Waarom Spanje niet langer immuun is voor extreemrechts: anti-immigratiepartij Vox scoorde 10 procent in Andalusië

Lange tijd leek het erop dat Spanje immuun was voor extreemrechtse politiek. De Spanjaarden zouden begrip hebben voor migranten, aangezien ze in het verleden ook gingen werken in het buitenland. Ze zouden nog steeds dankbaar zijn voor de toetreding tot de Europese Unie, in de Spaanse beleving het moment dat de moderne tijd begon. Bovendien moesten ze niets hebben van de nostalgie naar de militaire dictatuur van Franco, een wezenskenmerk van eerdere extreemrechtse partijen.

Maar die Spaanse immuniteit blijkt nu een illusie. De virulentie van het nationalistische gedachtegoed is zodanig dat ook Spanje er vatbaar voor is. Met Trump aan de macht in de VS, Bolsonaro in Brazilië en Salvini in Italië, worden dergelijke politici ook in Spanje acceptabel.

De verkiezingen in Andalusië betekenen tegelijk een onttroning van de sociaaldemocratische PSOE. Die partij bestuurde de arme zuidelijke regio onafgebroken vanaf het moment dat Spanje een democratie werd. Maar nu, na 36 jaar, lijkt het onvermijdelijk dat de macht in de handen komt van een rechtse meerderheid – al blijft de PSOE nog wel de grootste partij.

Trumps muur

Het succes van Vox is te verklaren vanuit de aantrekkingskracht van duidelijke standpunten tégen immigranten en vóór een uiterst conservatief Spanje. Het land lijdt onder “een invasie van illegale migranten”, meent de partij. De partij wil van de Spaanse enclaves in Afrika onneembare vestingen maken, analoog aan de muur die Donald Trump laat bouwen op de Mexicaanse grens. Ook pleit Vox voor de strafbaarstelling van ‘illegaliteit’ en een einde aan het recht op gratis gezondheidszorg voor mensen zonder papieren.

De Andalusiërs zien van dichtbij hoe Spanje is veranderd in het voorportaal van Europa voor immigranten. Volgens het Spaanse ministerie van Binnenlandse Zaken landden 50.000 mensen dit jaar al met bootjes op de zuidkust. Het is veelzeggend dat Vox vooral goed scoorde in de provincie Almería. Een flink deel van de migranten strijkt in die provincie neer om er in de landbouw te werken. Vooral de gemeente El Ejido staat bekend om zijn onafzienbare kassencomplexen – en juist daar werd Vox de grootste partij.

Stierenvechten vs. homohuwelijk

Daarnaast kent het nationalisme in Spanje een sterke opleving als reactie op de Catalaanse afscheidingsdrang. Vox speelt daarop in door zich nog harder dan andere partijen uit te spreken tegen de decentralisering van het land. Ze vindt dat de autonome regio’s simpelweg moeten worden opgeheven, net als de regionale tv-zenders.

De partij wil Spanje conserveren in zijn meest traditionele verschijningsvorm: het stierenvechten moet worden behouden, het homohuwelijk weer afgeschaft. Ook keert Vox zich tegen de wet die vrouwen moet beschermen tegen huiselijk geweld. Het is een boodschap die aanslaat bij mannen die bang zijn hun traditionele machtspositie te verliezen. Toeval of niet, de zege van rechts in Andalusië is mannelijk van aard: de twee vrouwelijke lijsttrekkers van links legden het af tegen hun drie mannelijke tegenstrevers op rechts.

Spaanse parlement

Er zijn twee partijen die zich opwerpen om een nieuwe regiopresident te leveren: de traditionele PP en het nieuwe Ciudadanos (C’s). Beide partijen maakten al voor de verkiezingen duidelijk dat ze niet vies zijn van steun van Vox. De PP meent de macht te kunnen claimen omdat ze de grootste werd van de partijen in het rechtse machtsblok. C’s zet daar tegenover dat de PP zetels verloor, terwijl zij zetels won.

De doorbraak van Vox in Andalusië kan een voorbode zijn van meer verkiezingsoverwinningen. In 2019 staan Spanje op z’n minst drie verkiezingen te wachten: in de overige autonome regio’s, de gemeenten en in Europa. Gezien de wankele positie van de regering-Sánchez is ook een landelijke verkiezingsronde niet ondenkbaar: dat betekent een kans voor Vox om door te dringen in het Spaanse parlement.