'Ben jij de koffiedame, misschien?'

"Ben jij de koffiedame misschien?"

Het was bij een van haar eerste presentaties dat Karlien Vanden Eynde (32) die vraag naar haar hoofd geslingerd kreeg. Toen al werkte de handelsingenieur met Vlaamse roots voor Microsoft, in Seattle, Washington. Vandaag is ze er verantwoordelijk voor de Cloud & Enterprise-oplossingen.

"Meteen na mijn studie kwam ik er in een technische rol terecht waarbij ik regelmatig buitenshuis voor IT-professionals presenteerde. Vaak voor een zeer mannelijk publiek. Hoewel die vraag over de 'koffiedame' mogelijk als grap bedoeld was, ben ik er zeker van dat een man nooit zo'n opmerking zou krijgen."

Vrouwen in de tech-sector, het zijn vooralsnog witte raven. Volgens consultancybureau Deloitte is in de ontwikkelde landen minder dan een kwart van de IT-banen ingevuld door vrouwen.

Neem nu Microsoft. Wereldwijd is bij de softwaregigant 27 procent van de werknemers een vrouw. Kijk je alleen naar de puur technologische jobs, dan zakt dat aantal naar 17 procent.

Reden te meer waarom het bedrijf zich engageert om jonge meisjes aan te vuren voor technische studies te kiezen. Meer nog, genderbalans is er een van de belangrijke doelstellingen. Een deel van het loonzakje van de CEO en zijn leiderschapsteam hangt af van hun inspanningen om die diversiteit op te krikken.

Rel

Ook andere reuzen in de wereld van bits en bytes blijven niet dralen en dokteren een genderbeleid uit. Om zichzelf een vrouwelijker jasje aan te meten, ook aan de top.

Al wordt hen dat niet altijd in dank afgenomen, getuige de recente rel over het manifest van Google-medewerker James Damore.

De ingenieur, die intussen de laan is uitgestuurd, schreef een interne memo waarin hij het tekort aan vrouwen in de tech-industrie wijt aan verschillen tussen de geslachten: vrouwen zijn beter met mensen, mannen met systemen.

"De kloof tussen mannen en vrouwen duidt helemaal niet op seksisme", schreef Damore. "Het zijn biologische verschillen die verklaren waarom we geen gelijke vertegenwoordiging zien." Met andere woorden: de evolutie heeft het zo gewild.

"Die man voelt zich duidelijk benadeeld", meent Ann Caluwaerts (51), ooit begonnen bij Lernout & Hauspie als ingenieur en vandaag directielid bij Telenet. "De laatste twee jaar is er een belangrijk veranderingsproces aan de gang bij Google. Sinds de komst van de nieuwe CEO, Sundar Pichai, is het managementteam al drastisch vervrouwelijkt."

"Bijna de helft is nu vrouw. Zulke aanpassingen roepen altijd weerstand op bij een groep die zich daardoor tekortgedaan voelt."

Volgens Caluwaerts, die ook internationaal veel ervaring opdeed, staat Damore niet alleen met zijn 'bekommernis'. Toch is het geen toeval, meent ze, dat de hele genderdiscussie precies aan de andere kant van de grote plas op scherp is gesteld. "In de Amerikaanse bedrijven heb je, veel meer dan bij ons, van die zeer sterk doorgedreven genderinitiatieven. Of coachprogramma's die uitsluitend op vrouwen zijn gericht. Dat maakt de weerstand bij sommige Amerikaanse mannen vanzelf groter dan bij mannen hier. Wel was Damore tot nog toe de enige die dat expliciet durfde te verkondigen. Dat een genderbalans onzinnig zou zijn, heb ik hier nog nooit horen opperen. Maar dat neemt niet weg dat een aantal 'old boys', die altijd alleen maar mannenbastions hebben gekend, zich ook bij ons bedreigd kunnen voelen als meer dames de technologie binnenkomen. En het neemt niet weg dat er ook hier seksisme bestaat."

Reactionair

Je moet het Elke Jorens (50), doorgewinterde techvrouw en bij Microsoft verantwoordelijk voor alle rekruteringen binnen Europa, niet vertellen. Nu, 25 jaar na datum, komt het haar nog voor alsof het gisteren was. "Ik was 25 en ging net bij een klant aan een belangrijke uiteenzetting beginnen voor de raad van bestuur. Zegt een van die mannen doodleuk: 'Allez, fifille, commence.' Kom, meiske, zeg het ne keer. Ik kan je verzekeren, ik voelde me zó klein worden. Of die opmerking me toen kwaad heeft gemaakt, weet ik niet meer. Maar het moment is me wel altijd bijgebleven. Zoiets onthoud je. Je neemt dat mee."

