De vele gezichten van Leonard Cohen

'Darling", zo vertrouwt Cohen zijn biografe Sylvie Simmons toe in de proloog, "ik ben geboren in een pak." En Simmons zelf bevestigt dat haar beeld van de Canadees niet echt gewijzigd is na het minutieus neerpennen van zijn lang en bochtig parcours. Cohens levensloop wordt verteld in zo'n slordige vijfhonderd pagina's, waarin de auteur geen moment weet te vervelen. Dat heeft niet alleen te maken met Simmons' narrative non fiction stijl maar uiteraard ook met het rijk gevulde leven van Cohen zelf. In vijfentwintig hoofdstukken worden de belangrijkste episodes uit Cohens leven belicht: de totstandkoming van alle muzikale albums, maar ook het privéleven (al wilde Simmons niet "door het sleutelgat van de slaapkamer gluren"), de invloed van Cohens boeddhistische leermeesters, de financiële perikelen met zijn manager Kelley Lynch en de comeback in 2008. Van in de eerste bladzijden zet Simmons het beeld neer van een toegewijde en gevoelige maar vastberaden jongeman die zijn weg zoekt als kunstenaar.

Die zoektocht begint in de straten van het multiculturele en meertalige Montréal van de jaren dertig en veertig, waar Cohen als dertienjarige 's nachts rondzwierf. Aan de prestigieuze McGill University wordt zijn talent als dichter ontdekt. Hij geeft er ook zijn eerste poëziebundel uit, Let us Compare Mythologies.

Na een tussenstop in New York belandt Cohen in Londen en later op het zonovergoten Griekse eiland Hydra, waar hij intens schrijft aan verschillende romans en poëziebundels. In 1967 maakt hij zijn debuut als zanger, een carrièrewending waarover de inkt maar niet opgedroogd raakt. Simmons beaamt dat vooral financiële motieven de doorslag hebben gegeven. Ze ontkracht wel de hardnekkige mythe dat Cohen zijn bekendste hit 'Suzanne' via de telefoon zou gezongen hebben aan de folkzangeres Judy Collins, die op slag verkocht was en het nummer prompt op haar nieuwe LP opnam. Dat heeft ze wel degelijk gedaan, maar de samenwerking verliep een stuk pragmatischer.

Tegen 1971 had Cohen al drie albums uitgebracht, die nog steeds tot de beste van zijn oeuvre behoren: Songs of Leonard Cohen (1967), Songs from a Room (1969) en Songs of Love and Hate (1971). Simmons beschrijft ook andere aspecten van Cohens 'leven in de kunsten': de soms woelige concerttournees, de teleurstellingen en mislukkingen in de jaren tachtig, de mediatieke wederopstanding met het album I'm your Man in 1988, en de recente bekroning van zijn werk. Eén constante: wie of wat Cohens pad ook zou kruisen, hij zou altijd terugkeren naar zijn schrijftafel.

Sluier van depressie

Veel van dat alles was al bekend: het rijtje biografen is lang. Toch steekt I'm your Man er bovenuit. Om te beginnen is dit een van de enige biografieën over Cohen die in het Nederlands beschikbaar is en bovendien up to date. Zo wordt er ruime aandacht besteed aan Cohens recente activiteiten, zoals zijn spirituele rondreis die hem onder meer in India bracht. "Er was in India iets gebeurd met Leonard", schrijft Simmons. "Iets (had) eenvoudigweg de sluier van de depressie 'opgetild' waardoor hij de wereld altijd had bekeken. Zijn depressie was verdwenen."

De recensenten zagen daarvan de weerslag in zijn werk: "Het verlangen houdt aan, maar de gevangenschap is voorbij", schreef een van hen. Bovenal is de volledigheid van Simmons' studie opmerkelijk: dat komt niet alleen door de nauwkeurigheid van de auteur maar ook door de talloze boeiende getuigenissen. Meer dan honderd stemmen worden aan het woord gelaten. Tot de opmerkelijkste behoren Cohens jeugdvriend Mort Rosengarten (die model stond voor een personage in zijn eerste roman The Favourite Game, 1963), de rabbi die Cohen voorbereidde op zijn bar mitswa, Bob Johnston (de producer van drie albums : Songs from a Room (1969), Songs of Love and Hate (1971) en Live Songs (1973)) en Rebecca de Mornay, met wie Cohen een tijdje verloofd was.

Ook de schimmige samenwerking met de muziekproducer Phil Spector (die onder meer The Beatles produceerde) wordt uitvoerig gereconstrueerd. Simmons had ook het voorrecht om Cohen zelf te kunnen interviewen, waardoor hij als een aparte getuige een uniek licht kan werpen op zijn eigen leven. Ze is pas de tweede biografe die deze eer te beurt valt. Voordien mocht ook Ira Nadel op de koffie.

