Experten ontcijferen na meer dan 70 jaar geheime boodschap van Auschwitz-gevangene. Dit is zijn schokkende relaas

In de herfst van 1980 stootte Leslayw Dyrcz, een student die in Polen bosbouw studeerde, tijdens een opgraving in de buurt van het concentratiekamp op de restanten van een thermosfles in een lederen tas. Daarin bevonden zich 13 opgerolde bladzijden die blijkbaar uit een notitieboek waren gescheurd. Het handelde om een tekst in het Grieks. Slechts enkele woorden waren leesbaar.

Wat de student gevonden had, was een verbijsterende boodschap uit een donker verleden.  Het was een getuigenis van onvoorstelbaar lijden. De auteur bleek Marcel Nadjari te zijn. 

De Griekse man kwam in april 1944 aan in het concentratiekamp. Twee jaar eerder werden zijn ouders en zijn jongere zusje Nelly als een van de eerste Griekse joden naar Auschwitz gedeporteerd. Hij zou ze nooit meer weerzien.  

Nadjari moest na aankomst in het kamp onder dwang toetreden tot het zogenoemde 'Sonderkommando' van Auschwitz. Die eenheid bestond uit voornamelijk Joodse gevangenen die door de SS gedwongen werden om de gaskamers leeg te halen en om de levenloze slachtoffers vervolgens te ontdoen van hun haren en gouden tanden en ze tot slot in de ovens of verbrandingskuilen te verbranden.

"De Sonderkommando’s waren directe ooggetuigen van de massamoord en de moordfabrieken. Zij leverden het bewijs van de vernietiging", aldus de Nederlandse onderzoeker Bart Nauta die verbonden is aan de universiteit van Amsterdam en een jaar lang onderzoek deed naar Sonderkommando's.

Nadjari besloot om een afscheidsbrief te schrijven. Hij begroef de fles om het nageslacht op de hoogte te stellen van zijn beroerde lot dat hem enkel een pijnlijke dood in het vooruitzicht stelde. In zijn afscheidsbrief beschreef hij de schokkende dingen die hij had gezien.

Nadat de leden van de Sonderkommando's in 1945 de ovens en gaskamers onklaar hadden moeten maken, werden ze overgebracht naar het reguliere kamp. Daarbij wist Nadjari ongemerkt van colonne te wisselen en zijn identiteit te verbergen voor de bewakers. Maar zijn beproeving was nog niet te einde. Twee dagen vooraleer het Rode Leger het kamp bevrijdde, zette de SS hem op een transport naar het kamp Mauthausen in Oostenrijk. Daar maakte hij de bevrijding mee. 

Na de oorlog keerde hij naar zijn heimat Thessaloniki terug. In 1947 schreef hij zijn herinneringen aan de oorlog neer voor zijn familie. Wat later emigreerde hij met zijn vrouw Rosa Saltiel naar de Verenigde Staten. In New York werkte hij als kleermaker. In 1957 kwam zijn dochter Nelly ter wereld - vernoemd naar zijn kleine zusje dat was omgebracht in Auschwitz. Op 31 juli 1971 stierf Marcel Nadjari - negen jaar voor zijn flessenpost zou gevonden worden. Hij was 54 jaar oud geworden. Over de brief die hij in het concentratiekamp schreef, heeft hij schijnbaar aan niemand iets verteld.

Zijn 'flessenpost' die hij aan het einde van het jaar 1944 had verstopt, bleef echter al die tijd onleesbaar. Tot nu. Met behulp van speciale computertechnieken wist historicus Pavel Polian de tekst te ontcijferen. Zo werd tot 90 procent van de brief opnieuw leesbaar. 

Het relaas van Nadjari was er één van pure horror. Over de Hongaarse joden die van 1944 naar Auschwitz werden gedeporteerd, schreef hij: "Allereerst was het onze taak om hen te ontvangen, de meesten beseften niet wat hen te wachten stond. Aan de mensen wiens lot was bezegeld, vertelde ik de waarheid. Nadat ze naakt waren, gingen ze naar de kamer des doods waar de Duitsers zogezegd douches hadden geïnstalleerd. Met zwepen werden ze gedwongen om dichter bij elkaar te gaan staan zoals sardines in een blik, waarna de deuren hermetisch werden gesloten."

Hij rapporteerde eveneens over het verloop van de massamoord. "Na een half uur openden we de deuren en begon ons werk. We droegen de lijken van deze onschuldige vrouwen en kinderen naar de lift, die hen naar de ruimte met de ovens bracht. Daar werden hun lichamen verbrand."

Vervolgens moesten de leden van de Sonderkommando's de assen vergruizen voordat de Duitsers ze in de nabijgelegen rivier Sola wierpen om alle sporen uit te wissen. Van elke mens, zo schreef Nadjari, bleef ongeveer 640 gram as over. "De drama's die zich voor mijn ogen hebben afgespeeld, zijn onbeschrijfelijk." 

Slechts 5 leden van het Sonderkommando lieten een geschreven getuigenis na die ze in de aarde begroeven. Enkel Nadjari overleefde de Holocaust. Maar toen hij de brief schreef, hield hij er geen rekening mee dat hij de horror zou overleven. "Ik ben niet verdrietig dat ik zal sterven", besloot hij. "Maar het maakt me wel verdrietig dat ik de dood van mijn dierbaren niet zal kunnen wreken. Hoe zou ik ook de dood kunnen vrezen na al wat mijn ogen hier gezien hebben?"

Polian spoorde dochter Nelly op en gaf haar de ontcijferde brief. "Het heeft haar diep ontroerd en de tekst werd onlangs voorgelezen in de synagoge van Thessaloniki", onthulde de historicus.

 Zo heeft de flessenpost alsnog zijn bestemmeling bereikt.

Een ingekorte versie van de brief, kan je hier in het Duits lezen.