Spreken is goud, zwijgen is zilver

Walter Van Beirendonck, Geike Arnaert, Annelies Verbeke, Luc Tuymans, Charles Burns, Jef Nys, Thomas Leysen, president Obama. Wat hen bindt? Een introvert karakter. Dat zeggen ze zelf, of dat zegt hun entourage. Geen mis rijtje mensen. Maar introversie is niet hip. En wordt meestal met negatieve zaken geassocieerd.

Het begint al in het woordenboek, waar het laatste woord de toon zet. "Introvert: naar binnen gekeerd, zijn gemoedsbewegingen in zich opsluitend." Geen negativiteit bij de tegenpool: "Extravert: naar buiten gekeerd, naar de buitenwereld georiënteerd."

Introverte mensen zouden verlegen zijn, solitair, niet zelfverzekerd genoeg. De Amerikaanse schrijfster Susan Cain, naar eigen zeggen ook een introverte persoonlijkheid, maakt in haar boek Quiet: The Power of Introverts in a World That Can't Stop Talking komaf met het idee dat introversie een tweederangs karakterkenmerk zou zijn.

Volgens Cain leven we in een maatschappij die zij het 'extraverte ideaal' noemt. Een maatschappij die gekenmerkt wordt door het geloof dat de ideale persoonlijkheid zich goed voelt in de spotlights, handelen boven nadenken verkiest, risico boven voorzichtigheid, zekerheid boven twijfel. Extraversie is een erg aantrekkelijke persoonlijkheidstrek, bevestigt Cain, maar we hebben er een norm van gemaakt waaraan iedereen moet beantwoorden.

Iets wat al begint in de kindertijd. Ouders die te horen krijgen dat hun kind wat introvert en teruggetrokken is, zullen zich vlugger zorgen maken dan zij met een extraverte kroost in huis. "Mensen koppelen introvert gedrag intuïtief aan emotionele kwetsbaarheid, zeker bij kinderen, maar dat verband is echt niet noodzakelijk", legt ontwikkelingspsychologe Barbara De Clercq (UGent) uit. "Als een kind én introvert én emotioneel kwetsbaar is, dan moet dat extra in de gaten gehouden worden. Maar als kinderen introvert zijn en emotioneel stabiel, is dat zeker geen reden om automatisch problemen te verwachten."

Toch worden teruggetrokken kinderen vaak gestimuleerd om hun gedrag aan te passen. Op school bijvoorbeeld, waar leerlingen worden aangemoedigd om "uit hun schulp te kruipen". Waar spreekvaardigheden als discussiëren, debatteren, presenteren en vergaderen een steeds grotere plaats innemen. Waar groepsopdrachten meer regel dan uitzondering worden en de gemiddelde achttienjarige zijn middelbare school niet afzwaait zonder minstens twintig keer een presentatie te hebben gegeven voor zijn klasgenoten. Geen gemakkelijke opdrachten voor leerlingen die zich liever wat op de achtergrond houden.

Het eiland

Het is iets wat bij uitbreiding voor de hele maatschappij geldt, vindt Susan Cain. Werknemers worden aangespoord om in team te werken. Muren op kantoren zijn gesloopt, 'het eiland' is de nieuwe norm. Collega's zitten naast, voor en achter ons. Zonder tussenschotten. Afgezonderde of niet-transparante werkruimtes worden schaars. Bovendien wordt van werknemers verwacht dat ze zich zo goed mogelijk verkopen. Iets wat niet voor iedereen even evident is. Karel De Witte, professor arbeids- en personeelspsychologie (KU Leuven): "Introverte mensen kunnen evenveel inhoudelijke competenties hebben als hun extraverte collega's, maar brengen die minder naar voor. Ze manifesteren zich veel minder, waardoor hun competenties ook een pak minder opvallen." En zo komt het dat een sterke werknemer toch naast een promotie grijpt en de extraverte buur met minder inhoud in zijn kop wel die hogere positie krijgt. Omdat hij sneller en luider met de baas ging spreken.

