toelaten om er hypotheses over op te stellen.   

De studie over de java-apen is verschenen in "International Journal of Primatology".

Een oliepalm met noten.