Koen Mortier: "Bij het schrijven van 'Engel' dacht ik niet aan Frank Vandenbroucke"

Het hotel Manos Premier aan de Charleroisesteenweg in Brussel, waar het interview plaatsvindt met regisseur Koen Mortier en de jonge Franse acteurs Vincent Rottiers en Fatou N’Diaye, blijkt een verrassend Afrikaans interieur te verbergen. Ook in de wilde tuin van het hotel wanen we ons in Afrika: een ideale setting, want Engel speelt zich grotendeels af in Senegal. 

Tranen

Op 7 september opende de film het Filmfestival van Oostende. De acteurs hebben de film op de dag van het interview voor het eerst gezien en zijn nog van hun à propos. “Het was een bijzonder mooie verrassing”, vertelt Vincent Rottiers. “Ik was erg aangedaan en kon zelfs twee keer mijn tranen niet bedwingen. Vooral Fae, het personage van Fatou, heeft me enorm aangegrepen. Fatou heeft een fantastische job gedaan. Ik was bij de meeste opnames betrokken, maar op de set drong het nog niet tot me door hoe intens haar rol was. Vandaag heeft haar prestatie mij echt bij de keel gegrepen."

Actrice Fatou N’Diaye is uiteraard gecharmeerd. “Ik heb maar mijn werk gedaan”, zegt ze bescheiden. Toch is ook zij nog niet bekomen van de film. “Ik ben pas een uur geleden gestopt met bibberen”, zegt ze uitbundig lachend. 

Dramatisch einde

Het scenario van Engel is gebaseerd op de novelle Monoloog van iemand die het gewoon werd tegen zichzelf te praten (2011) van succes­auteur Dimitri Verhulst. Het is het intrieste verhaal van de gevierde wielrenner Jens De Ghendt wiens carrière in het slop zit. Om even te ontkomen aan de druk van managers en supporters trekt hij met een vriend voor een plezierreisje naar Senegal. Op een avond scharrelt hij een 'gazelle' op die hem meeneemt naar haar grauwe peeskamertje. De dag nadien wordt hij er levenloos en bestolen aangetroffen. 

Je moet zelfs geen goede verstaander zijn om te weten dat Verhulst zich voor zijn verhaal liet inspireren door het dramatische levenseinde van de gevallen wielergod Frank Vandenbroucke. “Ik las zijn boekje tijdens een korte vlucht”, zegt Koen Mortier. “Meer nog dan door het verhaal van de wielrenner, was ik verrast door het feit dat Verhulst de vrouw aan het woord liet. Je krijgt haar relaas van de feiten en dat vond ik bijzonder. Toen ik uit het vliegtuig stapte, had ik al besloten het te verfilmen." 

De gazelle wordt vertolkt door de bij ons nog onbekende Parijse Fatou N’Diaye (37). Ze is geboren in Senegal, maar emigreerde op haar achtste met haar moeder naar Frankrijk. Daar werd ze op haar zeventiende als model ontdekt door Oliviero Toscani, de beruchte fotograaf van het Italiaanse kledingmerk Benetton. Maar N’Diaye ambieerde een carrière als actrice. In Frankijk speelde ze onder meer al in een populaire tv-film en verschillende films en series. 

“Ik heb zeker nog een band met Senegal”, vertelt ze. “Er woont nog familie en ik ben er een paar keer op vakantie geweest. Ik ging voor deze film terug naar een plek die aanvoelde als mijn thuis. Ook al groei je elders op, er zal altijd iets blijven hangen dat je herinnert aan je jeugd. Omdat we in Senegal filmden, vond ik het extra belangrijk dat het ook een sterke film zou worden. Het was zeven jaar geleden dat ik er nog geweest was en ik vreesde dat mijn terugkeer te emotioneel zou zijn. Maar toen ik aankwam, voelde ik me onmiddellijk thuis. Toch was een reis naar Senegal niet de reden waarom ik absoluut in de film wilde spelen.” “Is dat niet zo?”, grapt Koen Mortier. “Nee”, antwoordt ze. “Dan zou ik toch gewoon een ticket naar Senegal besteld hebben?" 

De rol van de onfortuinlijke wielrenner – die in de film de naam Thierry toebedeeld krijgt – is weggelegd voor de jonge Franse acteur Vincent Rottiers (32). In Frankijk bouwde hij al een aardig cv op met een dertigtal filmrollen (Dheepan, Renoir) en werd hij reeds drie keer genomineerd voor een César. In Engel levert hij een tour de force door de toeschouwer op een onontkoombare manier in de emotionele rollercoaster van de onttroonde wielerkampioen te trekken, aangestuurd door hallucinaties en paranoia veroorzaakt door drugs en pillen. 