Hij schreef het ondertussen gedateerde maar nog steeds lezenswaardige Various Positions. Bovendien mocht Simmons grasduinen in Cohens omvangrijke archieven. "Dit is het echte werk", vertelde Cohen ooit, wijzend naar een stapel gevulde archiefdozen. "Ik blijf maar bladzijden toevoegen". I'm your Man bevat dan ook heel wat intrigerende referenties naar onuitgegeven nummers die ergens op een plank stof liggen te vergaren. Tot voor kort werden sommige daarvan als bonustrack opgenomen bij heruitgaves van oude albums. Cohen vond dat dit het oorspronkelijke geheel echter te veel oneer aan deed en verbood zijn platenmaatschappij die praktijk nog toe te passen. Simmons vroeg Cohen ook of er nog iets is wat hij koste wat het kost, al wordt het zijn dood, wil voltooien. Cohen: "Er is inderdaad een nummer dat ik graag wil voltooien, maar dat me veel hoofdbrekers geeft. Ik wil het heel graag op mijn volgende album hebben, maar dat wilde ik bij de laatste twee, drie, misschien zelfs vier platen ook al."

Meer komen we niet te weten, maar de geruchten uit Cohens entourage bevestigen dat een nieuw album in de maak is. "Ik zou erg verrast zijn mocht dat nieuwe album er niet komen", verklaarde Cohens musical director Roscoe Beck nog enkele maanden terug. En ook een nieuwe tournee lijkt ondertussen zo goed als zeker.

Mierenfluisteraar

Door haar studieobject te betrekken in haar verhaal stelt Simmons zich wel bloot aan het gevaar om de biografische persoon niet meer te onderscheiden van het fenomeen 'Leonard Cohen' - inderdaad, hij die in een pak werd geboren. Zeker, de feiten zijn nauwkeurig en correct weergegeven, maar de duiding ervan gebeurt niet altijd op een even kritische manier.

De man die sinds zijn comeback in 2008 volledig lijkt samen te vallen met zijn imago is complexer dan een eenzijdig beeld, zoals bijvoorbeeld op de uitklapbare hoes van het live-album Songs from the Road te zien is: Cohen gehuld in een mysterieuze schaduw en met een glas whisky en een wijnglas in de hand. In I'm your Man wordt hij zelfs opgevoerd als katten- en mierenfluisteraar. "Hij boog zich naar de mieren toe, stak zijn vinger naar ze uit en waarschuwde ze: 'Nu ogenblikkelijk mijn keuken uit, allemaal. Wegwezen en wel meteen!' Zo deed hij een paar minuten en toen, echt waar, gingen alle mieren weg." Het adoratief gehalte van dergelijke getuigenissen is iets te opzichtig.

Nochtans haalt Simmons ook verschillende voorbeelden aan die dat geconstrueerde beeld onderuit halen. Soms letterlijk: in zijn getuigenis vertelt Mort Rosengarten dat hij ooit een masker maakte voor Cohens optredens, een gipsen afdruk van zijn gezicht. "Leonard had het idee dat hij met het masker op het podium makkelijker een rol kon spelen. Een masker is een neutraal voorwerp. De drager wekt het tot leven door de manier waarop hij zijn hoofd en ogen beweegt, dat soort dingen. Dat maakt het tot iets krachtigs." Simmons geeft dus wel aan dat Cohen verschillende gedaantes aanneemt, maar ze laat na om uit te zoeken hoe die personae zich tot elkaar verhouden.

Daar is evenwel alle reden toe, omdat die als een rode draad door Cohens oeuvre lopen. Nergens zo duidelijk als in 'Going Home', uit de recente plaat Old Ideas: "I love to speak with Leonard, he's a sportsman and a shepherd, he's a lazy bastard living in a suit."

Het is natuurlijk geen gemakkelijke opgave om die relatie tussen auteur en personage uit te spitten. De inzet is wel bijzonder boeiend: een inkijk in Cohens secret life, zoals het gelijknamige nummer uit Ten New Songs. Wanneer Simmons het heeft over het vroege werk, schrijft ze dat al die verhalen "een fraaie reeks baboesjkapoppetjes (vormden) met Leonards beeltenis, die als in een spiegel tot in het oneindige werd weerspiegeld en vervormd". In 'Tower of Song' heeft Cohen het over voodoopoppetjes: "I'm very sorry baby, doesn't look like me at all."

Aan Simmons' archiefwerk kan weinig worden toegevoegd, maar haar beschrijvende aanpak van buitenaf kan vervolledigd worden met een verfrissende blik van binnenuit. Dat zou betekenen dat het leven wordt bekeken vanuit het werk. Een goed voorbeeld daarvan is 'Night Comes On', een nummer uit 1985 dat Cohen dit jaar in Gent nog opnieuw vanonder het stof haalde. Zelden beschreef hij zo open en treffend zijn gevoelens van rouw en vertwijfeling na de dood van zijn vader. Het nummer blijft onvermeld in Simmons' werk.

Maar voor we zover zijn is I'm your Man verplichte en ongemeen boeiende lectuur voor al wie Leonard Cohens levensloop wil ontdekken. Dit is de meest volledige biografie tot nog toe.

I'm your Man, het leven van Leonard Cohen, Sylvie Simmons, Nijgh & Van Ditmar, 584 blz., 19,95 euro.