Ze betrapt haar mannelijke collega's wel vaker op 'onbewuste vooroordelen'. Jorens: "Maar is dat dan meteen seksisme? Zo ver durf ik niet te gaan. Ik ga graag uit van het goede in de mensen. (glimlacht) Wat me wel opvalt: nemen mannen een jobinterview af, dan hoor ik nadien dikwijls typische veralgemeningen, zoals: 'Die vrouw was precies niet agressief genoeg.' Of: 'Ze kwam helemaal niet zelfverzekerd over.' Als ik dan later het gesprek overdoe, krijg ik een totaal ander beeld van die dame. Om maar te zeggen: vaak is dat geen seksisme, maar eerder een gebrek aan kennis. Let wel, ook mannelijke sollicitanten met een feminiene kant kunnen daarmee worstelen. Ook zij worden soms te soft bevonden, en daar te snel op afgerekend."

"Reactionair", noemt Elke Jorens het manifest van Damore. "Fake news. Stellen dat vrouwen biologisch ondergeschikt zijn om te programmeren, dan kun je evengoed beweren dat de zon niet schijnt. Mijn haren rijzen te berge als ik zoiets hoor. Idem bij vele anderen die diversiteit hoog in het vaandel dragen. Genderdiversiteit is een hot topic, zeker in onze sector."

Dat de man zijn C4 kreeg, komt voor haar niet als een verrassing. "Mocht ik zo iemand in mijn team hebben, dan zou ik die eerst heel veel tijd geven om de zaken anders te gaan bekijken. Blijft die persoon toch zulke ideeën koesteren, dan betekent dat evenveel als 'geen respect hebben'. Voor mij is er dan toch een fundamentele waarde geschonden. En dan moeten we afscheid nemen."

Haha, la fifille

Respect, het is iets waar ook Saskia Van Uffelen (55), CEO van Ericsson België en Luxemburg, sterk op hamert. Al meer dan 25 jaar zit ze aan de knoppen in de ICT-wereld. Ze gooide eerder hoge ogen bij serverbedrijf Bull en werd in 2011 uitgeroepen tot ICT Woman of the Year. Maar toch. "Als ik voor een vergadering in Parijs arriveer, spreken ze mij soms nog aan met: 'Ha, la fifille.' Dat vind ik zo respectloos. Ik maak dan ook meteen duidelijk dat ik daar niet van gediend ben. Je moet weten: bij Ericsson werken we met twaalf nationaliteiten. Diversiteit gaat dus veel breder dan alleen maar gender. Het is bij ons soms een ware vertaalslag. In Parijs zal een Waal een bepaalde uitdrukking al anders interpreteren dan een Fransman. Kortom, we spreken niet allemaal hetzelfde Frans of Engels. Wat de ene normaal vindt, is voor de ander grensoverschrijdend of denigrerend. Daar moeten we elkaar op durven te wijzen."

Dat de memo "verontrustend, schadelijk en stereotyperend" was, zo sneerde Google-manager Ari Balogh naar zijn ex-teammedewerker James Damore. Ook Danielle Brown, onlangs aangesteld als hoofd diversiteit bij de internetgigant, haastte zich om afstand te nemen van 's mans uitspraken. Maar verder bleef het na Damores ontslag muisstil. Ondanks de heisa. Ondanks de kritiek maar ook de bijval die Damore had geoogst.

Tot deze week het Britse blad The Economist het stilzwijgen doorbrak, met de publicatie van een brief die Google-oprichter Larry Page eigenlijk had moeten schrijven aan de gevallen ingenieur. Het geschrift werd meteen warm onthaald op Twitter. "Je memo was een triomf in gemotiveerd redeneren", zo drukt 'Larry Page' de valse argumenten van Damore de kop in. "Je gebruikte zeventien keer het woord discriminatie, enkel en alleen om mannen als slachtoffer af te schilderen. (...) Er is nochtans voldoende bewijs dat de vrouwen in Silicon Valley af te rekenen krijgen met pesterijen en discriminatie."

