De vijf boeken die de meeste levens hebben veranderd

Sinds de kerstperiode van 2016 hebben we al in meer dan 100 bekende boekenkasten mogen snuisteren. Acteurs, schrijvers, kunstenaars, sporthelden, professoren of journalisten: ze kozen allemaal vijf boeken die hun leven mee hebben bepaald. Telkens weer verrassende keuzes die u hier allemaal kunt nalezen, maar enkele titels kwamen opvallend vaak terug. De laatste twee zondagen van het jaar brengen we u daarom de elf auteurs die het lezen meer dan waard zijn.

Niet enkel Barack Obama en Bill Gates lopen hoog op met deze "geschiedenis van onszelf", ook in Vlaanderen heeft het behoorlijk veel mensen nieuwe inzichten gegeven, van Rudi Vranckx tot rector Caroline Pauwels. Gevangenisdirecteur Hans Claus lag er zelfs nachtenlang van wakker.

De auteur, de Israëlische historicus Yuval Noah Harari, is en blijft een fenomeen. Harari raakte wereldwijd bekend toen zijn colleges "wereldgeschiedenis" door miljoenen mensen op het internet werden bekeken. In zijn boeken werkt hij zijn stelling over ons als soort verder uit. ""Sapiens" gaat over ons allemaal, want als u deze zin kunt lezen bent u zonder twijfel ook een homo sapiens", lacht toxicoloog Jan Tytgat. "Maar hoe zijn we zo populair kunnen worden?"

Sapiens is het eerste deel van een trilogie en voor acteur Bill Barberis is deel twee, “Homo Deus”, zelfs nog beter, omdat het volgens Barberis in dat boek niet enkel over onze geschiedenis gaat, “maar ook over onze toekomst, en de krachten die ons in die richting leiden.”

Harari schetst onze evolutie van homo sapiens naar homo deus, die dankzij de wetenschap de rol van God kan overnemen. “Dat brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee”, weet Caroline Pauwels, de rector van de VUB. “Ik heb het boek aan al mijn vicerectoren aangeraden.”

Toch schrijft Harari niet voor de happy few. “Het blijft begrijpbaar”, zegt Barberis. “Je krijgt inzicht in hoe de geschiedenis gewerkt heeft en in principe zal blijven werken. Je hoeft het ene boek ook niet te lezen om het andere te begrijpen. Er zijn veel overlappingen.”

Volgens sterrenkundige Leen Decin leest "Sapiens" als een trein, is het erg onderhoudend en bijwijlen zelfs grappig. Fotografe Sanne De Wilde koos ook voor dit boek: “Heel veel mensen proberen te begrijpen hoe dat het komt dat de wereld zich op deze manier aan het ontvouwen is en ik denk dat het daarom is dat het boek zoveel mensen raakt." Volgens Rudi Vranckx doet het boek ook nadenken over recente gebeurtenissen.

Sapiens brengt "een kleine geschiedenis van de mens", zoals Harari het zelf graag omschrijft. Maar toch met een grote impact op de mensheid vandaag.

Beluister het begin van "Sapiens":

Voor Phara de Aguirre is het bijzonder moeilijk om één titel uit het oeuvre van Connie Palmen te kiezen: “In wat Palmen schrijft, herken je wat je zelf voelt, maar besef je ook dat je het zelf nooit zo goed had kunnen beschrijven."

Ook fotografe Sanne De Wilde zet Connie Palmen bovenaan haar lijst, en net zoals Phara de Aguirre voelt ze een soort verbondenheid met de auteur. “Het klinkt misschien gek, maar ik heb me altijd heel begrepen gevoeld door haar", probeert De Wilde het te omschrijven. “Er zit veel wijsheid in haar schrijven.” Acteur en televisiemaker Joris Hessels werd naar eigen zeggen "meer dan ontroerd" tijdens het lezen van Palmen.

