Siri Hustvedt lezen doet pijn

Soms lees je een roman die je zo raakt dat je er eigenlijk geen afstand van wilt nemen. Dan zijn de emotionele roes waarin je verkeert, de vragen die het boek oproept, de nabijheid van het thema zo indringend dat je nog wat langer in de zeepbel wilt blijven zonder er vanaf de buitenkant naar te kijken en te oordelen. Dat doet je beseffen dat oordelen in feite een emotionele aangelegenheid is.

Precies over wat een esthetisch oordeel waard is en hoe het tot stand komt, gaat de zesde roman van de Amerikaanse essayist en romancier Siri Hustvedt. Altijd al smeuïg schrijvend, 'geleerd' en thema's aansnijdend op de grens tussen waarheid en verdichting, raakt Hustvedt nu beter dan ooit de kern van waar het eigenlijk om draait in het leven: dat onbevreesde, persoonlijke oordeel, de eigenheid van ieder mens.

En die kern bereikt ze, zoals alle grote auteurs, via een omweg: vragen stellen, insinueren, boude stellingen verkondigen en die hernemen.

Oude hysterica

In De vlammende wereld stuit een vrouwelijke hoogleraar esthetica op een berg notitieboekjes van de miskende kunstenares Harriet Burden. Ze lardeert de dagboekfragmenten met interviews en beschouwingen van mensen die Burden kenden, zoals haar kinderen en critici, en voorziet ze van voetnoten. Met deze structuur bekritiseert Hustvedt knipogend de hoogdravendheid van de wetenschap, want de noten lopen nogal eens uit.

Harriet Burdens echtgenoot is een invloedrijke New Yorkse kunsthandelaar. Wanneer hij overlijdt, is Burden 62. In de ogen van de kunstwereld betekent zij niets. Ze besluit zich te wreken en zal onder het pseudoniem van drie mannelijke kunstenaars, met 'pik en ballen' aantonen dat de kunstwereld slechts ziet wat ze wíl zien. Ieder oordeel is grillig en vooringenomen, is haar overtuiging.

Zo brengt ze haar werk onder het pseudoniem van een beginner, die psychologisch ten onder zal gaan aan dit 'experiment'. Haar tweede pseudoniem behoort toe aan een gekleurde homo, haar derde aan een arrivé. De drie worden overladen met lof, maar de derde weigert op een gegeven moment nog langer het spel mee te spelen. Hij schildert Burden af als een oude hysterica, waarmee alsnog het vooroordeel over haar bevestigd wordt.

De Amerikaanse hoogleraar literatuurkritiek Katie Roiphe oordeelde over de roman: "Dit is feminisme in de traditie van Simone de Beau- voirs De tweede sekse, of Virginia Woolfs Een kamer voor haarzelf: rijkelijk complex, gevoelig psychologisch, onthutsend genuanceerd. En tegelijk is het spectaculair lekker leesbaar. De verhaalafwikkeling is geweldig, de personages zijn levendig, de plot is aangrijpend: zelden was een ideeënroman zo plezierig."

De roman tot feministisch manifest reduceren zou het boek echter zwaar tekort doen. Het is juist zo intrigerend dat uit het droeve, strijdbare leven van Burden (what's in a na- me?) caleidoscopisch veel vragen voortvloei- en. De pregnantste - of sekse en leeftijd er echt toe doen bij de beoordeling van kunst - beantwoordt Hustvedt nergens met een plat 'ja'.

De werkelijkheid is zoveel gecompliceerder. Burden had met haar 1,90 meter 'monsterlijke proporties' terwijl ze miniaturenkunst maakte. Burden was ernstig en geleerd, terwijl een overschot aan oprechtheid in de kunstwereld wordt afgebrand. Om die uitwaaierende nuances zou je willen dat over vrouwen generaliserende mannen dit soort romans lazen.

Naast de hyperintelligente weerspiegeling van de werkelijkheid weet Hustvedt ook te prikkelen en te verrassen met haar psychologische gevoeligheid. Ze ontziet niemand, ie- ders doopceel wordt gelicht, maar ze doet dat met zo'n mededogen dat je de onmacht en het lijden van alle personages gaat begrijpen. Wanneer Burden door kanker wordt geveld, overvalt je de hulpeloosheid van deze vrouw die te verbeten en serieus leefde, die haar we- reld liet vlammen zonder dat iemand het zag.

Open en bloot

Geen sympathiek mens, toch is ze deerniswekkend. Vooral wanneer ze haar kleindochter haar belangrijkste levensadvies meegeeft, dat zijn banaliteit volledig verliest door de omringende emotionele diepgang: "Je moet altijd voor jezelf opkomen. En je eigen weg gaan, je niet opzij laten duwen. Afgesproken?"

Zoals alle exquise literatuur leert deze roman je dat je op veel verschillende manieren naar hetzelfde kunt kijken. Hustvedt geeft je daardoor de kans om uit je eigen beperkingen te stappen, om een ander te zijn, en zo meer van de wereld te begrijpen.

En misschien is daarbij de eerlijkheid van haar personages wel het indringendste. Hustvedt pelt alle lagen van zelfbescherming af. Harriet Burden ligt open en bloot op tafel, ze is onmetelijk aan het verliezen tegenover het gat van de tijd. Dat ontroert geweldig, het doet zelfs pijn.

Siri Hustvedt, De vlammende wereld, De Bezige Bij, 480 p., 24,90 euro.

Vertaling: Auke Leistra.