Volstaat methode-Merkel om de haantjes te verenigen?

Hoewel haar CDU een oplawaai kreeg en zo’n miljoen kiezers verloor, was het op de verkiezingsavond al heel snel duidelijk dat we Angela Merkel nog vier jaar ‘kanselier’ zouden mogen noemen. Haar partij was immers veruit de grootste gebleven en zoals Merkel het zelf zei: “tegen ons kan geen regering gebouwd worden”. Maar ze zou aanvankelijk wel van partner moeten wisselen, want de SPD zegde het coalitiehuwelijk op. Einde “GroKo”, de grote coalitie van de grote volkspartijen. De SPD haalde het slechtste resultaat ooit, de herbronning lonkte. 

Merkel moest maar liefst twee andere partijen lokken om aan een meerderheid te raken. Daar ze een coalitie met de twee uitersten, Die Linke en AfD, uitsluit, was er maar een mogelijkheid: de liberalen van de FDP en de groenen moesten haar in het zadel houden. Maar dat liep na een paar maanden af met een kater. Een liberale kater.

Alle ogen waren plots gericht op de SPD: blijven de sociaaldemocraten bij hun “neen aan Merkel” of waren ze toch nog te verleiden? “De uitdagingen van deze tijd zijn te groot om aan de zijlijn te blijven staan”, klonk het bij Martin Schulz op een speciaal partijcongres. De leden volgden de leider en de SPD zette de deur open. 

Een nieuw jaar brengt Duitsland meer van hetzelfde: hoewel de regering van CDU, CSU en SPD afgestraft werd, onderhandelen de CDU, CSU en SPD straks over een nieuwe regering, over Merkel IV. Al zal dat geen wandeling in het park worden.

Duitsland telt twee christendemocratische partijen. In 15 van de 16 deelstaten kan je stemmen voor de CDU, de partij van Angela Merkel. Enkel in Beieren kan dat niet. Daar werd na de Tweede Wereldoorlog de CSU gesticht en tot op de dag van vandaag is de partij op zichzelf gebleven. In het parlement vormen ze sinds jaar en dag wel een fractie met de CDU,  te vergelijken met Groen en Ecolo bij ons in het federaal parlement: twee partijen uit dezelfde familie die meestal met 1 stem spreken, maar met ruimte om af en toe eigen accenten te leggen.

De CSU zit ideologisch rechtser dan de CDU, zeker op maatschappelijke thema’s. Bovendien kan en moet de CSU enkel kiezers verleiden in Beieren, wat resulteert in een streven naar “het beste voor Beieren” in plaats van “het beste voor Duitsland”. Door hun alliantie met de CDU bokst de partij op nationaal niveau wel duidelijk boven haar gewicht. In Berlijn gedraagt de partij zich als “wat goed is voor Beieren, is goed voor Duitsland”. 

Bij de vorige regeringsonderhandelingen woog de CSU gering: op een half mislukte taks voor buitenlandse bestuurders op de Duitse snelwegen na, haalde de CSU weinig sprekends binnen.

Deze keer zou het een andere kant kunnen uitgaan. De CSU is het aan zichzelf verplicht zich duidelijk te profileren: in september volgen namelijk de voor de partij allerbelangrijkste verkiezingen: de deelstaatverkiezingen op de eigen heimat, de “Bayernwahl”. Tot nu toe was de uitslag in Beieren vrij simpel: de CSU haalt telkens opnieuw de absolute meerderheid – op twee kleine intermezzo’s na – en doet gewoon voort. 

Maar na de nationale verkiezingen in september dreigt voor de CSU een einde te komen aan haar Beierse almacht: de partij leed een historische nederlaag. Vooral op het platteland in Nederbeieren en Franken – traditioneel zeer CSU-gezind – liepen heel wat kiezers weg. Weg naar de AfD, de uiterst-rechtse winnaar van de verkiezingen. De CSU, zo klonk het in een analyse, had zich laten verpulveren door “Merkels opengrenzenbeleid” en was te veel naar het midden opgeschoven.

En dus heeft de CSU voor zichzelf maar 1 opdracht: die kiezers in september terugwinnen en alleenheerser blijven in Beieren. Na een interne strijd tussen ego’s, zetten de Beierse democraten deze week de puntjes nog eens op de rechtse “i”: minder geld voor vluchtelingen, betere controle van vluchtelingen, geen gezinshereniging voor vluchtelingen, zelfs medisch onderzoek om de echte leeftijd van wie Duitsland binnenkomt te checken. Om alles kracht bij te zetten nodigde de partij Viktor Orban, de gesel van politiek correct Europa, uit als gast op de partijbijeenkomst. 

