Voormalig topdiplomaat Richard Haass maakt zich zorgen over het nodeloze geweld waartoe de beslissing van Donald Trump over Jeruzalem kan leiden. ‘De vraag is: helpt ze het vredesproces vooruit?’
De beslissing van Donald Trump om Jeruzalem te erkennen als de hoofdstad van Israël en de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem te verhuizen, werd zelfs door paus Franciscus op de korrel genomen. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties keurde de beslissing met veertien tegen één af. De lidstaten van de Arabische Liga waarschuwden in spoedzitting voor meer geweld en chaos in de regio. De Verenigde Staten zetten zichzelf, volgens de Liga, buitenspel als bemiddelaar in het Midden-Oosten.
Dat vindt ook de voormalige Amerikaanse diplomaat Richard Haass (66), die al bijna vijftien jaar directeur is van de Council on Foreign Relations, een invloedrijke denktank in New York.
Waarom is deze beslissing van Donald Trump zo omstreden?
Richard Haass: Die beslissing is zo omstreden omdat het statuut van Jeruzalem de sluitsteen is van elke vredesonderhandeling tussen Israël en de Palestijnen. Jeruzalem is zowel voor joden als voor christenen en moslims een heilige stad. Zowel Israëli’s als Palestijnen beschouwen Jeruzalem als hun hoofdstad. Trump koos nu partij. Het overgrote deel van de rest van de wereld is van mening dat het statuut van Jeruzalem niet uit het geheel van de problematiek kan worden losgepeuterd. En dat er zeker niet zo unilateraal over kan worden beslist.
Trump had tegelijk ook iets over de relatie van de Palestijnen en Jeruzalem kunnen zeggen. Dat deed hij niet.
Trump zegt dat hij gewoon heeft erkend wat in werkelijkheid al bestaat. Israël wordt in de praktijk toch vanuit Jeruzalem bestuurd. Bovendien, zegt hij, heeft de niet-erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël de vrede ook niet dichterbij gebracht.
Haass: Dat de vredesgesprekken tot nog toe zijn mislukt, heeft niets met de Amerikaanse houding tegenover Jeruzalem te maken. Het probleem is dat er zowel intern in Israël als in Palestina onenigheid is en dat er daarbovenop tussen de standpunten van beide zijden een diepe kloof gaapt. Het klopt dat Israël nu toch al goeddeels vanuit Jeruzalem wordt bestuurd. Maar Trump had tegelijk ook iets over de relatie van de Palestijnen met Jeruzalem kunnen zeggen. Dat deed hij niet. Hij had het alleen over Israël.
Hij zei toch ook dat zijn beslissing geen invloed heeft op het toekomstige statuut van Oost-Jeruzalem en op de grenzen van de stad?
Haass: Dat is juist. Maar de vraag is: helpt het de diplomatie vooruit om het Israëlische standpunt nu zo duidelijk te steunen. Ik zie geen voordelen, ik zie alleen maar nadelen.
Is er voor Washington niet genoeg werk op de plank? Is dit het moment om een nieuwe golf van geweld te riskeren?
Haass: Dat is het zeker niet. De mailbox van Trump loopt nu al over. De VS moeten zich zorgen maken over Noord-Korea, Oekraïne, Syrië, Venezuela… Ik zie geen enkele reden om nu, op dit moment, nog een naam aan dat lijstje toe te voegen. Ook niet als je het er in principe mee eens zou zijn om Jeruzalem als hoofdstad van Israël te erkennen.
De president houdt vol dat zijn beslissing het vredesproces vooruit kan helpen. Enig idee hoe dat zou kunnen?
Haass: Dat had gekund als de beslissing over Jeruzalem een deel was van een groter plan. Als ze met zowel de Israëlische als de Palestijnse leiding was doorgesproken. Of als deze beslissing was voorgesteld als een deel van een nieuwe Amerikaanse Midden-Oostenpolitiek. Maar je helpt niets vooruit door Jeruzalem nu los te koppelen van het geheel van het vraagstuk.