Daar heeft The Economist een punt. Denk maar aan de massale ontslagronde bij taxibedrijf Uber in juni, na twintig meldingen van seksuele intimidatie. Minstens even schrijnend zijn de resultaten van Elephant in the Valley, een anonieme enquête bij meer dan tweehonderd ervaren tech-vrouwen uit Silicon Valley. Daaruit blijkt dat 90 procent ooit getuige was van seksistisch gedrag, 60 procent rapporteerde zelf ongewenste intimiteiten. Meer dan zes op de tien vrouwen voelden zich uitgesloten van netwerkevenementen, precies door hun geslacht. Ruim acht op de tien kregen al de opmerking te agressief of te luid te zijn - dus ofwel ben je als techvrouw in de Valley te mak ofwel blaas je te hoog van de toren. En bijna de helft kreeg al taken toebedeeld die mannelijke collega's nog nooit moesten doen, zoals de broodjes bestellen.

Is de tech-sector vatbaarder voor seksisme, gewoon omdat er zoveel meer mannen gedijen? Niet per se, zo leren we. Alles hangt af van de top van het bedrijf. Die moet voor een zero tolerance staan. Je moet leiders hebben die diversiteit uitdragen, en daar hoeven niet eens vrouwelijke bazen tussen te zitten.

Ann Caluwaerts (Telenet) kan het navertellen, hoe seksisme ook elders heerst. Het felst kreeg ze ermee te maken net toen ze het eens buiten de tech-sector zocht. "Een tiental jaar geleden was ik in de running voor een topjob bij een groot Belgisch bedrijf. Als laatste formaliteit moest ik mij op de directievergadering gaan voorstellen aan het executive team. Daar zat ik dus, mee aan tafel, samen met de CEO en zijn vier mannelijke directieleden. De CEO nam mijn cv vast en het eerste wat hij, al lachend, tegen die vier mannen zei, was: 'Je zou niet zeggen dat ze al voorbij de veertig is.' En daarna: 'Ze heeft drie kinderen. Wanneer gaat die dan werken?' Iedereen, ook de personeelsdirecteur, zat mee te grinniken.

"Een week later kreeg ik het contract aangeboden maar ik heb vriendelijk bedankt voor de eer. Je vraagt je af: hoeveel vrouwelijk talent gaat er in zo'n bedrijf niet verloren? Dat is toch ongelooflijk jammer?"

Blauw pak, bruine schoenen

Volgens het World Economic Forum zal de loonkloof tussen de sekses pas in 2186 gedicht zijn. Brits onderzoek legt dan weer bloot dat 37 procent van de tech-vrouwen al eens een promotie heeft misgelopen, enkel en alleen omdat ze vrouw zijn. "Er komen meer vrouwen aan de top, maar die evolutie is nog bijlange onvoldoende", stelt Sandra Vandorpe (49). Zij leidt de consultingafdeling Strategy Talent & Organisation bij Accenture België.

Genderbeleid was in Vandorpes vorige hr-directeursfuncties altijd een van de grote uitdagingen. "Toen heb ik pas ondervonden hoe complex die materie is. De Google-memo is geschreven door een man. Maar eerlijk waar, ik heb al evenveel discussies over gender gevoerd met vrouwen als met mannen. Ook vrouwen fronsen weleens de wenkbrauwen. Hoewel de meeste genderstrategieën gericht zijn op gelijkheid, zijn er altijd mannen én vrouwen die het gevoel hebben dat er positieve discriminatie in het spel is, dat vrouwen voorgetrokken worden."

'Ik moet die promotie niet omdat ik toevallig vrouw ben', werpen ze dan op. Terwijl ze gewoon de beste zijn voor de job."

Met oplossingen komen, soms nog voor de buitenwereld het probleem ziet. Dat is wat technologiebedrijven doen. En dan zet de baas maar beter koppen rond de tafel met uiteenlopende stijlen en ideeën. "Een heterogeen team is absoluut van belang", stelt Ann Caluwaerts (Telenet). "In onze sector gaat het om disruptie, outside-the-boxdenken, nieuwe invalshoeken zien. Hoe kun je dat aanpakken met mensen die allen op dezelfde manier in het leven staan? Bij genderdiversiteit gaat het er ook niet over dat je een minderheid vertegenwoordigt. Vrouwen maken de helft van de samenleving uit. Bedrijven van de 21ste eeuw zetten sterke mannen en vrouwen op leidersposities. Dat niet nastreven is niet meer van deze tijd."