Dat introverte werknemers daardoor ook beduidend minder verdienen, is een logisch, maar daarom niet minder opmerkelijk gevolg. Bart Wille, als onderzoeker verbonden aan de groep ontwikkelingspsychologie UGent: "Extraverte mensen verdienen vaak meer omdat ze van nature meer geïnteresseerd zijn in ondernemende, leidinggevende functies. Zulke functies hebben meestal een hoger salaris en dan is de cirkel rond. Je kunt het jammer vinden, maar we leven in tijden waarin loopbaansucces wordt gedefinieerd in termen van loon of hiërarchisch niveau. Nochtans kunnen introverte mensen ook enorm succesvol zijn, als onderzoeker bijvoorbeeld. Of denk aan ingenieurs, die heel goed zijn in het oplossen van complexe problemen. Zij hebben echter die perceptie niet mee, omdat ze veel minder de neiging hebben om hun prestaties te communiceren, omdat ze bescheidener zijn dan extraverte werknemers."

Dat er onder managers en leidinggevenden minder introverte mensen te vinden zijn, vindt Bart Wille niet verwonderlijk. "In zo'n functie moet je op een vlotte manier met mensen kunnen praten, moet je op een doortastende manier beslissingen kunnen nemen. Overtuigen, ondernemen, verkopen: voor extraverte mensen is dat een natuurlijk proces."

Ilse Bellemans, afdelingshoofd rekrutering en selectie bij Colruyt, nuanceert. "Bij ons werken zowel introverte als extraverte directeurs en managers. Het is ook niet zo dat we alleen maar screenen op die eigenschap in selectieprocedures. De schaal van introversie en extraversie waarop toekomstige werknemers scoren, is slechts één onderdeel van onze persoonlijkheidstesten. We zoeken ook niet enkel naar extraverte werknemers. Wat voor mij belangrijk is, is de mate waarin mensen initiatief nemen en zaken in handen nemen. Dat geldt ook voor introverte collega's, ja. Zij zijn meestal werkzaam in IT- of onderzoeksfuncties, en dan gaat het vooral om zaken ontdekken en die ook rapporteren."

Opmerkelijk: Ilse Bellemans noemt zichzelf ook introvert. "Maar ondertussen heb ik geleerd om ervoor te zorgen dat ik gehoord word, om mijn mening te poneren. Omdat er anders ook niets met die mening wordt gedaan. Toegegeven, het vraagt meer energie van een introvert iemand om extraverter te zijn dan omgekeerd."

Rust roest niet

Introverte mensen mogen dan de tijdgeest tegen hebben, hun kwaliteiten zijn niet niks. Dat ze goed kunnen luisteren, wordt meestal gezegd. En openstaan voor problemen van anderen. Dat ze over een rijk innerlijk leven beschikken, en een goede intuïtie hebben. Doe daar nog veel toewijding bij, en een goed oog voor detail, en een mens begint zich af te vragen waarom promotie maken toch niet zo voor hen is weggelegd.

Veel grootse ideeën, uitvindingen of kunstwerken kwamen van rustige en cerebrale mensen, zegt Susan Cain. Als voorbeelden noemt ze de evolutietheorie, de zonnebloemen van Van Gogh, de theorie van de zwaartekracht, Einsteins relativiteitstheorie, WB Yeats, Chopin, Proust, George Orwell of Steven Spielberg. En toch worden mensen die graag en veel praten aanzien als slimmer, knapper en interessanter. Introversie is stilaan een inferieur persoonlijkheidskenmerk geworden. Een grote fout, besluit de schrijfster.

Extravert of introvert?

1.HARTELIJKHEID

Een extravert iemand zal snel een band opbouwen met iemand, is hartelijk en vriendelijk.

Een introvert iemand is meer gereserveerd, afstandelijker.

2.SOCIABILITEIT

Een extravert iemand houdt van feestjes en babbelt met iedereen op recepties.

Een introvert iemand houdt niet zo van sociale stimulatie.

3.DOMINANTIE

Een extravert iemand is een leiderstype.

Een introvert iemand houdt zich op de achtergrond.

4.ENERGIE

Een extravert iemand beweegt als hij praat, stapt ook sneller.

Een introvert iemand is eerder rustig in zijn manier van praten en stappen.

5.AVONTURISME

Een extravert iemand heeft een drang naar opwinding.

Een introvert iemand is niet uit op avonturen.

6.VROLIJKHEID

Een extravert iemand is opgewekt en optimistisch. Een introvert iemand wordt niet als sfeermaker aanzien.

(Met dank aan professor Barbara De Clercq, UGent)