Kardinaal Danneels voor het eerst in debat met grootmeester van loge

Brussel l Primeur op 'La foire du livre', de Franstalige tegenhanger van de Boekenbeurs. Voor het eerst in de geschiedenis gaan een kardinaal en een grootmeester van het Grootoosten publiekelijk in debat.

Door Walter Pauli

Kardinaal Godfried Danneels, aartsbisschop van Mechelen-Brussel, geldt als de eerste katholiek van het land. Henri Bartholomeeusen, grootmeester van de Grootloge, als de meest vooraanstaande vrijmetselaar, de primus inter pares bij de 'irreguliere' (want niet-godsdienstige) maçonnerie. Het 'debat' heette, heel toepasselijk, 'De l'anathème au dialogue' (van de banvloek naar de dialoog).

Bartholomeeusen maakte meteen duidelijk waar een mogelijk wrijvingspunt was: zijn organisatie is in wezen niet tegen godsdienst, maar wel tegen het clericalisme: de manie van de kerkelijke overheid om zich met de politiek bezig te houden, met de ordening van de samenleving.

Nu was het voor Danneels niet moeilijk om duidelijk te maken dat alvast hij geen voorstander is van die strekking. En als er vandaag kardinalen en bisschoppen zijn in Italië of Spanje die zich wel moeien met de verkiezingen en stemadvies geven, dan vindt hun collega in Mechelen-Brussel dat niet goed.

"De kerk en priesters moeten zich niet inlaten met de politique politicienne: dat is niet hun zaak. Danneels wil zijn kerk niet in het gewoel van de Wetstraat. Maar Politiek 'met grote P', de zaak van principes en uitgangspunten, daarover moeten ze zich uitspreken, luid en klaar. Mensenrechten, bijvoorbeeld, of de strijd tegen uitsluiting en armoede. En daarin ziet de kardinaal geen probleem om zij aan zij met vrijmetselaars op te trekken. Al hoopt hij daarbij een "laïcité ouverte" te ontmoeten, "een die niet meer zoals vroeger gesloten was, en defensief".

Bartholomeeusen aanvaardde die uitgestoken hand graag, complimenteerde de kardinaal ook met zijn openheid van geest, maar kon even later niet anders dan erkennen dat het zeer moeilijk, zo niet onmogelijk is voor katholieken, anders dan voor Joden of protestanten, om lid te worden van een werkplaats van het Groot-Oosten. "Iemand die zegt dat hij een dogma aanhangt, dat lijkt mij moeilijk te combineren met onze uitgangspunten."

En zelfs dan, zei Danneels in een van zijn meer geïnspireerde momenten, heb ik veel te danken aan het atheïsme. "Toen ik klein was, was het katholieke geloof voor mij vanzelfsprekend, want alles om mij was katholiek. Pas toen ik later het atheïsme leerde kennen, werd ik verplicht om bewust te kiezen voor mijn geloof. Precies door het bestaan van atheïsme weet ik dat mijn geloof geen evidentie is, maar een bewuste keuze."

De merkwaardigste 'ontmoeting' tussen Danneels en Bartholomeeusen was toen de tweede 'het maçonnieke geheim' moest verantwoorden. "Dat geheim is kern van het logegebeuren", zei hij, "het intieme moment waarop de ene bidt, de andere filosofeert en nog een derde gaat nadenken. De 'geheime' toestand waarin vrijmetselaars zich voor elkaar openstellen. Dat is zo intiem, dat je het niet kan en mag delen met een ander."

Danneels viel hem volmondig bij. Want ook katholieke kardinalen hebben één 'maçonniekachtig' geheim moment: "het conclaaf". "Je mag daar niets van vertellen. Want anders wordt het koppen tellen, en weet je wie de paus wel of niet steunde, en dat verbreekt de eenheid van de kardinalen."

De dialoog was pril en aarzelend, maar hij was er. Voor het eerst in België, nadat kerk en loge meer dan 175 jaar naast en vooral tegen elkaar hebben geleefd.