Actieheld, boeddhist en #MeToo-grossier Steven Seagal krijgt tentoonstelling

Op een tafel in het museum ligt een stapel VHS-banden. Zoals je die in de jaren 90  in elke videotheek aantrof in de sectie 'actie', hoekje Steven Seagal. Titels als Above the Law, Hard to Kill, Marked for Death en Out for Justice. En Under Siege natuurlijk, de grootste hit van de actieheld met de paardenstaart. Hij speelt erin een kok en ex-Navy Seal op een marineschip dat door de terroristenkliek van Tommy Lee Jones wordt gegijzeld .

De VHS-banden mag de bezoeker zelf – wel eerst witte handschoentjes aantrekken – in de batterij antieke videorecorders steken, in de pop-uptentoonstelling in het voormalige bankgebouw tegenover het Centraal Station in Leiden.

"Ik vermoed dat wij de eersten zijn die een tentoonstelling wijden aan Seagal", zegt Alexander Mouret, directeur van het Leiden International Film Festival (LIFF). Bij de actiester zelf valt dit niet te verifiëren, want die zal Leiden niet aandoen. "Seagal participeert niet als er geen honorarium is", liet zijn agent het festival weten. Met het gratis toegankelijke pop-upmuseum wil het LIFF  "focussen op datgene in de filmgeschiedenis wat door andere filmmusea genegeerd wordt". Seagal, bijvoorbeeld. Maar ook ‘bad guys’ en ‘spoofs’, al dan niet melige filmparodieën. Of acteur Nicolas Cage, die de reeks tijdelijke exposities in november afsluit tijdens de dertiende van het LIFF. 

"Het is bewust laagdrempelig. De groep die meer wil weten over iemand als cameraman Robby Müller wordt bediend door het filmmuseum Eye in Amsterdam. Deze tentoonstellingen zijn ook bedoeld voor publiek dat film niet per se als kunst ziet. We bestempelen film niet als heilig. Film kan ook gewoon grappig zijn. Of dom. Of een opstapje. Als je dertien bent, begin je niet met Otto e mezzo van Fellini. Je begint met iets als Above the Law of Under Siege."

In met posters, filmfragmenten en attributen ingerichte kamers wandelen bezoekers door het leven en werk van Seagal. Het is best een eigenaardige man. Kort gepiekt in de jaren 90, sindsdien actief op de bodem van de filmmarkt, met almaar meer op elkaar gelijkende,  met minder en minder  budget opgetuigde knokfilms. Met sober spel en een harde, relatief realistische aikido-vechtstijl – hij bezit de 7de dan – onderscheidde Seagal zich ooit van grotesk opgepompte collega’s als Arnold Schwarzenegger. Nu, in z’n laatste productie China Salesman uit 2017, zien we de 66-jarige acteur (geasfalteerd haar, weinig rank postuur) karikaturaal show-vechten tegen ex-bokskampioen Mike Tyson.

De expositie in Leiden staat ook stil bij de nevenactiviteiten van de in Hollywood wat gedoofde ster. Dat zijn er veel. Seagal is – of was – panda-ambassadeur, lobbyist voor de import van machinegeweren, boeddhistische reïncarnatie (althans volgens Lama Penor Rinpoche, die hem als lijfwacht inzette), parfummodel ("the Scent of Action"), CIA-trainer (wordt met klem ontkend door Seagals ex-vrouw en diverse ex-agenten) en Poetin-vriend (ze treffen elkaar geregeld, bevestigde de woordvoerder van de Russische president). En hij is ook nog bluesgitarist, die op zijn spirituele debuutalbum Songs from the Crystal Cave (2005) samenwerkte met Stevie Wonder, en in 2014 optrad in Sebastopol om pro-Russische separatisten te steunen bij hun annexatie van de Krim.

Behalve Amerikaan, is de in Michigan geboren Seagal tegenwoordig tevens Servisch staatsburger – als dank voor het aikido-trainen van de Servische elitetroepen, aldus de acteur. Ook  werd hem door Poetin persoonlijk het Russische paspoort overhandigd. Zijn opa en oma van vaders zijde – toen nog Siegelman geheten – emigreerden vanuit Rusland naar Amerika. 

Wie weleens een internationaal werkende stuntman spreekt, kent de verhalen die rondgaan over Seagal: hij schopt en slaat soms gemeen door, tijdens het schijnvechten op de set. Op de eerste opnamedag  van Executive Decision (1996) waagde acteur John Leguizamo, een kop kleiner dan Seagal, het te grinniken toen Seagal verkondigde dat zijn woord wet was. Als reactie beukte Seagal met een aikido-beweging de lucht uit de longen van zijn collega.

Ook Sean Connery leerde Seagal kennen, als toen nog onbekende vechttrainer die hem wat bijschoolde voor Never Say Never Again. "Hij brak m’n pols", vertelde de Schotse 007 jaren later tegen talkshowhost Jay Leno. Connery, zelf karateka (1ste dan): "Hij was heel, héél goed. Ik was een beetje verwaand."

Sneue man

Festivaldirecteur Mouret, zelf geboren in Moskou en op z’n 12de met zijn familie naar Nederland verhuisd, herinnert zich nog hoeveel impact de eerste vanuit Amerika geïmporteerde VHS-banden met actiefilms in Rusland hadden. "Het was nieuw, een openbaring. Seagal is daar nog altijd een grote ster die optreedt in commercials voor energiedrankjes en mobiele telefoons.

"Hij was ooit echt goed in zijn genre, dat laten we zien in Leiden. Maar we tonen ook de neergang: de huidige Seagal is een wat sneue man die zichzelf heel serieus neemt en vaak dubieuze uitspraken doet. Dat hij de Navy Seals heeft gemaakt tot wat ze zijn, bijvoorbeeld. Of dat hij in Japan les kreeg van de allereerste aikido-meester. Dat kan niet, want die was toen al dood."

Diverse uitspraken van Seagal zullen de muren sieren, in Leiden. "Het geheim is niet te acteren, maar te zijn", bijvoorbeeld. En: "Ik hoop dat ik ooit bekend sta als een groot schrijver en acteur, in plaats van als sekssymbool."

Seagal verzamelde gedurende zijn carrière een forse reeks aanklachten van actrices vanwege seksueel wangedrag op en om de set, en werd onlangs nog beschuldigd van verkrachting. Een aantal zaken werd geschikt. "Daar doen we niets mee", zegt Mouret. "De context van de tentoonstelling is niet al te serieus. Er is niets grappigs aan die beschuldigingen, natuurlijk."

Via de website eBay is het nodige aan te exposeren Seagal-spullen aangekocht, waaronder Seagals sheriff-badge uit Lawman, de realityshow waarin de acteur echte agenten in Louisiana bijstaat als hulpsheriff. "Kostte 15 euro, gesigneerd." Ook is er een levensgrote kartonnen Seagal op leeftijd, die de belangstellenden met scheve mond aangaapt, in z’n kimono-jas. "Ook online gevonden. Hij oogt alsof hij net een beroerte heeft gehad, ja."

Steven Seagal: The Legend. The Man. opent in de tweede week van augustus, in het voormalig ABN-AMRO-bankgebouw tegenover Centraal Station in Leiden, tijdens het Leiden International Film Festival.