'VN-mythe is in Goma in duigen gevallen'

Het kind zal nooit een naam hebben. De moeder rende donderdag verschrikt weg voor de gevechten in de buurt van haar huis, zo'n twintig kilometer buiten Goma. Nu heeft zij, in het kliniekje van Mugunga, een spontane abortus. De vijf maanden oude vrucht is niet te redden, hoezeer de Congolese verpleger van Artsen zonder Grenzen ook zijn best doet.

Zelfs het ongeboren leven is niet beschermd. Burgers in Goma en elders in Congo weten hoe weinig hun regering voor hen kan betekenen. Juist daarom ook werd zo'n twaalf jaar geleden een VN-vredesmissie opgericht. Monusco, zoals de naam ervan inmiddels luidt, is met bijna 17.000 militairen de grootste ter wereld.

De VN hebben in Congo het mandaat, onder het robuuste 'Hoofdstuk 7' van de vredesoperaties, om het Congolese regeringsleger te ondersteunen in zijn optreden tegen rebellengroepen en milities, en om de burgers te beschermen, zelfs als het daarvoor nodig is het vuur te openen. Afgelopen dinsdag was het ernst, toen de opstandelingen van M23 tot in het centrum van Goma bleken opgetrokken.

'Monuseless'

Monusco faalde jammerlijk, zo zeggen de critici. "Daar ga ik volstrekt niet op in", vertelt ons generaal-majoor Adrian Foster, een Brit die sinds 3,5 jaar de plaatsvervangend commandant van Monusco is en leiding geeft aan de VN-troepen in Oost-Congo. Hij noemt het optreden van zijn "jongemannen, die als vredessoldaten kwamen en in een oorlog verzeild geraakten", juist "bijzonder moedig".

De VN hebben na Goma veel uit te leggen. Maar willen dat voorlopig nog niet. De vragen die we generaal Foster eigenlijk willen stellen, weigert hij te beantwoorden, ook na lange onderhandelingen. Zijn officiële argument: "Ik wil niets zeggen wat ook M23 van ons wil weten en dat de veiligheid van troepen en burgers verder in gevaar kan brengen."

Goma was de door de VN-missie best bewaakte stad in heel het land.

Neem de troepen uit Uruguay, die al geruime tijd voor de VN in Congo werken. Siempre presente, zo valt bij de poort van hun kazerne te lezen: Altijd aanwezig. 'Maar zelden of nooit actief', zo voegen anderen eraan toe. Engelstaligen noemen Monusco zelfs, in een niet te vertalen maar volkomen heldere uitdrukking, 'Monuseless'.

"De mythe van de VN is in Goma aan duigen gevallen", meent Aloys Tegera. Hij is de directeur in Goma van het Congolese onderzoeksinstituut Pole. "Wat denken ze hierna voor ons nog te kunnen betekenen? Dit zou het einde van de missie moeten zijn. Waarom hier gewoon maar doorgaan, terwijl je niet in staat bent om iets zinnigs uit te richten?"

Tegera begrijpt dat de VN voor een zelfgeschapen, onoplosbaar probleem staan. "Stel, jij bent een soldaat uit het Indiase Punjab. Je wordt door je regering naar een Afrikaans land gestuurd. Denkt men dan echt dat jij bereid zult zijn je leven te geven om dat van een Afrikaan te redden? Een nog sterker mandaat voor de VN hier is ook onmogelijk. Want dat zou feitelijk betekenen dat de Verenigde Naties álle taken van de Congolese regering moeten overnemen."

Precies dat, zo weet ook Hiroute Guebre Sellassie. De Ethiopische is het civiele hoofd van de vredesmissie in de provincie Noord-Kivu, waarvan Goma de hoofdstad is. Na de vraag over een mogelijke versterking van het mandaat, trommelt zij langdurig met haar vingers op tafel. "Hoe zou dat dan moeten? We vallen al onder Hoofdstuk 7. De VN zijn hier om de Congolese regeringstroepen te ondersteunen, niet om ze te vervangen. Wij zijn God niet."

Guebre Sellassie is bereid haar nek uit te steken en zo goed en kwaad als het kan verantwoording af te leggen over het optreden van Monusco.

"Natuurlijk betekent de val van Goma een enorme terugslag voor ons. We waren in Noord-Kivu juist een eind op weg met het opzetten van structuren die de Congolese autoriteit zelf een stuk steviger maakte. Wat nu is gebeurd, is een mislukking."

"Begrijp alsjeblieft", zo houdt zij enkele journalisten in haar kamer voor, "dat dit een ongelooflijk ingewikkeld land is. Ik snap ook wel dat jullie vooral aandacht hebben voor de dingen die fout gaan. Maar de meeste successen die we de afgelopen jaren hebben geboekt, en dat zijn er de nodige: daarover is nauwelijks bericht."

Een andere VN-medewerker, die anoniem wil blijven, is een stuk somberder. Hij werkt al zo'n acht jaar op een hoge post binnen de VN-missie in Congo. "Het is een show", zegt hij. "Een show die feitelijk wordt gerund door het buurland Rwanda. En wij, de internationale gemeenschap, tuinen er steeds weer in."

Verraad

Behalve Rwanda ziet hij twee andere factoren die Monusco vrijwel machteloos maken: "Dit land moet beschermd worden door een ingestort regeringsleger en wordt geleid door een corrupte kliek rond president Joseph Kabila. En op het hoogste niveau is simpelweg sprake van verraad door hoge legerfunctionarissen die juist met rebellengroepen samenwerken."

De VN-man zegt dat niemand verwachtte dat het Congolese regeringsleger, het Fardc, in Goma volledig in elkaar zou stuiken en wegrennen, zodat Monusco er alleen voor stond. Maar nu dat toch gebeurd blijkt te zijn, meent hij, "moeten de VN zich voor deze foutieve inschatting ook wel schamen." Zelf verwacht hij niet al te lang meer voor de vredesmissie te werken.

Met dit alles geldt voor de Congolese burgers dat zij volstrekt machteloos zijn, maar toch op zichzelf aangewezen zijn. Zoals de vrouw in het vluchtelingenkamp dat bij het kliniekje van Mugunga is ingericht. De jonge moeder wiegt haar één week oude dochtertje in de armen. De toekomst van het meisje is uiterst ongewis. Toch heeft zij al een naam gekregen. Espérance: 'Hoop.'