“Toch blijft het voor mij onbegrijpelijk dat zo’n getalenteerde kerel zo de pedalen kan verliezen”, zegt hij. “Maar franchement: de belangrijkste reden waarom ik de rol heb geaccepteerd, is dat ik eindelijk een wielrenner mag spelen. Ik was als kind al gefascineerd door het wielrennen. Bij de voorbereiding op mijn rol heb ik vooral veel wielerdocumentaires bekeken. En nee, die pillen heb ik niet allemaal uitgeprobeerd! (lacht) Nadien ben ik op een fiets gesprongen en ben ik gaan diëten. Heb je de val gezien die ik tijdens een wedstrijd in de film maak? Ook dat ben ik zelf!” “Hij maakt een grapje”, komt Koen Mortier tussen. “Daar hebben we een stand-in voor gebruikt.”

Wielermicrobe

Ook Koen Mortier geeft grif toe gebeten te zijn door de wielermicrobe. “Ik heb in mijn leven al veel gefietst, maar tot profrenner had ik het nooit kunnen schoppen. Ik heb sinds mijn vijfde alle wedstrijden van belang gezien. Ik herinner me nog levendig de Parijs-Roubaix van 1975 toen Roger De Vlaeminck Eddy Merckx versloeg op de piste. De hele middag heb ik zitten grienen omdat Merckx de duimen moest leggen.” (lacht)

Er valt niet aan te ontkomen dat over Engel de schaduw van het tragische einde van wieler­icoon Frank Vandenbroucke hangt. Zijn dood in verdachte omstandigheden onthutste wielerminnend Vlaanderen. “Maar in Frankrijk was hij niet zo bekend”, aldus Vincent Rottiers. “Het is pas met deze film dat ik hem heb leren kennen. Hier is hij een icoon, maar ik speel in de film een Belgische wielrenner, en niet Frank Vandenbroucke."

Desondanks zal een groot deel van het publiek verwachten dat Engel onthult wat er effectief tijdens die noodlottige nacht met hun idool is gebeurd. “Dat gaan de kijkers niet te weten komen”, stelt Mortier. “Niemand weet dat precies: ik niet, Dimitri Verhulst niet en ook zijn familie niet. Het leven van VDB is uiteraard een shakespeareaanse tragedie. Iemand zou daar een biopic van moeten maken die alle aspecten durft te belichten. Maar ik ben dat met mijn film nooit van plan geweest. Ik wilde mijn verhaal vertellen."

Toen bekend werd dat Mortier het boek van Verhulst ging verfilmen, reageerde de familie Vandenbroucke wel verontrust. “Frank heeft zoveel mooie dingen gerealiseerd. Waarom moeten altijd die minder fijne kanten worden belicht”, zo liet moeder Vandenbroucke optekenen. “Eerlijk: ik heb bij het schrijven van het scenario niet aan Frank gedacht”, beweert Mortier. “Ik wist uiteraard dat het boek op zijn leven is gebaseerd, maar dat verhaal zat niet in mijn hoofd. Ik heb er op een bepaald moment zelfs over zitten denken om er een voetballer van te maken. Maar dat werkte niet. Als je in Senegal aankomt, zie je mannen truitjes dragen van Eden Hazard en Romelu Lukaku. Mijn personage moest een figuur zijn die er onbekend is. De Senegalese medewerkers op de set hadden zelfs nog nooit van Eddy Merckx gehoord.”

“Ook ik kende het verhaal van Frank Vandenbroucke niet”, vult Fatou N’Diaye aan. “Ik weet nu dat hij hier een big deal was, maar dat heeft mijn visie op de film niet veranderd. De toeschouwers verwachten allicht een deel van zijn verhaal te zien, maar in plaats daarvan krijgen ze een sterke film te zien.”

Bad vibes

Welk verhaal wil Mortier dan wél vertellen? “Wat me vooral opviel in het boek was dat er tussen de gazelle en de renner echt liefde ontstond”, zegt hij. “Samen beleven ze een waanzinnig moment. Maar vanaf het begin hangen er ook bad vibes in de lucht. Ondanks dat liefdesverhaal wilde ik vooral een beklijvende, unheimliche film maken. Ik wilde een sfeer creëren waarin je als toeschouwer voortdurend de neiging hebt om de twee verliefden te waarschuwen. Ga naar huis. Doe het niet! Je moet als kijker die beklemmende sfeer tot in je buik voelen.”

