Zo regeert paus Franciscus over zijn graf heen
Met veertien 'nieuwe prinsen van de kerk' heeft paus Franciscus een voorschot op de toekomst van het Vaticaan genomen. Deze kardinalen zullen, als het zover is, de nieuwe paus kiezen.
Met de creatie van veertien nieuwe kardinalen begint 'de geur van schapen' het in Rome langzaam maar zeker te winnen van de geur van bladgoud. De Argentijnse paus Franciscus creëerde donderdagavond veertien nieuwe 'prinsen van de kerk', afkomstig uit landen als Madagaskar, Pakistan, Irak en Japan. Daarmee is de katholieke kerk, na ruim vijf jaar Franciscus, wederom een stuk internationaler geworden, en wederom ietsje minder elitair.
Het is de vijfde keer in vijf jaar tijd dat Franciscus nieuwe scharlaken kardinaalsmutsen uitdeelde en ook ditmaal gelden zijn keuzes als uitstekende graadmeters voor zijn politieke koers. Een paus die wil hervormen weet immers dat één mensenleven eigenlijk onvoldoende is om daadwerkelijk iets te veranderen binnen de kerk - een instituut dat al tweeduizend jaar lang op vrijwel dezelfde wijze wordt bestuurd en daarom een gigantische hoeveelheid tradities, regels, wetten, gebruiken en mores kent.
Maar, zo redeneert Franciscus, wellicht zetten twee mensenlevens al meer zoden aan de dijk. En laat het aanstellen van nieuwe kardinalen nu dé manier bij uitstek zijn waarop een paus over zijn graf heen kan regeren. Het zijn immers de kardinalen die bij het overlijden van Franciscus samenkomen in een conclaaf om een nieuwe paus aan te stellen. Zij beslissen dus of ze de lijn van Franciscus straks zullen voortzetten of niet.
Die lijn van Franciscus, zo bleek donderdag opnieuw, is vrij duidelijk. De Argentijn wil niet langer leiding geven aan een Italiaanse kerk die wereldwijd actief is, maar aan een wereldkerk die toevallig Italië als thuisbasis heeft. Dat betekent: minder Europeanen die aan de touwtjes trekken en meer aandacht voor de 'periferie', zoals continenten als Afrika, Zuid-Amerika en Azië nog altijd bekendstaan. De veertien kardinalen die hij donderdag creëerde - een paus benoemt geen kardinaal, hij creëert ze - komen dan ook uit elf verschillende landen, waaronder vier landen die begin deze week nog kardinaalloos waren.
Europa
In cijfers: voor Franciscus aantrad, kwam 52 procent van de kiesgerechtigde kardinalen uit Europa (en 24 procent uit Italië). Na gisteren is dat percentage Europeanen gedaald naar 44 (met 17 procent Italianen). Revolutionaire getallen voor een instituut dat met Franciscus pas de derde niet-Italiaanse leider kent sinds het overlijden van de Nederlandse Adrianus VI in 1523.
Een tweede beleidspunt dat donderdag weer werd geaccentueerd, is Franciscus' streven naar een 'arme kerk voor de armen'. De paus wil dat zijn kerk wordt geleid door bescheiden pastors aan wie 'de geur van schapen' kleeft. Niet door een groep carrièrekardinalen voor wie het eurosymbool soms belangrijker lijkt dan het heilige kruis.
Zijn grootste vijand is daarbij de Romeinse Curie; in feite de hofhouding van de paus, bestaande uit geestelijken die al een leven lang in Rome wonen en daar gewend zijn geraakt aan een zekere levensstijl. Uit recente schandalen bleek bijvoorbeeld dat leden van de Curie hun gratis stadspaleizen voor hoge bedragen onderverhuurden, stiekem belastingvrije sigaretten met winst doorverkochten, op grote schaal geld uitgaven dat eigenlijk bedoeld was als aalmoes, enzovoort.
Franciscus wil dat gedrag uitbannen en creëert daarom zo min mogelijk kardinalen afkomstig uit de Curie. Tekenend was de uitspraak van Franciscus in een recent interview over dit onderwerp: "Ik ben op weg naar een college van kardinalen dat werkelijk katholiek is."
Drie opvallende nieuwe kardinalen:
Désiré Tsarahazana (Madagaskar)
Désiré Tsarahazana staat als Malagassiër niet alleen symbool voor Franciscus' hang naar een wereldkerk, maar ook voor de afnemende macht van de klassieke aartsbisdommen. Tot voor kort werd je als aartsbisschop van een statig diocees als Milaan automatisch kardinaal. Onder Franciscus lijkt dat automatisme uit te sterven. Zo is Tsarahazana niet afkomstig uit het belangrijke bisdom van Madagaskar, maar uit het relatief kleine Toamasina. De nieuwe aartsbisschoppen van ooit onaantastbare bisdommen als Venetië, Los Angeles en Parijs zijn allemaal overgeslagen.
Joseph Coutts (Pakistan)
De creatie van Joseph Coutts (72) tot kardinaal laat niet alleen zien dat Franciscus verder kijkt dan Europa, maar ook dat hij oog heeft voor gebieden waar het christendom botst met andere godsdiensten. Zo blijkt uit een onderzoek van de christelijke organisatie Open Doors USA dat het overwegend islamitische Pakistan op de vijfde plaats staat van landen waar het gevaarlijk is om christen te zijn. Iets soortgelijks spreekt uit de creatie van kardinaal Louis Raphael I Sako (69) van Irak - een land waar begin jaren negentig nog 1,5 miljoen christenen woonden en nu naar schatting minder dan 500.000.
Konrad Krajewski (Polen)
De strijd van Franciscus tegen het luxeleven van de Curie wordt het best zichtbaar bij de creatie van de Poolse Konrad Krajewski (54) tot kardinaal. Krajewski zit als pauselijke aalmoezenier dicht tegen de Curie aan, maar hij is vooral de drijvende kracht achter het daklozenprogramma van het Vaticaan. Hij liet douches voor de daklozen installeren achter de zuilengalerijen van Bernini, regelde slaapplekken en kappersafspraken, en opende een wasserette. In het appartement dat hem werd toegewezen door het Vaticaan liet hij gratis een Syrische vluchtelingenfamilie slapen.
