Fiscaal afkoopakkoord met Omega Diamonds gedrenkt in Angolees bloed

Afgelopen week raakte bekend uit dat het Antwerpse Omega Diamonds 150 miljoen euro op basis van de afkoopwet aan de Bijzondere Belastinginspectie (BBI) zal betalen en nog eens tien miljoen euro aan het parket. In ruil worden bedrijfsleiders Sylvain Goldberg en Ehud Laniado niet vervolgd. De grootste minnelijke schikking ooit volgde op een onderzoek sinds 2006 naar het witwassen van naar schatting twee miljard euro diamantwinsten uit Angola en Congo, via vennootschapsconstructies langs Dubai en Genève.

Douane & Accijnzen daarentegen laat zijn dossier tegen Omega Diamonds, dat een half miljard euro omzet per jaar boekte, niet vallen. Zij zullen de verdachten in september dagvaarden voor de strafrechter en verzetten zich tegen de vrijgave van meer dan 50 miljoen euro gesmokkelde diamant waarop justitie beslag legde.

"De douane legt een kleine pleister op een grote wonde", zegt Alan Martin, onderzoeksdirecteur van het Partenariat Afrique Canada (PAC) uit Ottawa, dat onderzoek doet naar bloeddiamant. "De verhouding van de minnelijke schikking tegenover de omzet van Omega Diamonds is belachelijk. Er is geen enkele impuls om hun gedrag te veranderen. Net daar moet het in zaken als deze om gaan, toch? Er is immers een rechtstreeks verband tussen een bedrijf als Omega en de corruptie en mensenrechtenschendingen in Angola. Het is een staat waar een roofzuchtige elite, verbonden aan president José Eduardo Dos Santos, alle winsten van grondstoffenopbrengsten - van diamant tot olie - opsoupeert terwijl grote delen van de bevolking wegzinken in armoede. De wanverhouding tussen hun rijkdom en de VN-ontwikkelingsindicatoren van de bevolking is ziekmakend, zeker als je weet dat de diamantwinning er tot vandaag gepaard gaat met corruptie en geweld."

Angolagate

Bij de Belgische overheid hadden volgens mensenrechtenwaarnemers de signalen al op rood kunnen staan toen Omega Diamonds in 1999 in Angola (via het vehikel RDR en later via het Zwitserse TAIS) voor 23 procent aandeelhouder werd van Ascorp (Angola Selling Corporation), toen een joint venture met staatsbedrijf Sodiam (50 procent) en de Israëlische diamantair Lev Leviev (27 procent).

Ondanks zijn filantropische activiteiten vandaag was Leviev, volgens Forbes vorig jaar de op 763 na rijkste mens op aarde, niet onbesproken. Hij werkte eind jaren negentig samen met de Russische wapenhandelaar Arkadi Gajdamak, die vier jaar geleden nog bij verstek door een Franse rechtbank tot zes jaar cel werd veroordeeld voor illegale wapenleveringen aan Dos Santos tijdens de laatste jaren van de bloedige burgeroorlog met de rebellenbeweging Unita, die eindigde in 2002. Zijn wapendeal maakte deel uit van 'Angolagate', waarbij Franse politici van alle strekkingen commissies aanvaardden om de illegale transfers te vergemakkelijken. Onder meer ex-minister Charles Pasqua en Jean-Christophe Mitterrand, zoon van wijlen de president, werden samen met Gajdamak veroordeeld.

Gajdamak daagde zijn vroegere vriend Leviev vorig jaar nog - zonder succes - voor een Britse rechtbank om twee miljard dollar commissies te eisen voor zijn 'investeringen' in Ascorp, dat via presidentsdochter Isabel Dos Santos een dominante positie verwierf in de Angolese diamantexport. Met dank aan Omega Diamonds, dat Ascorps opbrengsten witwaste.

Bloedwinsten, zeggen mensenrechtenactivisten, want de winst van Ascorp stoelt in Angola ook op lijken.

