‘The Sopranos’ hebben u waarschijnlijk geholpen bij uw morele ontwikkeling
Je morele kompas raakt van slag als je naar series als The Sopranos of House M.D. kijkt. Artsen en studenten twijfelen over euthanasie, politiemensen leven mee met het liefdesleven van Tony.
Goed nieuws: die honderden uren op de bank met Pablo Escobar, Tony Soprano en Frank Underwood zijn geen verspilde tijd geweest. Grote kans dat u tijdens het kijken uw morele ontwikkeling en zelfinzicht heeft vergroot en op de koop toe een stuk empatischer bent geworden. Dat blijkt uit een onderzoek van de Nederlandse communicatiewetenschapper Merel van Ommen.
Ze keek samen met 262 gedetineerden, artsen, politiemensen en studenten naar series als The Sopranos, House M.D en Dexter en zag dat deze series vooral bij oudere kijkers een innerlijke discussie op gang brengt over hun eigen morele opvattingen.
‘De daders zijn niet de klassieke slechteriken die aan het eind hun verdiende loon krijgen’
Wat is er zo bijzonder aan de komst van populaire dramaseries als House of Cards en The Sopranos dat er zoveel onderzoek naar wordt gedaan?
“Deze series staan bol van van immoreel gedrag: fraude, bedrog, seksueel geweld, machtsmisbruik en moord – om maar wat te noemen. De daders zijn niet de klassieke bad guys die aan het eind hun verdiende loon krijgen. Het zijn juist de hoofdpersonen die voor niets terugdeinzen om president te worden of die aan het martelen slaan. Tegelijk zijn het bijvoorbeeld ook liefhebbende vaders. Je vraagt je af wat die morele dubbelzinnigheid met de kijkers doet.”
Slecht voorbeeld doet slecht volgen, zou je zeggen.
“Dat is natuurlijk de angst. Net zoals het geweld in games tot een meer gewelddadige samenleving zou leiden. Zo zouden morele schendingen op televisie immoreel gedrag in de samenleving stimuleren. Mijn onderzoek laat eerder het omgekeerde zien. Deze series dagen de kijker uit om mee te voelen met ingewikkelde dilemma’s van een verslaafde arts of een maffiabaas die verraden wordt.
“Ze zetten het publiek aan om voor zichzelf te denken, omdat de normen en waarden die van hogerhand zijn opgelegd hier even niet gelden. Zie het als een morele speeltuin waarin je zonder risico’s allerlei morele opties kunt verkennen.”
‘Deze series dagen de kijker uit om mee te voelen met ingewikkelde dilemma’s van een verslaafde arts of een maffiabaas die verraden wordt’
Raakt ons morele kompas daardoor niet in de war?
“Je morele kompas wordt niet overschreven. Het kijken werkt eerder als een slijpsteen voor je eigen moraal. Wel kan het meeleven met en begrijpen van de hoofdpersonages je morele kompas tijdelijk ontregelen. Je wordt dan uitgedaagd om je opnieuw tot je eigen opvattingen te verhouden. Vaak wordt je daardoor genuanceerder. Dat is belangrijk in deze tijd waarin morele opvattingen aan verandering onderhevig zijn. Denk alleen al aan euthanasie, een veel terugkerend thema in House M.D. Denk aan de verhouding dokter en patiënt. Nu steeds meer ziektes chronische aandoeningen zijn, is de dokter meer coach dan geneesheer.”
Kijkt een gedetineerde anders naar The Sopranos dan een politieagent of een burger?
“Ja. Zowel gedetineerden als politieagenten laten hun eigen regels niet los tijdens het kijken. Als een van de Soprano’s strafvermindering kan krijgen door zijn maten te verraden, ervaren gedetineerden geen dilemma. Ze houden vast aan hun eigen moraal: je maten verlinken doe je niet. Punt uit.
“Terwijl burgers zich helemaal mee laten voeren door deze andere werkelijkheid en voorbij durven gaan aan de normen en waarden die ze in het gewone leven hanteren. Politieagenten waren ook bereid om met de Soprano’s mee te leven als het om liefde ging en opvoeding, maar niet als het de wet betreft. Die moet nageleefd. Gedetineerden waren de meest moralistische kijkers in mijn studie.”
‘Politieagenten waren ook bereid om met de Soprano’s mee te leven als het om liefde ging en opvoeding, maar niet als het de wet betreft’
U zag ook verschil tussen oudere en jongere kijkers.
“Ja. Bij een medische serie als House M.D. zie je dat eerstejaars studenten geneeskunde nogal rigide vasthouden aan hun idealen, namelijk dat ze patiënten van de dood willen redden. Terwijl artsen met ervaring meer betrokkenheid voelen bij de ethische dilemma’s in deze serie. Ze weten uit ervaring hoe lastig het kan zijn om te kiezen tussen het protocol en wat het beste is voor de patiënt.
“Door hun levenservaring hebben ouderen aan den lijve ondervonden dat de praktijk soms haaks op je eigen idealen staat. Ze hebben daardoor een complexere moraal kunnen ontwikkelen, waarmee ze flexibeler kunnen omspringen dan jongeren die nog maar net bezig zijn met het ontwikkelen van hun normen en waarden.”
Zijn er geen grenzen aan wat Tony Soprano en Frank Underwood kunnen uitspoken?
“Jazeker. Je zult ze nooit iemand zien verkrachten of seks hebben met kinderen. Dat zijn zulke diepgewortelde taboes, dan haakt de kijker af. Hoe krachtig het verhaal ook is.