'Cyriel Verschaeve heeft ook veel goeds gedaan'

"Hij heeft de verkeerde kaart getrokken, maar dat kon je vooraf niet weten natuurlijk. Wat als de Duitsers de oorlog hadden gewonnen? Iedereen heeft toen gewoon 'geschart vor ulder schelle' (gevochten om te overleven, MM)", zegt Peter Claeys met een ontwapenende Oostendse tongval, terwijl hij met zijn drie dochters en toekomstige schoonzoon het graf van Cyriel Verschaeve bezichtigt.

Een prominente plaats rond de kerktoren van Alveringem is weggelegd voor een prominente figuur in de geschiedenis van het dorp. 'Priester - Dichter - Denker' staat gegraveerd in de mooi verzorgde gedenksteen. Wie het verhaal van Verschaeve niet kent, zou bij zo'n eerbetoon zomaar voorbijgaan aan het laatste hoofdstuk van de man: de radicalisering van een Vlaamsgezinde priester, die tijdens Wereldoorlog II een donkere rol speelde in de collaboratie met de Duitse bezetter en uiteindelijk ter dood werd veroordeeld.

Evenwichtsoefening

Het is net dat hoofdstuk dat Marino Keulen (Open Vld), burgemeester van Lanaken, ertoe aanzette om de Cyriel Verschaevestraat in zijn gemeente te schrappen. Hier in Alveringem zal een nieuw straatbord niet volstaan om de priester uit het straatbeeld te doen verdwijnen. Naast zijn graf is er ook het museum Kapelanij Verschaeve met bijbehorende buste, een gedenkplaat aan zijn laatste woning en uiteraard een Cyriel Verschaeveplein.

En eerlijk? Niemand lijkt dat hier ook te willen. Praten met bewoners of bezoekers is een constante evenwichtsoefening tussen relativeren en ook weer niet minimaliseren. "Verschaeve heeft via de Frontbeweging een sleutelrol gespeeld in de Vlaamse ontvoogding tijdens Wereldoorlog I", zegt Claeys, om dan meteen het tweede deel van de oefening te volbrengen. "Maar wat hij daarna deed, valt natuurlijk niet goed te praten."

Even verder op het kerkhof is Robert Crombez met zijn 93-jarige knoken het onkruid tussen de graven aan het bestrijden. "Verschaeve? Mijn nonkel was goed bevriend met hem. Dankzij hem moest ik in '42 niet naar Duitsland om te gaan werken, maar kon ik naar de marineschool in Oostende."

Dat het museum Kapelanij Verschaeve ervoor kiest om de collaboratie helder in beeld te brengen, zint hem niet. "Links of rechts, wit of zwart... Wie dat niet heeft meegemaakt, begrijpt dat niet. Verschaeve heeft de verkeerde partij gekozen, maar heeft veel goeds gedaan voor het volk", meent Crombez, die pas na de oorlog inweek. "Alveringem, wij noemden dat in die periode Klein-Duitsland."

Leo Bonte, verantwoordelijk voor de herdenkingscampagne 'Alveringem Confronteert', weet dat het een gevoelig onderwerp is voor de oudere generatie. "We spreken over een tijd waarin iedereen nog opkeek naar de pastoor. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Verschaeve op handen gedragen", zegt Bonte. In de kapelanij, waar de priester van 1911 tot 1939 woonde, wordt getracht om een genuanceerd beeld te schetsen. "We zijn kritisch voor de laatste jaren van Verschaeve, net zoals hij initieel ook kritisch stond tegenover de Duitse 'barbarij' in Wereldoorlog I."

Herdenkingstoerisme

'Ook de moeilijkste feiten mogen niet worden doodgezwegen', staat terecht geschreven in het gastenboek in de inkomhal. "Deze figuur is onlosmakelijk verbonden met Alveringem", zegt Bonte. "De makkelijkste oplossing is alle pagina's uit de geschiedenisboeken te halen, maar daar dat willen we niet." Dat de gemeente daarmee haar graantje meepikt van het herdenkingstoerisme, zal wellicht ook meespelen. Zullen ze binnen 23 jaar even consequent zijn? "We hebben er al over gesproken om dat niet uit de weg te gaan, maar het zal niet makkelijk zijn."

Burgemeester Gerard Liefooghe is alleszins niet van plan om Verschaeve te wissen uit Alveringem. "Wie de geschiedenis negeert, is fout bezig. Wat wij doen, is absoluut geen verheerlijking." Toch staan er in het gastenboek van het museum evengoed boodschappen die duiden op een overeind gebleven heldenstatus bij Vlaamsgezinde bezoekers. 'Inspirerende Vlaamse bron, verguisd en niet begrepen', gaat gepaard met het gekende symbool AVV-VVK.

"Verschaeve blijft hier een boegbeeld", zegt Guido Steenkiste trots. Hij is de bewoner van het huis dat na de kapelanij Verschaeves laatste verblijfplaats werd. "Zijn geest waart hier nog steeds rond. In de attributen die hier staan, in zijn brieven." Eén van die brieven zou bewijzen dat de collaboratie van Verschaeve in opdracht van kardinaal Mercier gebeurde, maar die laat hij liever niet zien. De gedenkplaat aan zijn voorgevel is dan weer wel goed zichtbaar. "Die gedenkplaat weghalen? Neen, dat laat ik nooit gebeuren."