Tussen hamer en aambeeld

Naar de buitenwereld toe profileerde Ascorp zich als een net agentschap dat de informele diamantsector legaliseerde, maar in de praktijk voerden ze een schrikbewind. De Angolese mensenrechtenonderzoeker Rafael Marques documenteerde in het voorbije decennium talrijke misdaden tegen de bevolking van de mijndistricten Lunda Norte en Lunda Sul. Daders zijn beveiligingsfirma's zoals Alfa-5 en K&P Mineira, die beide werken voor Ascorp. K&P Mineira deelde in Luanda zelfs kantoren met Leviev. Ze zijn vooral hardvochtig voor Angolese en Congolese garimpeiros, individuele diamantzoekers. Zij worden vaak mishandeld, of vermoord. In zijn rapport 'Operatie Kissonde' schreef Marques in 2006 dat "op de as Lucapa/Nzagi wekelijks gemiddeld één diamantzoeker gedood wordt door veiligheidsagenten." Volgens Marques komt het er feitelijk op neer dat diamantbedrijven in zones zo groot als honderdduizenden hectare, ook buiten concessiegebieden, de wet uitmaken. "De ordestrijdkrachten zijn hun private beveiligingsfirma's, uitgerust met conventioneel oorlogsmaterieel."

De lokale bevolking zit tussen hamer en aambeeld. Volgens PAC worden de honderdduizenden inwoners uit de Lunda-provincies dikwijls verjaagd uit de diamantconcessies. Hun toegang tot landbouwgrond, rivieren en drinkwater wordt beperkt of verboden. Hun huizen en velden kunnen ook elk moment worden onteigend om plaats te ruimen voor een nieuwe ontginning. De beveiligingsfirma's hebben bovendien het recht iedereen elk moment te fouilleren. Wie talmt, betaalt daar soms voor met zijn leven. Zo werd landbouwer Manuel Augusto Keshi Jina op 13 december 2004 in Cafunfo door veiligheidsagenten van Alfa-5 gesommeerd te stoppen. Toen hij niet meteen reageerde, openden ze het vuur. Ze liepen achter hem aan tot aan de rivier Cuango. Zijn lijk werd een week later gevonden, meer dan 20 kilometer meegevoerd door de stroom.

Martin: "Het geweld is tot vandaag cyclisch. De Angolese staat is direct betrokken, want veel beveiligingsfirma's worden geleid door generaals van Dos Santos. Dikwijls hebben deze officieren tegelijk aandelen in de diamantconcessies."

Bewakers worden beulen

Een voorbeeld is het privébewakingsbedrijf Teleservice, werkzaam voor de diamantconcessie Sociedade Mineira do Cuango (SMC) dat exporteerde via Ascorp. De negen generaals die eigenaar zijn van Teleservice hebben ook een vijfde in handen van SMC. In 2011 telde Marques meer dan honderd slachtoffers die door Teleservice werden vermoord en vijfhonderd mensen die ze folterden. Ook vandaag duurt het geweld in de Angolese mijnstreek verder, vertelde Marques onlangs tijdens een toespraak voor de EU. Privébewakers van het bedrijf Bicuar, dat werkt voor de SMC, schoten op 20 april Kazumiri Wanga (30) dood. Eerder hadden dezelfde bewakers aan diamantzoekers zoals hij gezegd dat ze, in ruil voor een percentage van de opbrengst, mochten zoeken in een verlaten mijn. Later kwamen ze terug en openden het vuur.

Volgens Martin is het "tijd dat de diamantindustrie wakker wordt. Diamantairs die illegale activiteiten en corrupte schema's in Afrikaanse landen mee in stand houden, beroven de lokale bevolking van opbrengsten waarmee wegen, scholen en ziekenhuizen kunnen worden gebouwd. Als ze het Kimberley-proces, een certificatiesysteem dat streeft naar een ethische handel zonder conflictdiamant, ernstig namen, zouden ze bedrijven als Omega moeten uitspuwen. Geen respectabel bedrijf mag nog met ze samenwerken. Ik hoop dat internationale initiatievenom witwaswinsten in beslag te nemen - zoals het Stolen Asset Recovery Initiative (Star) van de Wereldbank en het United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC) - ze strenger aanpakken dan de vingertik die de Belgische fiscus gaf."

Omega Diamonds en zijn vennoten Goldberg en Laniado waren deze week onbereikbaar voor commentaar.

Maarten Rabaey is buitenland-reporter van De Morgen en schreef over bloeddiamanten.