Kleine lotsbestemming in een grootse omgeving

Kleine lotsbestemming in een grootse omgeving

In 1898 lokte Caterina Albert i Paradís (1869-1866) een schandaal uit toen haar werk in de prijzen viel op een literair concours. De jonge Catalaanse die opgroeide in een dorpje aan de noordelijke Costa Brava en autodidact was, had zonder verwachtingen aan de wedstrijd deelgenomen. Behalve een gedicht had ze ook een monoloog ingestuurd, Infanticida. Daarin geeft ze het woord aan een jonge plattelandsvrouw die opgesloten is in een krankzinnigengesticht en uitlegt waarom ze haar pasgeboren kind onder een molensteen heeft gegooid. De juryleden prezen de literaire kwaliteiten van de tekst, maar toen ze de identiteit van de auteur vernamen trokken ze hun beslissing in. Het harde thema en de toon waren ongepast voor een vrouw, oordeelden ze geschandaliseerd.

Albert i Paradís protesteerde niet. Eerst wilde ze niet meer publiceren, maar dat hield ze niet vol. Om haar vrijheid en authenticiteit te behouden koos ze een mannelijk pseudoniem. Onder de naam Víctor Català, naar een van haar personages, publiceerde ze haar meesterwerk, Eenzaamheid.

Solitud verscheen in 1904-1905 voor het eerst als feuilleton in een magazine. Wie Infanticida had gelezen, herkende het muziekje.

Mila, de protagonist van de roman, trekt met haar man de bergen in om een kluizenaarsleven te leiden. Ze gaat met tegenzin; de afzondering beangstigt haar. De 'kluis', gelegen in een dramatische natuurlijke omgeving, is een bedevaartsoord voor de heilige Sint-Pons. Mila en Matias moeten het huis en de kapel onderhouden en de bedevaarders ontvangen. In de kluis krijgt het echtpaar gezelschap van Gaietà, een herder, en Baldiret, een jongen die de kudde helpt hoeden. Gaietà maakt Mila attent op de schoonheid van het gebergte en wijdt haar in de lokale mythes in.

Mila maakt zich het nieuwe leven geleidelijk aan eigen en vervult de rol van conciërge uitstekend, in tegenstelling tot Matias die rondlummelt met Ànima, een valsaard die allerlei misdrijven op zijn kerfstok heeft. Terwijl Mila's verachting voor haar man groeit, neemt haar sympathie voor de herder toe. De echte gevangenis, beseft ze, is niet de kluis, maar haar huwelijk. En net zoals Emma in Madame Bovary van Gustave Flaubert neemt Mila geen genoegen met haar lot.

De beklagenswaardige positie van de vrouw in de rurale maatschappij is een thema dat ook in later werk van Català terugkeert, maar nergens is het zo goed vormgegeven als in Eenzaamheid. De roman had een onmiddellijk succes en kreeg zelfs een literaire prijs, maar tijdens het regime van Franco, toen Catalaanse literatuur illegaal was, raakte het boek in de vergetelheid. Pas na Franco's dood mocht het weer in Spanje verschijnen. Vandaag vindt Eenzaamheid zijn weg naar lezers in vele landen en dat is terecht. Català's personage doorstaat de vergelijking met de grote vrouwen uit de wereldliteratuur.

Het decor van Eenzaamheid, een rurale omgeving die de mens overweldigt en domineert, kenmerkt de schrijvers van het Catalaanse modernisme (1880-1911), waarvan Víctor Català een van de boegbeelden is. In die grandioze omgeving - die Mila afhankelijk van haar gemoed nu eens als magnifiek en genadig ervaart, dan weer als onherbergzaam en levensgevaarlijk - kant ze zich tegen haar miserabele situatie en gaat ze op zoek naar zichzelf. Van een naïef en volgzaam meisje evolueert ze naar een sterke vrouw die een besluit neemt dat tegen de mores van de tijd indruist. De psychologische evolutie van Mila is magistraal weergegeven en geeft het verhaal een universele waarde.

Català schrijft in een mooie, bloemrijke taal. Hoewel Eenzaamheid bol staat van de adjectieven en vergelijkingen, doet het proza nooit overladen aan. Integendeel, de beeldende, ritmische zinnen wekken de omgeving tot leven en voeren de lezer van de trein, de wachtzaal of de woonkamer de Pyreneeën in, naar die eenzame, stille kluis daarboven. Eenzaamheid lezen is tot rust komen, in deze snelle, lawaaierige tijden 238 bladzijden lang even heerlijk eenzaam zijn.