De relatie tussen de geliefden wil Mortier ook niet vasthaken aan het cliché van de arme prostituee die op het geld van een rijke westerse toerist aast. “Al mijn personages blijven puur”, zegt hij. “Ik schets geen clichébeeld van een prostituee of een hoerenloper. De film overstijgt dat. Herinner je je de scène in de dancing? De koppels die je ziet dansen, zijn ook in het echt koppels. Het zijn gemengde koppels van meisjes en jongens uit de prostitutie die later met hun westerse partners zijn gaan samenwonen of ermee getrouwd zijn en er kinderen mee hebben. Die koppels zijn ook echt gelukkig. Dat was maf om te zien.”

“Het is geen Senegalees verhaal of een story over een Senegalese vrouw die een Belgische man ontmoet”, werpt Fatou N’Diaye nog op. “Het is een liefdesverhaal dat eender waar had kunnen plaatsvinden. Jij als westerling maakt allicht de interpretatie dat een rijke westerling wil profiteren van een prostituee, en omgekeerd. Ik neem je dat niet kwalijk, maar dat is niet de kern. Die context is zeker aanwezig, maar er gebeurt iets uitzonderlijks tussen de twee en dat is belangrijker. Eerst schijnt de zon en dan komt er een storm opzetten. Het zijn soulmates. Ze herkennen zichzelf in mekaar."

Draaien in Senegal

Voor Engel trok Mortier anderhalve maand naar Afrika. Een ervaring die hem enorm beviel. “Nochtans verklaarden velen mij gek”, biecht hij op. “Op een markt draaien in Dakar is levensgevaarlijk, kreeg ik te horen. Maar die opnames waren perfect georganiseerd. De figuranten die in beeld komen, zijn allemaal ook echt mensen die op de markt werken.”

Voor de meeste bijrollen werden ter plaatse castings georganiseerd onder Senegalese acteurs. “Ze hebben een totaal andere speltechniek dan die wij gewoon zijn”, vertelt Rottiers. “Veel theatraler. De man die de politiecommissaris speelt, zette een karikatuur neer. Zo spelen ze in hun eigen soaps ook. Als de camera tijdens een scène niet op hem gericht was, lag hij te slapen. Dat was grappig.”

“Ze hebben natuurlijk andere gewoontes”, vertelt Mortier. “We aten er elke dag kip, groenten en rijst. Op den duur waren we dat zo beu en werd er spaghetti bolognese gemaakt. Toen waren alle Senegalezen ontevreden: zij wilden kip met rijst. (lacht) Ze waren ook erg behulpzaam. Té behulpzaam soms. Zo hadden we een trashy vuil café gevonden met verf die van de muren bladderde. Precies wat we nodig hadden. Toen we er arriveerden voor de opnames bleek dat de eigenaar het speciaal voor ons volledig opnieuw had laten schilderen! We hebben het opnieuw smerig moeten maken.” (lacht)

Afrikaans licht

Dat Engel zo’n beklijvende filmervaring is geworden, wordt niet alleen bereikt door de tours de force van de acteurs, maar meer nog door de aanzwellende muziekscore van de Britse band Soulsavers, die nadrukkelijk aanwezig is. Voor het enige soelaas en ademruimte zorgt het bedwelmende camerawerk van Nicolas Karakatsanis. “Hij is fantastisch om mee samen te werken”, aldus Mortier. 

“We zijn vrienden en ik heb destijds zijn eerste film, Small Gods, meegefinancierd omdat ik zijn talent herkende. Ik wilde Engel absoluut met hem maken en ik heb het draaien ook uitgesteld tot hij beschikbaar was. Ik wilde een film maken die de indruk geeft in één beweging te zijn gemaakt, organisch en zonder veel coupages. Nicolas is er zeer goed in geslaagd dat idee in beelden om te zetten. Ook het Afrikaanse kleurenpallet heeft hij op een overrompelende manier weten te vatten. We hebben bewust op pellicule gedraaid. Hij wist dat de intense Afrikaanse kleuren digitaal niet tot hun recht zouden komen. Voor mij is niet alleen het verhaal van belang. Ik wilde een film maken die in al zijn facetten – beeld, muziek, geluid – een totale beleving is. De film moet echt op je afkomen. Ik ben dan ook zeer tevreden over het resultaat.” “Iedereen heeft een fantastische job gedaan”, zegt Fatou N’Diave nog. Let op onze woorden: kijk goed naar deze ravissante en indrukwekkende actrice. We gaan nog van haar horen! 

Engel opent op 7 september Filmfestival Oostende, en speelt vanaf 19 september in de bioscoop.