FIFA, met de 'F' van fout

Op 20 juli 2015 wist een Britse komiek zich naar binnen te praten in de persconferentie van ontslagnemend FIFA-voorzitter Sepp Blatter. Toen die hemel en aarde bewoog om de media ervan te overtuigen hoe vreselijk hij het wel vond wat er allemaal rond hem gebeurde en hoe weinig hij daarvan wist, gooide de Engelsman 600 eendollarbriefjes over het hoofd van Blatter. De foto’s gingen de wereld rond: Blatter showered by money, luidden de onderschriften.

De rode draad die sinds de jaren 70 door de FIFA loopt is een dikke rode kabel: corruptie, cum laude, beide met hoofdletter C. Nooit heeft een sportbond meer boter op het hoofd gehad dan de Fédération Internationale de Football Associations, gesticht in 1904.

Het begin van alle ellende is de verrassende verkiezing in 1974 van de Braziliaan João Havelange op de voorzittersstoel van de FIFA ten nadele van de Britse kandidaat Sir Stanley Rous. De start van een moeilijke relatie tussen de Britten en de FIFA.

Ook het begin van wat men de machtsgreep van de latino’s zal noemen: een Braziliaan op het voetbal, een Mexicaan (Acosta) op het volleybal, een Italiaan (Nebiolo) op atletiek en een Spanjaard (Samaranch) als godfather op de olympische beweging. Met uitzondering van Samaranch zijn al die creaturen omgeven met een waas van nepotisme, machtsmisbruik en corruptie.

Dat ze stuk voor stuk decennia aan de macht zijn kunnen blijven, is niet onlogisch. In sportbonden hebben alle landen even veel macht. One country, one vote, wordt als pseudo-democratie misbruikt; zwakke landen verenigden zich tegen grote landen door niet altijd voor de beste kandidaat te stemmen maar voor hij (altijd een man) die het meeste beloofde.

Die voorzitters – en al helemaal Havelange en zijn opvolger Blatter – konden daar makkelijk mee wegkomen: onder het mom van de expansie van The Beautiful Game, speelden ze Sinterklaas in alle regio’s van de wereld. Zo verzamelden ze stemmen bij bosjes. Europa en Oceanië kozen consequent tegen Blatter, telkens weer, maar uit Zuid-Amerika, Azië, Afrika en Midden- en Noord-Amerika puurde die genoeg stemmen om zich vier keer te laten herverkiezen. Met de tijd zouden sinterklaasgeschenkjes niet volstaan en werd met miljoenen gegoocheld.

Ziende blind of corrupt

Er had de voetballende goegemeente iets duidelijk moeten worden toen secretaris-generaal Sepp Blatter in 1998 zijn voorzitter wilde opvolgen. Het is nooit een goed teken als de nummer één van de administratie zich aanbiedt voor een verkiesbare positie, want dat wijst op een-tweetjes waarbij beiden veel weten van elkaar. Een continuering van het beleid is in beider belang en in het belang van hun acolieten die ze met de jaren rondom hen hebben verzameld. Bij de FIFA waren dat de leden van het executief comité en de leiders van de verschillende continentale bonden.

Met Blatter aan de macht gingen de vetpotten helemaal open. Aanvankelijk kregen de leden zitpenningen per vergadering. Blatter voerde een vaste vergoeding in die begon bij 50.000 dollar. Toen hij achttien jaar later opstapte kon een lid van het executief comité met welomlijnde taken rekenen op 300.000 dollar per jaar.

Voor wat, hoort wat. Uiteindelijk bleek ongeveer de helft van het vroeger exco (het uitvoerend comité) corrupt en werd verplicht ontslag te nemen. Een op drie vloog een of meerdere dagen achter de tralies. De rest was ziende blind of keek de andere kant op, zoals de Belg Michel D’Hooghe, die nooit op feitelijke corruptie werd betrapt, al kreeg hij wel een schilderij van de Russen in de aanloop naar de verkiezing van 2010.

