'Ik krijg nog altijd geen vat op de toestand in België'

Hadden de Rode Duivels tien jaar geleden niet de wereldbeker voetbal in Frankrijk gehaald, dan zouden KVS en Transquinquennal nu nooit In het bos van Oriza Hirata opvoeren. De Japanner schreef voor hen een stuk over Walen en Vlamingen vanuit het verschil tussen mens en aap. 'Maar vraag mij niet wie de mens en wie de aap is.'

DOOR WOUTER HILLAERT

BRUSSEL l Twintig jaar geleden introduceerde Hirata in het vormelijke theater van Japan een nieuwe, verregaande alledaagsheid op scène. 'Wat je ziet is fictie, maar het wijkt maar vijf centimeter af van de echte wereld.'

Het werk van Hirata kwam Transquinquennal in 1998 ter ore toen de franstalige groep met zijn stuk Chômage België vertegenwoordigde in een cultuurprogramma van het Parijse Théâtre Gérard Philippe rond de tweeëndertig landen die toen de Coupe du Monde speelden. Voor Japan was van Oriza Hirata Tokyo Notes gekozen, een stuk waar ze bij Transquinquennal meteen weg van waren. Het schetst in een onbepaalde toekomst een familiereünie in een museum in Tokio met overgebleven meesterwerken van een zware oorlog in Europa. Honderduit palaveren de personages over werk, kinderen en de vraag wie later hun ouders zal verzorgen.

Die dagdagelijkse onderwerpen zijn Hirata's favoriete beleg sinds hij in 1983 zijn gezelschap Seinendan oprichtte. Uitgekeken op het klassieke Japanse theater met zijn vaste vormen en ideologische boodschappen, gaf hij mee kleur aan de 'shizukana engeki'-beweging rond 'stil theater'. Dat richtte zich, tijdens de economische boost van Japan in de jaren tachtig, op de nieuwe werkelijkheid zoals die zich in de grootsteden had ontwikkeld.

Hoe dat 'eigentijds informele theater' er op scène uitziet, liet zich onlangs bekijken in Hirata's eigen regie van zijn stuk Nouvelles du plateau S in het Brusselse Théâtre Varia. In een naturalistisch decor, de ontmoetingsruimte van een kliniek, spelen een tiental Japanse acteurs alsof ze thuis in de keuken zitten. Zonder verheven stem, af en toe gewoon door elkaar of met hun rug naar het publiek, wisselen ze gewone gesprekken uit. Op zijn best heeft die onttheatralisering een even vervreemdend als ontwapenend effect op het publiek.

Maar wat is precies het verschil met reality-tv? "Daar kijk je met veel meer afstand naar, omdat het weinig betrekking heeft op je eigen wereld", aldus Hirata in de kleedkamer van theater Varia. "Ooit had ik eens een cameraploeg op bezoek die van alle kanten tegelijk wilde filmen: alles moest gevisualiseerd kunnen worden. In theater gaat het juist om wat je niet kunt zien of horen. Die verbeelding bij een publiek blijven aanspreken is belangrijk. In Japan gebruik ik theater om mensen te confronteren met diverse manieren van communiceren, en met een andere kijk op de wereld, waar ze dan zelf mee aan de slag kunnen."

Taal staat daarbij centraal. "Mijn sleutelvraag is nog steeds: welk soort Japans gebruik je? Dat ik ooit de dagelijkse spreektaal op theater bracht, was ongezien. Door die focus op het Japans had ik ook nooit gedacht dat mijn werk opgepikt zou worden in het buitenland." Maar die internationale doorbraak is nu volop aan de gang. Via Frankrijk, waar invloedrijke regisseurs als Frédéric Fisbach zich sinds diezelfde voetbalzomer van 1998 vaak aan zijn teksten hebben gewaagd, raakten Hirata's stukken intussen vertaald en gespeeld in meerdere landen, en wordt hij vaak uitgenodigd voor workshops.

In het bos/dans les bois is de eerste tekst die Hirata speciaal geschreven heeft voor niet-Japanners. Op die vraag van Transquinquennal en ex-leden van Dito'Dito (nu in KVS) viel hij eerst wel totaal uit de lucht. "Ik snapte niet waarom ze bij mij waren uitgekomen, maar ik voelde van hun kant een groot enthousiasme. We hebben anderhalf jaar gepraat, her en der in Europa, en in het begin was dat zoeken. Maar dat is juist ook zo bijzonder aan theater: niks ligt vast."

De tweetalige spelersploeg, waarvan de laatste gezamenlijke nieuwe productie in 2003 Les B@lges was, wilde opnieuw een stuk over het eigen vaderland. "Wat moest ik nu over België kwijt?", herinnert Hirata zich zijn eerste reactie. "Het stuk in Japan laten spelen, was moeilijk. Maar het in België situeren, zou ook snel ongeloofwaardig worden. Ik begon thuis wel alles te lezen wat er over België te vinden was, maar kon me geen beeld vormen. In Japan heb je één land en één cultuur, maar op de toestand hier krijg ik nog altijd geen vat."

De oplossing werd gevonden in de voormalige kolonie Congo. "Daar moest het spelen, besefte ik op een ochtend, 'iets met apen'. Japan is het enige 'ontwikkelde' land waar het vol apen zit, en daarom hebben we hier veel onderzoekers waar ik een goed contact mee heb. Het is boeiend om hun theorieën toe te passen op de soms absurde strijd tussen volkeren. Zo krijg je in In het bos dus een groepje Belgische wetenschappers in Congo, waar ze even dicht op elkaar leven als de apen die ze bestuderen. Ik toon hun verschillen in wereldbeeld."

Met het repetitieproces heeft Hirata zich verder niet bemoeid. "Die spanning, dat ik niet weet wat ze ermee gaan aanvangen, vind ik altijd leuk. Ik ben benieuwd, ze leken erg in de ban." Fouten kunnen de spelers voor Hirata niet maken. "Ik ben daar heel open in: ze doen maar wat ze moeten doen. Shakespeare en Tsjechov kunnen zich ook niet meer druk maken over wat er met hun teksten gebeurt, toch?"

Van 5 tot 19 april in KVS-Bol, Lakensestraat, Brussel (02/210.11.12). Info: www.kvs.be

Oriza Hirata:

In Japan heb je één land en één cultuur, maar van België kan ik me geen beeld vormen