Actrice en schrijfster Leen Dendievel noemt Palmen haar lievelingsauteur, en vooral “I.M.” intrigeert haar. In die roman beschrijft Palmen haar relatie met schrijver en journalist Ischa Meijer, en probeert ze zijn plotselinge dood te verwerken. “Ze beschrijft dat zo hartverscheurend”, vertelt Dendievel. “De verliefdheid als ze hem ontmoet, de haat en liefde, en de dood. Ik heb "I.M." gelezen én herlezen, en intussen uitgeleend.” 

Het boek is populair bij de acteurs van “Thuis”: naast Leen Dendievel roemt ook actrice Tina Maerevoet het liefdesverhaal van Palmen en Meijer: “Het is een en al overgave en intensiteit.” Hun vroegere collega Bert Verbeke hield het niet droog bij het lezen. “Huilen is voor mij een kwaliteitsreferentie”, vertelt Verbeke. “Het is zo herkenbaar voor wie gelijkaardig verdriet heeft moeten verwerken. Het is een ode aan de liefde, en daar geen afscheid van kunnen nemen. Dat snijdt als het scherpste mes.”  

“Je identiteit ontstaat volgens Palmen ook maar doordat je door de andere gezien wordt”, beaamt Maerevoet. “Wanneer dat dan wegvalt, weet ze niet meer wie ze is en waar ze voor staat. Dat is het dubbele aan het boek: het is heel mooi, maar ook heel schrijnend. Het is fantastisch hoe ze zichzelf zo kwetsbaar durft op te stellen. Ik zou haar bijna een genie durven noemen."

Beluister het begin van "I.M.":

De Italiaanse bestsellerauteur Paolo Giordano weet nog precies waar hij zat, toen hij “Is dit een mens” van Primo Levi las. "In de keuken lezen was niet van mijn gewoonte, maar ik zie me daar nog zitten als kind, en ik heb zelfs nog een levendige herinnering aan de bewuste pagina die voor me lag”, herinnert Giordano zich. “Ik was echt gechoqueerd door wat ik las. Zonder meer een sleutelmoment in mijn leven.”

Primo Levi schreef "Is dit een mens" meteen nadat hij – als een van de weinigen – levend terugkeerde uit Auschwitz. Zijn krachtige en tegelijk intieme herinneringen aan de systematische Jodenvervolging tijdens WO II laten weinig lezers onberoerd. 

"Je stapt in een wereld, waarvan je wel iets weet via de geschiedenisles, je dénkt dat je iets weet, maar je hebt geen beeld van binnenuit. Primo Levi neemt je mee naar binnen", zo omschrijft fotografe Lieve Blancquaert dit boek. "Ik las het toen ik 16 was, en het heeft mij anders doen denken." Ook voor journalist Yves Desmet is het een belangrijk boek: "Een boek dat je altijd waakzaam zal houden als je ergens opnieuw die mechanismen ziet beginnen".

"Dit boek is een voorbeeld van hoe een mens een mens kan blijven", vult journalist Rik van Puymbrouck aan. "Zelfs Primo Levi, die dit meemaakte, slaagt erin mededogen en hoop en empathie op te brengen voor de andere. Ook voor wie van mening verschilt. Ik denk dat ik het zelf niet zou kunnen, maar je leest tenslotte ook om te leren."

Beluister het begin van "Is dit een mens":

Zelfs zonder geschiedenisdiploma kan je uitgroeien tot dé referentie als het over de recente Europese geschiedenis gaat. Dat heeft Geert Mak te danken aan “In Europa”, zijn invloedrijke turf van bijna 900 bladzijden waarin hij zijn reis door Europa beschrijft, gekoppeld aan de recente Europese geschiedenis. 

“Het is van belang om Geert Mak te lezen en te beseffen hoe diep stof tot conflict kan zitten", waarschuwt journalist Jan Balliauw. Hij kent Mak nog als oud-collega bij de Nederlandse omroep VPRO. "Ik vrees dat mensen in Europa te gemakzuchtig zeggen: er komt nooit meer oorlog. Populisten kunnen dat snel weer in de verkeerde richting sturen." 

