VS rollen Russisch spionagenetwerk op

Reeks arrestaties volgt nog geen week na bezoek van Russische president Medvedev aan Washington

Het tijdstip van de arrestaties is opvallend: nog geen week na de ontmoeting tussen de presidenten Obama en Medvedev. Enkele Russische parlementsleden zeiden dat sommigen in de VS-regering probeerden de nieuwe relaties tussen beide landen te ondermijnen.

Richard en Cynthia Murphy hadden ogenschijnlijk een doodgewoon, Amerikaans leventje. Ze woonden sinds twee jaar in een straat met veel bomen, in Montclair, New Jersey. Ze snoeiden op tijd de struiken in de voortuin en stuurden hun kinderen naar scholen hen aangeraden door buren. Op de oprit stond hun groene Honda Civic met sticker van de Amerikaanse wegenwacht. Richard Murphy zei architect te zijn, terwijl Cynthia volgens buren accountant was. Een leuk koppel, zonder meer.

Dat werd ook gezegd over Donald Heathfield en Tracey Foley uit Massachusetts, wier zonen sneeuw ruimden in de winter. En ook over Michael Zottoli en Patricia Mills uit Virginia. Vicky Pelaez en Juan Lazaro uit New York: idem. En ook op Anna Chapman, eveneens in New York, had niemand ooit iets aan te merken gehad. Mikhail Semenko ten slotte was een stijlvolle twintiger die met een dure wagen reed en een mooie vriendin had. Ze waren erg op zichzelf, zeiden buren in de Amerikaanse pers. En ze spraken Russisch. Maar daarbuiten was er niets opvallends aan hen.

Tot bij ieder van hen zondagavond plots een team van het FBI aan de voordeur stond, handboeien en wapens in de aanslag. Meer dan zeven jaar lang had het Amerikaanse gerecht gewacht op de ontmanteling van wat volgens openbare aanklagers een wijdvertakt Russisch spionagenetwerk was. De Murphy’s, Heathfield, Zottoli, Chapman: het waren allemaal valse namen van personen die werkten voor de SVR, de buitenlandse inlichtingendienst van Rusland. Een elfde spion werd in Cyprus opgepakt (zie kader).

De manier waarop de gearresteerden werkten, doet meer denken aan een goedkope spionageroman dan aan een gesofistikeerde inlichtingendienst. Een in beslag genomen document vermeldt dat twee spionnen elkaar met identiek dezelfde oranje zakken ontmoetten in een station en daar snel van zak wisselden. Een van de arrestanten had de identiteit aangenomen van een dode Canadees. Er werd gewerkt met valse paspoorten, boodschappen geschreven in onzichtbare inkt en de spionnen hadden ook de beschikking over een pak cash geld. Dat stond niet ergens op een bankrekening, maar werd jaren geleden begraven in een kuil ergens in het noorden van de staat New York. Toch werd ook modernere technologie gebruikt, zoals het verbergen van gedoceerde teksten in foto’s die op het internet werden gezet.

Het is niet duidelijk welke inlichtingen het spionagenetwerk moest verzamelen of al had kunnen inwinnen. Op in beslag genomen documenten vonden speurders boodschappen in gebrekkig Engels, met zinnen als: “Jullie werden gestuurd naar de VS voor een reis van lange tijd” “Jullie opleiding, bankrekeningen, auto, huis enz dienen een doel: jullie belangrijkste missie vervullen, namelijk het zoeken en ontwikkelen van relaties in politieke kringen en inlichtingen sturen naar C”. C staat voor Moscow Center, het hoofdkwartier van de SVR.

Volgens het Amerikaanse gerecht moesten de spionnen inlichtingen verzamelen over kernwapens, het Amerikaanse beleid tegenover Iran, de leiding van de CIA en de algemene politiek in het Congres. Ze hadden contacten gelegd met iemand van de nationale veiligheid en iemand die onderzoek deed naar kernwapens. Ze werden gisteren in New York overigens niet beschuldigd van spionage, maar van het zich niet aangeven als agent van een buitenlandse regering. Daar staat een maximumstraf van vijf jaar op. Negen van de tien werden ook beschuldigd van het witwassen van geld, waarop maximaal twintig jaar cel staat.

Moskou ontkende de aantijgingen dat een groep Russische spionnen jarenlang undercover werkte in de VS. Pure Koude Oorlogverhalen, zo klonk het. “We begrijpen de redenen niet van het VS-justitieministerie om een verklaring te doen in de geest van spionnenverhalen uit de Koude Oorlog”, zo stond in een verklaring van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken.

Het ministerie liet weten dat het betreurenswaardig was dat de arrestaties net gebeurden in de “reset” van relaties tussen Washington en Moskou. Vorige week was immers de Russische president Medvedev bij de Amerikaanse president Obama, in een bezoek dat aantoonde dat de verhoudingen tussen beide landen verbeterd waren. De foto’s waarop beide presidenten samen cheeseburgers aten en door het park wandelden, gingen toen de wereld rond.

Het tijdstip van de arrestaties deed bij velen de wenkbrauwen fronsen. Na zeven jaar onderzoek plots overgaan tot arrestaties enkele dagen nadat Medvedev en Obama elkaar ontmoet hadden? Daar moet kwade wil achter zitten, aldus de Russen. “Ze hebben ons niet uitgelegd waar dit over ging”, zei minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov. “Ik hoopt dat ze dat nog zullen doen. Het enige wat ik kan zeggen is dat ze hun timing met een zekere elegantie hebben gekozen.”

“Een slechte spionageroman”, zo reageerde ook Nikolaj Kovaljov, de voormalige chef van de FSB, de opvolger van de KGB. Kovaljov, die nu parlementslid is, zei dat de aanhoudingen een poging waren van een aantal extreem conservatieve kringen in de VS om te bewijzen dat er een hardere lijn nodig was tegenover Moskou. Maar, zo zei Kovaljov, de relaties zouden nu niet verslechteren.