Waardevol, zei de Engelse pers, die het feit bovenspitte. Een prul, repliceerde D’Hooghe, maar hij gaf het schilderij na de onthulling wel aan bij de FIFA omdat het geschenk toch net iets te veel waarde had om binnen de regels te passen. Wellicht was het ook toeval dat de zoon van D’Hooghe kort na de toewijzing van de World Cup 2022 aan Qatar, uitgerekend in Doha in een staatsinstelling voor topsport een dikbetaalde baan als chirurg kreeg. In veel andere milieus of zelfs sportbonden zou dat op of over het randje zijn van het welvoegelijke, binnen de supercorrupte FIFA geldt D’Hooghe – ook op deze World Cup nog steeds voorzitter van de medische commissie – als onkreukbaar.

Een spion en een verrader

Een tweede sleutelmoment in de deconfiture van de FIFA is het faillissement in 2001 van ISL, het sportmarketingbedrijf dat ooit werd opgericht uit de schoot van adidas, maar dat in de jaren 90 veel van zijn pluimen en van zijn klanten verloor. Uiteindelijk bleef van alle grote bonden alleen nog de FIFA over.

ISL had zich voor de World Cups van 2002 en 2006 voor twee miljard dollar tv-rechten garant gesteld tegenover de FIFA en om ook die bond niet kwijt te spelen, zette ISL een heel systeem op van steekpenningen richting Zuid-, Midden- en Noord-Amerika en Afrika. In totaal zou zo meer dan 130 miljoen euro van eigenaar veranderen. De spin in het web was Sepp Blatter, die het geld niet gebruikte voor persoonlijk verrijking. Lang werd aangenomen dat hij alleen anderen aan zijn kant wilde krijgen. Die theorie kon op het schop nadat was aangetoond dat Blatter, Havelange en secretaris-generaal Jérome Valcke zelf mee hadden geprofiteerd van dikke bonussen. Blatters salaris op het laatst was 3,6 miljoen dollar, zonder boni.

De finale collaps van de oude FIFA, een lang proces tussen 2010 en 2015, is te danken aan de Britten. Die hadden een vermoeden van ongeregeldheden bij de toewijzing van de World Cups van 2018 en 2022, waarvoor ze zelf kandidaat waren. Ze zochten in 2009 hun heil bij Orbis Intelligence, een bedrijf gespecialiseerd in internationale bedrijfsspionage met goede contacten in Rusland. Mede-eigenaar was Christopher Steele, een voormalige MI6-agent die ooit in Moskou was gestationeerd.

Die Steele is ook de centrale figuur in een nog veel belangwekkender dossier. Tijdens zijn onderzoeken in Rusland stootte hij op de inmenging van de Russen in de Amerikaanse presidentsverkiezingen en ook dat dossier kwam net als dat van de FIFA bij de FBI terecht.

De bewijzen van malversaties door het Russisch bid-comité waren kinderspel vergeleken bij wat Qatar 2022 had uitgevreten, maar Steele vond sporen die leidden naar corrupte FIFA-bestuurders. Op basis van dat dossier en van het boek Foul! van onderzoeksjournalist Andrew Jennings opende de Amerikaanse FBI in 2015 in het geheim een onderzoek tegen alle FIFA-bestuurders die zakelijke of andere banden hadden met de VS of er soms bij een tussenlanding voet aan de grond zetten.