De boodschap aan de Beierse kiezer is duidelijk: de AfD brult, maar wij doen het. Dus kom maar terug naar de vertrouwde politieke stal. Maar om echt geloofwaardig te zijn, zal de CSU ook een en andere hard moeten kunnen maken tijdens de onderhandelingen. Ze zal dus, met andere woorden, verwoede poging moeten doen om de CDU en SPD mee een rechtse bocht te laten maken.

Laat dat nu vooral botsen met de belangen van de SPD. Murw geslagen door de slechtste uitslag ooit, wou de partij gaan herbronnen in de oppositie. De leden en partijtop waren scherp: de SPD had zich door het eindeloos regeren, waaronder acht jaar met Merkel, in slaap laten wiegen. 

Nu de partij als enige de sleutel in handen heeft om Duitsland van nieuwe verkiezingen te behoeden, wil ze vooral vermijden dezelfde fout te maken. Daarom zal een linkse bocht met afrit Europa, de richting zijn waarin de sociaaldemocraten de twee andere partners wil meetrekken.

De hele verkiezingscampagne van leider Martin Schulz was gebaseerd op meer sociale gelijkheid, veranderingen waar nodig en menselijkheid in de vluchtelingenpolitiek. Op het laatste partijcongres in december – het congres waar Martin Schulz toestemming kreeg om met Merkel te gaan praten – was dan weer zeer Europees gericht.

De SPD zette zich daar volop op de lijn van de Franse president Macron, met verregaande integratie en een minister van financiën voor de Eurozone. Standpunten die voor de CDU niet zo vanzelfsprekend zijn en niet per se de Beierse belangen dienen, dus bij de CSU op scepsis kunnen rekenen. Bovendien is het applaus in rode rangen voor de recente CSU-voorstellen rond vluchtelingen, logischerwijze ook erg beperkt.

Laat bovendien geslaagde regeringsonderhandelingen niet de beste plaats zijn voor scherpe ideologische profilering en je begrijpt onmiddellijk het lastige parket waarin de sociaaldemocraten – vrijwillig – gestapt zijn. Dus kan de partij niet anders dan zoveel mogelijk proberen binnen te halen. Onderhandelingen die te snel succesvol zouden verlopen, zouden op zijn minst de schijn van een ‘scherpe SPD’ tegen hebben.

Wie uiteindelijk het minst te verliezen heeft, is de CDU. Ideologisch uitgekleed na een kleine 20 jaar Merkel, kan de partij zowat met iedereen in bad die niet aan de uiterste kanten van het politieke spectrum zit. Bovendien blijft de partij electoraal met kop en schouders boven iedereen uitsteken: een regering zonder de CDU is sowieso onmogelijk. Merkel blijft dus alternatiefloos leiden, ook al lijkt ze wat moe.  

De opdracht bij de komende regeringsonderhandelingen is dan ook heel simpel: de twee andere partijen met elkaar verzoenen op zoveel mogelijk thema’s en liefst zo snel mogelijk, zodat de ontslagnemende regering Merkel III snel Merkel IV wordt. Het zal er dus vooral van afhangen of de “methode Merkel” volstaat om de haantjes te verenigen. En lukt het onverwachts toch niet, dan is de kans vrij groot dat nieuwe verkiezingen de CDU in dezelfde positie zouden brengen. Alternatiefloos, dus.

Straks beginnen de verkennende gesprekken. De bedoeling is om een week lang te kijken wat tussen de drie mogelijk is, om dan tegen vrijdag tot een soort besluit te komen. Daarna trekken de partijen naar hun eigen partijcentrales met dat besluit. Indien er overal een “ja, het kan” volgt, zouden dan op het einde van de maand de echte onderhandelingen beginnen. 

Tot echte onderhandelingen komt het zo goed als zeker, maar de kans dat die nog voor het bloeien van de paaslelies afgerond zijn, is vrij klein. Hoewel de Duitsers niet houden van een lange regeringsvorming, historische trauma’s hebben over politieke chaos, is het voor de SPD en CSU de laatste kans om zich te behoeden voor een volgende afstraffing, de laatste mogelijkheid nog even te schitteren naast de schaduw van Angela Merkel.