"De invloed van de loge? Die bestaat niet" 

"Ja, ik ben lid van de loge." De net verkozen rector van de UGent Rik Van de Walle zei het gisteren voor het eerst met zoveel woorden in "De afspraak" op Canvas. Hij voegde er meteen aan toe dat het volgens hem geen impact heeft gehad op de verkiezingen. Want daar werd de voorbije maanden druk over gespeculeerd, dat de loge hem als vrijzinnige aan het hoofd van de universiteit wou krijgen.

Gelijkaardige theorieën duiken wel vaker op. We spreken over de rol van de loge met historicus Jimmy Koppen, auteur van het boek "De paradox van de vrijmetselarij". Maar zelf geen lid van de loge.

Wat denkt u van de situatie aan de UGent en de uitspraak van Rik Van de Walle in "De afspraak"?

"Ik denk dat ik rector Van de Walle gelijk moet geven. Het is een thema dat aan het begin van de campagne werd aangehaald en dat eigenlijk geen steek hield, maar dat vanwege de simpliciteit – het idee dat de loge macht heeft en allerlei plannetjes bedenkt – snel een eigen leven ging leiden. En dan krijg je een situatie die je nog heel moeilijk kunt ontkrachten."

"Maar daarna is de heisa begonnen met de percentages en de opeenvolgende rondes, zodat het verhaal van de maçonnieke invloed naar de achtergrond was verdwenen. Het verbaast me dat het nu weer aan de oppervlakte komt. Als de loge dan toch zoveel macht en invloed had, dan was Van de Walle wel na één stemronde verkozen geraakt. Dan had men het reglement in die zin aangepast. Dat is niet gebeurd."

"Wat wel typisch is voor de UGent, is het pluralistische bestuur. Dat betekent dat men evenwichten moet zoeken tussen vrijzinnigen en katholieken. Dat heb je niet aan de vrije universiteiten."

 Wat is de loge eigenlijk? Hoe gaat het er in de praktijk aan toe?

"De vrijmetselarij is totaal verschillend afhankelijk van het land en ook binnen elk land zijn er afzonderlijke stromingen. Het komt erop neer dat het gaat om een vereniging die nieuwe leden inwijdt en die regelmatig bijeenkomsten houdt met veel rituelen en symboliek.  Dat dient om een soort van gemeenschapsgevoel te creëren tussen de leden en te komen tot bepaalde intellectuele en spirituele inzichten."

"Men praat over van alles en nog wat. Het kan gaan over kunst en cultuur, over de maatschappij, over eender wat. Maar het gaat niet om uitgesproken politieke of religieuze meningen. Dat is niet de bedoeling van de vrijmetselarij. De bedoeling is om verschillende ideeën naast elkaar te zetten en daar als aanwezigen een soort synthese uit te halen. Het zijn plaatselijke verenigingen, clubs zo je wil, met een eigen bestuur, een eigen agenda en een eigen reglement. De loges of werkplaatsen zijn bijna altijd aangesloten bij een koepel of obediëntie, bijvoorbeeld "Het Grootoosten van België" of "Le Droit Humain". Die koepels hebben eigen regels, sommigen laten ook vrouwen toe bijvoorbeeld, anderen niet."

"Men spreekt van een 26.000 leden voor België. Dat is vrij veel vergeleken met andere landen. Het ledenaantal gaat overigens al jarenlang in stijgende lijn. Dat is geen grote stijging, maar wel een gestage toename."

Hoe kan ik lid worden van de loge?

"Je kan jezelf aanmelden als je aan bepaalde criteria voldoet, zoals bij gelijk welke vereniging. Maar de meest gebruikte manier is de coöptatie: je wordt gevraagd. Als je een groep van gelijkgezinden hebt, gaan die meestal anderen zoeken die maatschappelijk of professioneel op dezelfde manier georiënteerd zijn. Je hebt bijvoorbeeld loges die vooral bestaan uit mensen uit het onderwijs. Men onderneemt wel eens pogingen om wat te verbreden, maar veel zoden brengt dat niet aan de dijk."

Hoe moeten we de invloed van de loge inschatten?

"Die bestaat simpelweg niet. Er is geen invloed van de loge. Diegenen die dat beweren, zijn vaak mensen uit de loge zelf die zich soms wat meer gezag en invloed toeschrijven dan eigenlijk het geval is. En anderzijds zijn er een aantal buitenstaanders die natuurlijk heel gemakkelijk zeggen: het is een geheime organisatie met heel veel leden en allemaal bekende mensen en die bedisselen allerlei zaken samen boven onze hoofden."

"Maar als je dat gaat analyseren en je ziet welke mensen er effectief bij zijn en wat er zogezegd bedisseld wordt, ik heb daar nog maar weinig resultaten van gezien. De loge als bedenker van allerlei complotten, dat klopt niet. Dat zegt niets over individuele vrijmetselaars natuurlijk die in allerlei intriges betrokken kunnen zijn. Maar dat heb je ook bijvoorbeeld in de politiek of de financiële wereld. Dat is onvermijdelijk. Maar om te zeggen dat daar een groot plan achter zit met bepaalde doelen, dat geloof ik niet. De vrijmetselarij heeft ook geen doel op zich. Je kan eventueel zeggen: de secularisering van de samenleving doorvoeren. Maar de rol die ze daarin spelen, moet je ook niet overschatten."

Moet de loge niet transparanter worden, om speculatie en roddels te vermijden?

"Meer transparantie, wat houdt dat in? Wat ga je dan eisen, dat men de ledenlijsten publiek maakt? Dan moet je de lijn doortrekken en moeten alle verenigingen en bvba’s en vzw’s hun ledenlijsten bekendmaken. Je kunt dat niet alleen doen voor de vrijmetselarij."

"De geheimzinnigheid is inherent aan de vrijmetselarij. De sterkte van het instituut is dat het een traditie heeft met een geschiedenis die 300 jaar teruggaat en waarvan de principes al 300 jaar gelden. Dat spreekt mensen aan: je maakt deel uit van een eeuwenoud genootschap, je denkt na en je ontmoet mensen die je anders niet zou ontmoeten. En achteraf ga je iets eten of drinken, want dat hoort er ook bij: de gezelligheidsfactor."

"Een aanwezigheid in de loge kan bovendien een surrogaat zijn voor een religieuze, spirituele beleving in de oorspronkelijke betekenis van samen dingen beleven, niet zozeer het godsdienstige. Dat is een belangrijke aantrekkingskracht. In andere landen, waar dat spirituele voor vrijzinnigen minder een rol speelt, zie je de ledenaantallen wel dalen, in tegenstelling tot bij ons."