De eerste die op de radar van de FBI verscheen, was de Amerikaanse FIFA-bestuurder Chuck Blazer. De man bezat twee appartementen in Manhattan en twee in Miami maar gaf nauwelijks inkomsten aan. Hij werd in 2011 op straat in Manhattan opgepakt en verraadde vrijwel meteen alles en iedereen. In ruil voor strafvermindering legde hij het hele netwerk bloot. Hij droeg jarenlang afluisterapparatuur bij verschillende meetings met voetbalbobo’s en met die informatie kwam de Zwitserse politie op vraag van de FBI in mei 2015, daags voor de herverkiezing van Blatter, zeven FIFA-bonzen oppakken in het poepchique Hotel Baur au Lac. De werkelijkheid overtrof de fantasie: sommige officials kregen geld onder een codenaam. Zo werd 640.000 euro betaald aan ‘Benz’, alias Rafael Esquivel, voorzitter van Venezuela en lid van de Zuid-Amerikaanse bond. Er was ook een VW, een Toyota en zelfs een KIA. Die kregen minder dan Benz.

Infantino Donald Blatter

In februari 2016 kwam Gianni Infantino als een wit konijn uit de hoge hoed gesprongen als opvolger van Blatter. Een jaar later schreef Der Spiegel een portret met als titel ‘FIFA-voorzitter Infantino Donald Blatter’. Op het FIFA-congres in Bahrein had Infantino het over hoe de FIFA was beschadigd door fake news. Dat kwam bovenop het nieuws dat hij zijn salaris van 1,3 miljoen euro te laag vond. De man die de som had voorgesteld, werd afgezet.

De nieuwe FIFA leek verdacht veel op de oude. Ook in de dopingaffaire rond de Russische voetballers, een fall-out van de onthullingen van de gevluchte dopinglabo-directeur Grigori Rodsjenkov, ging de FIFA onder Infantino lang niet tot het gaatje. Dat bewijst het ontslag in december van vorig jaar van de hoofdarts van de FIFA, de Tsjech Jiri Dvorak. Die was op eigen houtje begonnen met het onderzoek naar de voetballers in de Russische dopingfraude en had de Russische bond vervelende vragen gesteld. Ineens werd hij na 22 jaar dienst ontslagen.

Ook de Zwitserse aanklager Cornel Borbély mocht vertrekken bij de FIFA, toevallig nadat hij had voorgesteld om Moetko aan te klagen. Eerder al, in mei van 2017, was de voorzitter van de FIFA-commissie Goed Bestuur, de Portugese advocaat Miguel Maduro, na één jaar in het ambt de wacht aangezegd. Zijn onafhankelijke commissie had de herverkiezing van Vitali Moetko als lid van de FIFA Council op ethische gronden verhinderd en Maduro weigerde die beslissing terug te draaien.

Uitzweten en vergeten

De World Cup komt geen moment te vroeg. Uit alles blijkt dat het gevaarte commercieel moeilijk terug op gang komt. FIFA verloor sinds Brazilië 2016 Emirates, Castrol, Continental, Johnson & Johnson en Sony als partners of sponsors. Samen 369 miljoen dollar.

In 2010 had de FIFA bij de World Cup in Zuid-Afrika veertien internationale partners en sponsors, naast zes nationale sponsors. Voor deze World Cup zijn dat nog twaalf partners/sponsors en maar vier nationale sponsors.

Een van de grote partners is de Russische staat met Gazprom en een andere is de staat Qatar via Qatar Airways. En dan zijn er nog die drie Chinese bedrijven, ook deels de staat: Wanda, HiSense en Mengniu. Gegokt wordt dat Wanda namens China een strategische positie wil bezetten om de World Cup van 2026 of 2030 naar China te halen. HiSense is elektronica maar is slechts voor achttien maanden aan boord. Mengniu is een zuivelfabrikant en die hebben goeie ijsjes naar het schijnt.

Dat de FIFA überhaupt nog functioneert, is een wonder. Welk bedrijf dan ook in elke andere sector had opgehouden te bestaan of was failliet gegaan. Voor de FIFA komt het aan op uitzweten en vergeten en een beetje minder geld uitdelen. Dat mag niet te lang duren, want in 2020 komt er een herverkiezing aan voor Infantino. Tegen die tijd wil hij weer Sinterklaas kunnen spelen.