Presentatrice Francesca Vanthielen is zelfs opnieuw gaan studeren nadat ze “In Europa” cadeau kreeg van haar vader. Terwijl Mak volgens ondernemer Wouter Torfs de ideale combinatie schreef van reis- en geschiedenisboek:  "Ik vind het erg leuk om de geschiedenis te weten van de plekken waar ik kom. En het is heerlijk om het verhaal telkens mee te volgen op de landkaarten die in het boek zitten."

Voormalig basketbalspeler Tomas Van Den Spiegel had erg veel aan "In Europa", toen hij tijdens zijn sportieve carrière in zes verschillende landen woonde, waaronder Polen, Oekraïne en Rusland. "Maks reisverslag gekoppeld aan de recente geschiedenis, deed me echt anders kijken naar de Europese politiek en cultuur", vertelt Van Den Spiegel. "Zonder dit boek zou ik bijvoorbeeld niet van Rusland en de Russen houden, zoals ik dat nu doe."

Francesca Vanthielen leest een fragment voor uit "In Europa", het verhaal van iemand die WO II in Leningrad heeft overleefd:

Ook Annelies Beck houdt van de stijl van Geert Mak, en tipt meteen "De levens van Jan Six", zijn recentere familiegeschiedenis van een beroemd en berucht Amsterdamse geslacht. De huidige Jan Six kwam onlangs opnieuw in het nieuws, met de herontdekking van een schilderij van Rembrandt.

“Het boek geeft me wat troost”, vertelt Beck. “Het toont aan dat het vroeger niet noodzakelijk beter was en het geeft me hoop voor de toekomst.”

Beluister het begin van "In Europa":

Weinig hedendaagse auteurs die zo vaak in de media komen als Tom Lanoye. Televisiemaker Tom Lenaerts verklapte ons dat hij zich als 16-jarige ooit voordeed als lid van een studentenblad om Lanoye te kunnen interviewen. “Met Tom Lanoye gebeurde er iets in de literatuur: dat bewoog, dat leefde, dat inspireerde", zo vat Lenaerts het samen.

Ook Stijn Van de Voorde van Studio Brussel bewondert Lanoye. “Omdat hij zowel een goede schrijver is als een uitstekende zakenman. Geld verdienen met een bepaalde kunstvorm is een kunst op zich”, legt Van de Voorde uit.

“Maar ik heb zelf niet altijd zin om die donkerheid en zwaarte op te zoeken als ik lees, dus ik kies eerder voor zijn ouder werk zoals “Alles moet weg”. Ik vind het een grote misvatting dat enkel boeken over grote levensthema's serieus genomen worden.”

Toch is het vooral "Sprakeloos" dat opvallend vaak gekozen wordt door bekende lezers, het ontroerende eerbetoon van Lanoye aan zijn moeder. Journalist Rik van Puymbroeck is stellig: "Geen enkel ander Nederlandstalig boek raakte me ooit zo als dit verhaal. Ik kan er alleen het woord virtuoos op kleven". Ook fotografe Lieve Blancquaert vindt het veruit het beste boek van Lanoye. "Met je spraak verlies je bijna je identiteit. Dat heeft Lanoye zo mooi beschreven. Met een intieme stijl ook. Dichter op iemand als je moeder kun je niet zitten.” 

"Sprakeloos heeft me doen lachen en huilen tegelijkertijd", herinnert Raoul Hedebouw, parlementslid voor de PVDA, zich. "Zoiets komt echt niet vaak voor." Lieve Blancquaert voegt eraan toe: “Ik hoorde Lanoyes stem letterlijk toen ik dit las; hij klonk in mijn hoofd. En het boek zal blijven bestaan, omdat het universele van verlies blijft bestaan. Een schoon thema.”

Beluister het begin van "Sprakeloos":