Is dit dan tegelijk ook het einde van de onderhandelingen die door Jared Kushner worden geleid, de schoonzoon van Trump, of misschien wel van het hele vredesproces?
Haass: De kansen waren al niet groot en nu zijn ze nog kleiner geworden. Ik weet niet of deze regering met Kushner aan een eigen plan werkt. Er wordt daarover naar het schijnt gepraat tussen de VS en Saudi-Arabië. Ik zie in ieder geval geen reden tot optimisme. En ik begrijp zeker niet hoe de formele erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël de kansen van welk plan dan ook kan verhogen.
Trump zegt toch ook dat hij een tweestatenoplossing wil blijven steunen, als Israëli’s en Palestijnen dat willen?
Haass: Dat is belangrijk. Maar je moet dat niet alleen zeggen, je moet er ook naar handelen. En dan blijft de vraag of een tweestatenoplossing nu dichterbij is gekomen. Ik zou me graag vergissen, maar ik vrees van niet.
Waarom heeft Trump met deze beslissing niet gewacht tot er nog wat stappen zijn gezet in het vredesproces? Sprak hij onder druk van de Israëlische regering?
Haass: Geen idee. Veel Israëli’s pleiten allang voor de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van hun land. Ze deden dat ook bij alle voorgangers van Trump. Ook veel Amerikanen zijn daar al langer voorstander van. Dat is allemaal niet nieuw.
Deelt u de bezorgdheid van president Mahmoud Abbas van de Palestijnse Autoriteit, die vreest dat deze beslissing alleen de extremisten ten goede komt die een geloofsoorlog willen voeren?
Haass: Het gevaar bestaat zeker dat Iran of een of andere extremistische, islamistische groep van deze beslissing gebruik maakt om fanatici ertoe aan te zetten aanslagen te plegen op Amerikaanse ambassades, bedrijven of toeristen. Dat zou inderdaad kunnen gebeuren.
De VS hebben zich teruggetrokken uit het klimaatverdrag van Parijs, dreigen ermee om het kernakkoord met Iran te laten mislukken en nemen nu een beslissing die de Europese bondgenoten miskent. Wat betekent dat voor de trans-Atlantische relaties?
Haass: De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson werd vorige week in Brussel heel koel ontvangen. Het was een slechte week voor de trans-Atlantische relaties, en voor de Amerikaanse diplomatie in het algemeen. Deze beslissing wijst er nogmaals op dat Amerika eenzijdig wil handelen en dat het geen rekening wil houden met wat zijn bondgenoten denken. Europa is er nu meer dan ooit van overtuigd dat dit Amerika een ander Amerika is dan datgene waarmee het zolang heeft samengewerkt.
In veel Arabische landen was de kritiek fel, maar Saudi-Arabië reageerde opvallend mild.
Haass: De Saudi’s schieten goed op met deze Amerikaanse regering. Ze willen dat duidelijk ook zo houden. Blijkbaar heeft Saudi-Arabië de indruk dat Donald Trump een betere partner is voor het land dan zijn voorgangers.
De koning van Saudi-Arabië is toch ook de ‘behoeder van de heilige plaatsen’ van de islam? Na Mekka en Medina is Jeruzalem voor alle moslims de derde heiligste plaats. Is hij dan niet verplicht om Jeruzalem voor de moslims te behouden?
Haass: Het wordt spannend om te volgen hoe de Saudi’s zullen reageren als het echt uit de hand zou lopen. Als de Arabische bevolking massaal op straat komt, zal de Saudische regering zich dan verplicht voelen om toch kritiek te hebben op de VS? De Saudische leiders willen goed met Trump kunnen opschieten, maar ze willen in de eerste plaats toch vooral zelf ook aan de macht blijven.
Deze crisis komt ook op een moment dat de VS, Israël en Saudi-Arabië samen proberen om de invloed van Iran in de regio terug te dringen.
Haass: Dat nieuwe bondgenootschap kan onrust over Jeruzalem missen als de pest. Maar de belangrijkste vraag op dit moment blijft tot hoeveel nodeloos geweld en hoeveel doden deze beslissing zal leiden.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