"Vroeger had je in de tech-wereld een sterke hiërarchie: de baas zei iets en iedereen knikte", blikt Saskia Van Uffelen (Ericsson) terug. "Nu zijn er al veel vlakkere organisaties. Toch zie ik op een bepaalde hoogte nog altijd de mannen in blauw pak en bruine schoenen, met de vastgeroeste ideeën: ze horen eigenlijk niet bij het plaatje anno 2017. Ze zijn niet disruptief, ze staan niet voor de digitale transformatie die we doormaken."

In een sector die zo snel verandert, zijn er nochtans maar weinig bedrijven en teams die het nog in hun 'vastgeroeste' eentje kunnen doen. Altijd zijn er wel partners nodig, moet je over je eigen grens heen kijken.

"Werknemers moeten meer dan ooit een keten vormen", duidt Elke Jorens (Microsoft). "Ze moeten op verschillende niveaus denken, verschillende rollen op zich nemen, en daar maken vrouwen in het ideale scenario minstens de helft van uit. Het is ook net iets waar vrouwen goed in zijn."

Hét debat is dan ook niet of vrouwen wel weggelegd zijn voor een job in de techwereld.

Ann Caluwaerts: "Tuurlijk kunnen vrouwen even goed programmeren. Dat is de verkeerde discussie. Dat is wat je krijgt als we ons emotioneel zouden laten meeslepen door wat die Google-man uitkraamt. De vraag is: hoe krijg je meisjes warm om voor die studie te kiezen? Niet door hen voor te spiegelen dat ze later in hun eentje in een donker hok codes zullen zitten te schrijven. Wel door hen duidelijk te maken wat de maatschappelijke waarde van hun studiekeuze kan zijn. Misschien lossen ze zo wel mee alzheimer op. Of kunnen ze blinden helpen hun omgeving beter waar te nemen. Dat trekt meer aan."

'Top Gun'

Sandra Vandorpe (Accenture): "We gaan op een punt komen dat we mensen te kort hebben om te coderen en programmeren: meisjes én jongens. Niet alleen scholen, maar ook ouders zouden dat al van jongs af aan kunnen stimuleren. Een vakantiekamp 'ridders of prinsessen'? Laat je kind ook maar eens aan robots sleutelen of een app'je ontwikkelen. Een Nederlandse collega van me is aerospace-ingenieur. Waarom? Omdat Top Gun de film van haar jeugd was. Zulke zaken kunnen ongelooflijk inspireren en stimuleren."

Waarom doen we daar dan niet massaal méér mee, zo vragen de tech-dames zich af. Voor er weer zo'n ingenieur komt beweren dat vrouwen niet thuishoren in de sector.

Want jawel, het seksisme is er. Al noemt Saskia Van Uffelen zich "een optimist". "Als ik zie waar ik begonnen ben... Mijn eerste award voor beste sales in België: dat kon een mooi moment geweest zijn, maar het werd maar een hálf feest. Die jaloezie, dat ongeloof, een echte domper. Sommige mannen beweerden zelfs dat de spelregels niet correct waren toegepast.

"Nu is er al veel veranderd. Ik zie veel gescheiden mannen met co-ouderschap die om de week voor hun kroost instaan. Dat zorgende verandert veel. De jongere generatie maakt dat onderscheid tussen man en vrouw minder. Bij de oudere generatie, bij die blauwe pakken, zit dat er wel nog in. Dus wie weet: misschien groeit het er wel uit?"

Elke Jorens vreest ervoor. "Ik geloof niet dat alle jongens thuis opgevoed worden met het idee van wat de vrouw allemaal kan en vermag. Hoeveel mannen zijn er niet die hun vrouw niet eens een poetshulp gunnen, gewoon omdat ze liever geen buitenstaander in huis halen. Werkelijk!"

Het is het soort mannen dat op een presentatie de enige vrouw in het gezelschap als vanzelf voor de koffiedame aanziet. Karlien Vanden Eynde (Microsoft VS): "Ook de verbazing na zo'n uiteenzetting, gegeven door een jonge vrouw, lijkt altijd wel groter. Alsof je een diepere indruk nalaat, alsof je iets impressionants hebt gedaan. Precies daardoor denk ik dat de boodschap bij zo'n mannenpubliek ook beter blijft hangen. Dus er zijn wel mogelijkheden. Zo'n opmerking verhindert je niet om je ding te doen. Ik voel me nog altijd als een vis in het water in de sector. Misschien ook omdat ik thuis tussen vijf broers opgroeide? (lacht) Ik kan mijn mannetje wel staan.""