'Ik denk dat mijn gezicht té expressief is'

"Wat me het meest heeft gevormd als acteur, was de periode met Liz en The Wooster Group", vertelt acteur Willem Dafoe (61) wanneer we hem vragen om even terug te blikken op zijn carrière - iets wat hij zelf zelden doet, want "ik vind het niet zo nuttig". Het zegt iets over Dafoes voorliefde voor het theater. Bij het grote publiek mag hij dan bekend zijn van schurkenrollen in films als Wild at Heart (David Lynch), Spider-Man (Sam Raimi) of Nymphomaniac (Lars von Trier), maar zijn carrière begon eind jaren 70 op de planken van New York. Daar gooide hij met de experimentele theatergroep The Wooster Group, onder leiding van zijn toenmalige partner Elizabeth LeCompte, hoge ogen.

Dat hij nu met de iconische - en iconoclastische - theatermaker Romeo Castelluci een voorstelling maakt voor deSingel, mag dus geen verrassing heten. Maar dat maakt hun samenwerking niet minder opmerkelijk: twee grootheden bewerken samen The Minister's Black Veil, een novelle van Nathaniel Hawthorne over een pastoor die zijn puriteinse gemeenschap schokt door zijn gezicht af te dekken met een zwarte sluier, zonder daar enige verklaring voor te geven.

"Ik las in de krant dat hij graag met mij wilde werken. En ik kende iemand die hem kende, dus ik zei: 'Vertel maar aan Romeo dat ik ook graag met hem wil werken.' Zo hebben we elkaar ontmoet." Dafoe vertelt het met zijn typische zware stem, die zelfs de meest banale woorden een griezelige gravitas verleent. "Hij zei: 'Laten we iets vinden om samen te doen', en hij deed enkele voorstellen. Maar omwille van onze agenda lukte dat niet. Dat sleepte enkele jaren aan, en dan kwam hij met deze tekst - een prachtige tekst. Wel ironisch dat dit een stuk is waarin hij mijn gezicht afdekt, want in dat artikel zei hij net dat hij erg geïnteresseerd was in mijn gezicht."

Castellucci (55) zelf verklaart zijn keuze als volgt: "Het genie van Hawthorne ligt erin dat hij een vraag formuleert - waarom draagt die pastoor een sluier? - zonder ooit een antwoord te geven. Wanneer een herkenbaar gezicht plots wegvalt, zorgt dat voor een gevoel van onbehagen en frustratie. Het was belangrijk om aan het publiek die sensatie zo sterk mogelijk over te brengen. Willem Dafoe is een filmster, dus iedereen kent zijn gezicht. Maar net zoals de parochianen in The Minister's Black Veil hun pastoor niet meer herkennen, kunnen de toeschouwers ook Willem Dafoe niet meer herkennen."

Het maakt de taak van de acteur er natuurlijk niet makkelijker op. Zeker niet voor Dafoe, die bekend staat om zijn karakterkop - ook wanneer we hem spreken, neemt zijn vriendelijkste glimlach altijd de vorm van een sardonische grijns aan. Maar hij ziet het voordeel van zo'n sluier wel in. "Ik denk nooit aan mijn gezicht. Ik weet dat het heel flexibel en expressief is. Wanneer ik toch aan mijn gezicht denk, denk ik zelfs dat het té expressief is. Ik moet het voortdurend intomen. Hier is dat niet het geval."

En de sterrenstatus waarover zijn regisseur spreekt, is hij zich daarvan bewust? "Ja", zegt hij na lang nadenken. "Ik weet dat sommige mensen zullen komen omdat ze me in films gezien hebben. Dat begrijp ik ook. Ik doe hetzelfde: onlangs ben in ik New York naar Othello gaan kijken, deels omdat er een aantal acteurs in meespeelden die ik van films ken (James Bond-ster Daniel Craig en Selma-acteur David Oyelowo, EWC)." Heeft hij dan het gevoel dat hij dankzij zijn bekende kop een nieuw publiek naar het theater kan lokken? "Ik weet het niet. Ik ben opgegroeid in een omgeving waarin die twee werelden nogal ver van elkaar lagen. Er is een theaterpubliek en er is een filmpubliek, maar weinig mensen lopen aan beide kanten van de straat. En het publiek van deSingel is verwend. Zij krijgen veel te zien, en ik heb hier zelf ook al drie keer gespeeld. Zij zullen me misschien meer van theater dan van film kennen."

In tegenstelling tot die vorige twee voorstellingen - The Life and Death of Marina Abramovic en The Old Woman - speelt Dafoe dit keer echter niet in de theaterzaal, maar in de Antwerpse Sint-Michielskerk. "Omdat het bij het verhaal past, en omdat het een mooi decor is", legt Castellucci vanuit de sacristie uit. "En omdat de kerk staat voor de gemeenschap. En de gemeenschap is een erg belangrijk concept in dit verhaal."

Dafoe sluit zich daarbij aan. "Er is niets zo mooi als mensen die samen zingen in de kerk. Dat gezoem dat je dan hoort, is het meest menselijke in de wereld. En ik word daardoor ontroerd", verklaart hij. En de link met het theater is snel gelegd. "De impuls om samen met andere mensen in een donkere zaal te gaan zitten en een ervaring te delen, dat is behoorlijk zeldzaam. Ik denk dat mensen daar meer en meer mee bezig zullen zijn."

Maar dat Castellucci vanuit een kerk 'opereert', zoals hij het zelf omschrijft, is opmerkelijk: de clerus is immers niet de grootste bewonderaar van zijn werk. Bij On The Concept of The Face: Regarding the Son of God, een van Castellucci's vorige passages in deSingel (in maart keert hij overigens alweer terug, met La democrazia in America), wordt een portret van Jezus met uitwerpselen besmeurd. Het leidde tot hevige protesten bij de schouwburg, en zelfs een stinkbom in de zaal, bij wijze van boycot. "Het was niet gemakkelijk", erkent de Italiaanse artiest. "Maar het was essentieel voor deze voorstelling om ze in een kerk op te voeren. En dit is zeker geen stuk tegen de kerk."

Controverse is overigens Willem Dafoe niet vreeemd. Hij speelde rollen in gecontesteerde films als American Psycho en Lars von Triers Nymphomaniac, en werkte samen met de beruchte performanceartieste Marina Abramovic. Al wil hij het zelf geen controverse noemen. "De makers die gewoon in de industrie meedraaien, interesseren me niet zo hard. Zij gaan af op wat het publiek wil, zij maken een product volgens een industrieel model. Ik ben meer geïnteresseerd in auteurs die vanuit zichzelf vinden dat ze iets moeten vertellen. Het zijn die makers die ik vertrouw. En soms is hun visie op de dingen bedreigend voor het publiek. Waarop het als controversieel wordt beschouwd."

Het verklaart meteen waarom hij zo graag met Castellucci wilde samenwerken, voegt hij er nog grijzend aan toe. "Wie iets op zijn eigen, unieke manier kan uitdrukken, kan zijn publiek echt veranderen, transformeren. Ik herinner me dat ik Romeo's Julio Cesare in het Odéon in Parijs zag, lang geleden. Het had zo veel smaak. Soms zie je een stuk, en weet je: deze man begrijpt theater. Hij begrijpt wat theater groots maakt. Dus dan wil je met die mensen werken. Want, net zoals ik nog steeds in film geloof, geloof ik ook nog steeds in het theater."

The Minister's Black Veil (deSingel/Societas) loopt nog tot zaterdag in de Sint-Michielskerk in Antwerpen.