Boven budget? Het is vast een sterarchitect

Een driehoekige glazen boot, die zal zweven boven een 92 jaar oude beschermde brandweerkazerne. Dat is het ambitieuze ontwerp dat de Iraaks-Britse sterarchitecte Zaha Hadid tekende voor het nieuwe kantoor van het Antwerpse Havenbedrijf aan het Kattendijkdok. Maar, zoals wel vaker met ambitieuze projecten, ligt het pad naar de inhuldiging bezaaid met struikelblokken.

In 2007, toen er een open oproep voor kandidaat-ontwerpers werd uitgeschreven, mocht het gebouw 28 miljoen euro kosten. Nadat Hadid was gekozen, steeg de prijs naar 31,5 miljoen euro. Het zou niet de laatste budgetwijziging zijn. Want terwijl al in 2012 bekend raakte dat er 49,9 miljoen euro nodig was, maakte het Havenbedrijf gisteren duidelijk dat de totale kosten boven 50 miljoen euro uit zullen komen.

Misleiding

En dat voor "een scharminkel", zoals b0b Van Reeth het ontwerp noemt. Als een van de grootste Vlaamse architecten en de eerste Vlaamse Bouwmeester stelt hij zich vragen bij de gang van zaken. "Van de vijf ontwerpen die meedongen, was het hare desondanks het beste. Maar ik betwijfel dat de architecten juist zijn gebrieft. Want hoewel er voldoende ruimte is naast de kazerne heeft iedere ontwerper ervoor gekozen om boven het gebouw te gaan bouwen. Er zijn daar misleidingen gebeurd en eigenlijk had men moeten herbeginnen."

Dat het Havenbedrijf diep in de buidel moet tasten om de pennenvrucht van Hadid te realiseren, verbaast Van Reeth niet. "Het vervelende is wel dat wij vaak de voorgeschiedenis niet kennen. Hoe zijn de budgetten eigenlijk tot stand gekomen? Vaak durft een overheidsadministratie immers ramingen te maken die te laag zijn, zodat de minister het project goedkeurt. Iedereen loopt erin, telkens weer, omdat men graag in mirakels gelooft."

Mirakels die intussen te zien zijn in Luik, Antwerpen, Gent en binnenkort ook Bergen. Want het is niet de eerste keer dat een gerenommeerde, vaak buitenlandse, architect het budget ver overschrijdt. Zo tekende de Britse ontwerper Richard Rogers het gerechtsgebouw van Antwerpen, ook bekend als het Vlinderpaleis. Kostprijs: 282,5 miljoen euro, terwijl aanvankelijk 76,8 miljoen werd uitgetrokken.

Eenzelfde verhaal tekende zich drie jaar later af aan de boorden van de Maas. Het stationsgebouw van Luik-Guillemins, ontworpen door de Spanjaard Santiago Calatrava, zou 'slechts' 150 miljoen euro kosten. Uiteindelijk kreeg de NMBS Holding een rekening van 312 miljoen euro gepresenteerd. Diezelfde Calatrava herhaalt momenteel in Bergen zijn kunstje. Het station waarvoor ooit 37 miljoen euro werd vrijgemaakt, zal nu minstens 150 miljoen euro opeisen.

Miljoenen euro's meer uitgeven, lijkt dan ook in de functiebeschrijving van de sterarchitect te staan. Toch wenst Van Reeth hen niet alle schuld in de schoenen te schuiven. "De bouwmeester, in deze gevallen de overheid, draagt de verantwoordelijkheid en legitimeert het budget. De opdrachtgever is altijd de belangrijkste factor. Als je Calatrava vraagt, krijg je een gebouw dat moeilijk te maken is. Hetzelfde geldt voor Hadid. Dat moet een bouwmeester weten. Maar zij willen een icoon neerzetten en willen zich vereenzelvigen met zulke exclusieve architecten. Dat een budget dan een paar keer vermenigvuldigd moet worden, is geen goede zaak maar wel logisch."

Opvallend

De drang naar opvallende structuren is evenwel te groot. Zo moet het Havenhuis een parel aan de Schelde worden en hoopt het Havenbedrijf de skyline van Antwerpen te verrijken. Dat de ontwerpen de logica tarten, zoals architect en criticus Paul Vermeulen het noemt, mag niet verbazen.

"Hadid en Calatrava hebben als sterarchitecten een vrijbrief om het bouwprogramma naar hun hand gezet. Een overheid die daarvoor kiest, neemt een budgettair risico. Bovendien twijfel ik sterk aan de meerwaarde van zulke spektakelarchitecten. Het is de constante kwaliteit van de vele kleine projecten samen, projecten zoals bijvoorbeeld het Atlasgebouw, die Antwerpen internationaal een sterke architectuurreputatie heeft bezorgd."

---

3 X DOLDRAAIENDE UITGAVEN

Station van Bergen

Spaanse architect Santiago Calatrava (2017) Eerst 37 miljoen, later 150 miljoen

Station Luik-Guillemins

Spaanse architect Santiago Calatrava (2009)

Eerst 150 miljoen, later 312 miljoen

Gerechts- gebouw Antwerpen

Britse architect Richard Rogers (2006)

Eerst 76,8 miljoen, later 282,5 miljoen