Europese zeeën raken buiten adem
Europa bestaat uit meer zee dan land. Maar die zeeën verkeren ondanks ronkende beloftes in een lamentabele staat door bergen afval en zuurstofgebrek. Bovendien staan veel visbestanden op instorten, blijkt uit twee onderzoeken naar de situatie onder water.
Ongeveer twee vijfden van de Europese bevolking, zo'n 206 miljoen mensen, leeft aan de kust, en 23 van de 28 EU-lidstaten liggen aan zee. De economie hangt steeds meer van die zeeën af, stelt de Europese Commissie vast. De waarde van 'zeeactiviteiten' wordt in de EU op 330 tot 485 miljard euro geschat. In de eerste gedetailleerde stand van zaken roepen de Europese Commissie en het Europees Milieuagentschap de lidstaten op de onomkeerbare schade aan de Europese zeeën tegen te gaan.
In 2006 beloofden de lidstaten al om er alles aan te doen de Europese wateren tegen 2020 in een gezonde staat te krijgen. Dat lijkt niet echt te lukken. Zo staan in het rapport van de Commissie, gebaseerd op info die de lidstaten zelf doorgaven, zowat alle elf indicatoren in het rood.
Plastic in de maag
De drie belangrijkste problemen zijn overbemesting, wat tot zuurstoftekort en dode zones leidt. De meststoffen van de landbouw stromen via rivieren in zee en 'verstikken' daar het ecosysteem. Vooral in de Baltische Zee en de Zwarte Zee is dat zuurstoftekort een probleem. Overbevissing in de Middellandse Zee en schade aan de zeebodem door vissen met sleepnetten in de Noordzee zijn eveneens zorgwekkend. In de Middellandse Zee staat liefst 88 procent van de visbestanden op instorten. In totaal is in de Noordoostelijke Atlantische Oceaan, waartoe de Noordzee behoort, 39 procent van de visbestanden overbevist.
De Europese wateren zitten ook nog altijd en steeds meer vol afval. In de Noordzee heeft 90 procent van de Noordse stormvogels plastic in de maag. Specifiek in de Noordzee is zwerfvuil vanop schepen een probleem. Zo'n 40 procent van het zwerfvuil in zee komt van schepen vandaan, de rest komt van aan land. In de andere zeeën is het meestal maar 20 procent van het zwerfvuil dat vanop de schepen in zee belandt. Voor de Atlantische kusten liggen binnen een straal van 100 meter vanaf de kust gemiddeld 712 stukken plastic op de stranden.
Nog volgens het rapport van de Commissie liggen de niveaus van gevaarlijke stoffen en voedingsrijke stoffen nog altijd boven de acceptabele limieten. Vooral in de Baltische Zee leidt dat tot opmerkelijk veel zuurstoftekort. De te hoge gehaltes aan stoffen die de mens in zee loost zorgen er onder andere voor al te overvloedige algenbloei, wat de zuurstof uit de zee wegslorpt.
Zwarte Zee zwart gat
Omdat de zeeën al jaren zwaar onder druk staan, hoopt Milieucommissaris Janez Potočnik dat de EU-landen hun principeakkoord tegen 2020 omzetten in concrete maatregelen. Maar dat valt tegen, ondanks de strakke deadlines.
De lidstaten hanteren erg uiteenlopende criteria om te bepalen wat gevaarlijke stoffen zijn. Soms negeren ze bepaalde gevaarlijke stoffen, anderen zetten geen limieten op visvangst, nog anderen geven nauwelijks data door aan de Commissie. Dat is bijvoorbeeld het geval voor Roemenië en Bulgarije, waardoor de Zwarte Zee een zwart gat blijft. De samenwerking tussen de lidstaten, wat voor zeekwesties uiteraard cruciaal is, laat eveneens te wensen over, meldt Potočnik.
Ons land geeft wel voldoende goede informatie aan de EU door en we scoren ook 'vrij gunstig' voor biologische diversiteit, commerciële visbestanden en vervuilende stoffen. Maar in het stuk Belgische Noordzee leiden overbemesting, zwerfvuil en beschadiging van de zeebodem tot hoofdbrekens, meldt het kabinet van de Minister van Noordzee Johan Vande Lanotte (sp.a). "België neemt maatregelen en is bij de landen die het snelst tot actie over gaan", aldus nog het kabinet.
Het Europees Milieuagentschap (EEA) concludeert na een grondige scan van de zeeën eveneens dat een kantelpunt nadert. "De zeeën van Europa zijn een rijkelijke troef. Maar de manier waarop we onze zeeën nu gebruiken, houdt in dat we de ecosystemen in onze zee onherroepelijk vernielen", besluit directeur Hans Bruyninckx op basis van het nieuwe EEA-rapport.
Noordwaarts
Minder dan een vijfde van de fauna en flora is in goede vorm, zo toont de studie. Verder is net geen 6 procent van de Europese zeeën officieel een beschermde zone. En tussen 2001 en 2006 waren slechts 10 procent van die zones degelijk goed beschermd. Die liggen allemaal in Macaronesië, de eilanden van vulkanische oorsprong in de oostelijke Atlantische Oceaan zoals de Azoren, de Canarische Eilanden en Madeira. Het EEA stelt ook vast dat veel soorten noordelijk trekken omdat de oppervlaktetemperatuur de laatste 25 jaar tien keer sneller steeg dan in vorige periodes. "Sommige planktonsoorten leven nu 1.100 kilometer noordelijker", zo staat in de studie. Dat heeft dan weer gevolgen voor de voedselketens en dus ook op de soorten die gevist kunnen worden.
Toch zijn er positieve evoluties. Sommige Europese visbestanden klimmen stilaan uit de gevarenzone. In de Noordoostelijke Atlantische Oceaan en in de Baltische Zee beginnen de meststoffen af te nemen. Ook plannen lidstaten meer beschermde zones op zee.