17.600 jongeren tussen 11 en 20 jaar zaten vorig jaar aan de antidepressiva, en we weten niet waarom

An-Sofie is geboren met een motorische beperking. Daarmee heeft ze het erg moeilijk. Op haar zeventiende zat ze zo diep dat ze antidepressiva voorgeschreven kreeg. De pillen moesten haar van haar zwartgallige gedachten afhelpen. Maar dat deden ze niet. Niet na weken, niet na maanden. "Ik heb uiteindelijk een viertal soorten geprobeerd tussen mijn zeventien en tweeëntwintig. Daarna heb ik gezegd: 'Ik bouw af. Ik ben er niet van overtuigd dat dit werkt.'" De Vlaams-Brabantse, nu vijfentwintig, was ook bezorgd over de effecten. "Mijn brein was toen niet eens volgroeid. En niemand weet precies wat die pillen doen."

De ervaring van An-Sofie is mogelijk geen uitzondering. De jongste cijfers van het Riziv leren dat een recordaantal jongeren antidepressiva slikken. Professor kind- en jeugdpsychiatrie Dirk Van West (UA, VUB) is bezorgd. "Jongeren antidepressiva voorschrijven is iets wat zo veel mogelijk moet worden vermeden. Deze tendens doet mij vrezen dat artsen medicatie ten onrechte naar voren schuiven." Een eenduidige verklaring heeft hij niet. "De toegankelijkheid van alternatieven kan een rol spelen. Ambulante begeleiding bij psychologen is nog steeds niet terugbetaald en bij centra voor geestelijke gezondheidszorg kampen ze met wachtlijsten van makkelijk een half jaar. Ik wil niemand met de vinger wijzen, maar het kan dat medicatie wordt opgestart, gewoon om die periodes te overbruggen."

Somberder

Bij An-Sofie was dat niet het geval. Zij werd al begeleid door een psychiater en psycholoog toen ze medicatie begon te nemen. "Toch stond ik er niet achter. Ik was ook verbijsterd toen ik in de bijsluiter las dat je er somberder van kan worden, en zelfs suïcidaal. Bij de eerste pil die ik nam, had ik al spijt omdat ik wist dat ik er niet zomaar meteen mee zou kunnen stoppen." Hoewel ze een aantal jaren pauzeerde, neemt ze vandaag weer antidepressiva. Afgelopen zomer ging het te slecht. "Maar het is anders nu. Ik heb een nieuwe psychiater en met hem kan ik wel bespreken hoe ik mij hierbij voel. Het was ook een gezamenlijke en verantwoorde beslissing deze keer." Nog altijd is ze teleurgesteld in het effect. "Mijn stemming is niet beter, maar ik heb wel iets meer eetlust en energie. Alle beetjes kunnen helpen. Daarom blijf ik doorzetten."

Botsen tegen grenzen

Professor Van West hoopt dat er verder en grondig onderzoek naar het gebruik van antidepressiva bij jongeren volgt. "We moeten zicht krijgen op het voorschrijfgedrag. Zijn het vooral huisartsen of kinderpsychiaters? Is wat ze doen wetenschappelijk onderbouwd? Proberen ze symptomen van depressie te bestrijden of gebruiken ze de antidepressiva vooral voor andere indicaties als angststoornissen of posttraumatische stress?"

Eenzelfde geluid klinkt bij andere experts, zoals kinderpsycholoog Koen Lowet. Ook hij vindt dat de cijfers beter onder de loep moeten worden genomen. "Krijgen jongeren deze medicatie voorgeschreven omdat ze vaker botsen tegen de grenzen binnen de geestelijke gezondheidszorg? Of vinden ze, door de verhoogde aandacht voor mentaal welzijn in onze maatschappij, gewoonweg beter de weg naar hulpverleners en verklaart dat de toename?"

An-Sofie gelooft dat er eerder al wat veranderd kan, en wel dit: "De verwachtingen en de druk in onze maatschappij zijn vandaag torenhoog. Daar komt bij dat we nog steeds niet voldoende leren om open over moeilijke thema's als de dood te praten. Hulp wordt ook te eng gezien. Iemand die zich niet goed voelt krijgt vaak meteen te horen: 'Ga maar naar een psycholoog.'"

Het kabinet van minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open Vld) laat weten dat er al een richtlijn voor de aanpak van depressie voor huisartsen is uitgebracht. Volgend jaar start ook een campagne rond het correct gebruik van psychofarmaca. In welke mate beide zijn of zullen worden toegespitst op jongeren, werd niet verduidelijkt.

We slikken wat af

17.605 11 tot 20-jarigen slikten vorig jaar antidepressiva, ruim 500 meer dan in 2015. Het aantal gebruikers tussen de 11 en 15 jaar steeg met 8,4 procent tot 3.125. Bij de groep van 16 tot 20 jaar was dat een stijging van 2 procent, tot 14.480. Ook nog kleinere kinderen wordt antidepressiva voorgeschreven, maar de aantallen zijn aanzienlijk kleiner: in de leeftijdscategorie 6 tot 10 jaar gaat het om 747 patiëntjes en in de leeftijdscategorie 0 tot 5 jaar om 214. Voor de volledigheid: in heel België slikten vorig jaar 1.202.040 Belgen antidepressiva.