Architect vraagt loon naar werk
Ondanks de perceptie achter de vele glamoureuze bouwprojecten verdient de architect achter die architecturale pareltjes amper een aalmoes. Uit een eerste grootscheeps onderzoek blijkt dat de workload van de architect in werkelijkheid een pak hoger ligt dan algemeen wordt aangenomen.
Overwegend zonnig, klinkt het weerbericht voor Venetië deze week. Het wordt dus lekker kuieren op de Biennale Architettura 2016, dé internationale hoogmis voor hedendaagse architectuur die nog loopt tot 27 november. De Biënnale focust dit jaar op 'Reporting from the front', of architectuur die de mensheid kan helpen in tijden van crisissen. Het is vandaar maar een heel klein bruggetje om de crisis in de eigen rangen van de architecten gade te slaan.
Er is steeds meer regelgeving, en steeds minder geld. Schaarste en beperkingen kunnen, mits wat inventiviteit, kansen bieden. Zo ontstaat 'rijkdom' uit schaarste, leest de wervende tekst van het Vlaams Architectuur Instituut (VAI) hoopvol. Maar die beroepstrots is er onder meer de oorzaak van dat een hardnekkig probleem ondergesneeuwd blijft. Architecten zijn zowel technici als kunstenaars. Dat staat het zakelijke aspect soms in de weg.
Uit een grootschalig onderzoek, uitgevoerd door de KU Leuven onder auspiciën van docent en architect-urbanist Johan Rutgeerts, blijkt dat een architect veel meer uren besteedt aan een bouwproject dan algemeen wordt aangenomen. Opvallende vaststelling is overigens dat niet alleen opdrachtgevers (bouwheren en overheden) maar ook de architecten zelf de workload van een project veel te laag inschatten.
Ruw ontwaken
De studie, die een overzicht bevat van meer dan 2.000 projecten, resulteerde in een overzicht van het aantal geregistreerde uren per vierkante meter bebouwde oppervlakte. Zowel eengezinswoning, meergezinswoningen, sociale huisvesting, de grootte van het bouwbudget, en het onderscheid tussen nieuwbouw en renovatie werd in rekenschap gebracht. "Het is de eerste grootschalige en objectieve meting in zijn soort", stelt ingenieur-architect Leo Van Broeck, van het ruimtelijk plannersbureau Bogdan & Van Broeck.
De gemiddelde erelooncommissie van een architect bedraagt 8 procent bij een nieuwbouw, en 12 procent bij een renovatie. Afgezet tegen een gangbaar budget van 300.000 euro voor een nieuwbouwwoning en 150.000 euro voor een renovatie, goed voor een ereloon van respectievelijk 24.000 en 18.000 euro.
Maar breng je het aantal uren dat die architect stopt in het bouwproject, dan krijg je een heel ander beeld. Tegen een gemiddelde van zowat 503 manuren komen we uit op een uurloon van 47 euro voor nieuwbouw en 36 euro per uur voor renovatie. En dit zijn brutobedragen. Architecten als paria's onder de vrije intellectuele beroepen als het ware. Volgens de FOD Economie bedraagt het gemiddelde loon van een voltijds tewerkgestelde werknemer in ons land 3.300 euro bruto. Omgerekend naar een 40 urenwerkweek is dat ruim 20 euro.
Rutgeerts: "Wat iedereen in het vak al langer aanvoelde, is door de studie eigenlijk eens objectief in kaart gebracht. Dit is een beroep met veel volumes, prestige en grote getallen. Maar van die grote getallen blijft niks over een keertje je afzakt tot bij de architect zelf."
Voor wie wegdroomt bij de projecten in luxueuze magazines van sterarchitecten, is het allicht ruw ontwaken. Maar het is heus niet zo dat de grote namen zoveel beter af zijn, zegt Christoph Grafe, directeur van het VAI. "Wij zijn geen beroepsvereniging, maar eerder actief binnen het meer culturele aspect van de architectuur. En dat debat is ook van toepassing op de architecten die vandaag bijvoorbeeld in Venetië getoond worden. Dus zelfs die groep van zogeheten representatieve architecten heeft er mee te maken. De kern luidt: de regels waarmee de erelonen worden bepaald, zijn te beperkt en achterhaald. Maar bovendien worden die regels dan ook nog eens frequent niet nageleefd."
Bouwen is vandaag veel complexer geworden dan vroeger. Er zijn veel meer technische vraagstukken die oplossingen behoeven. "Terwijl we het normaal vinden dat we ons niet laten opereren door de eerste de beste chirurg met een botte lepel, halen we de schouders op voor het beheer en de duurzame ontwikkeling van onze openbare ruimte", schampert Van Broeck.
Overlevingsstrijd
Terwijl de architect wel bezig is met een ruimer project dat zowel integrerend, technisch, functioneel, esthetisch en duurzaam moet zijn, wordt het blijkbaar moeilijk om dat in een kwantificeerbaar geheel te gieten. Volgens Grafe is dit geen exclusief Belgisch of Vlaams verhaal. Ook in het buitenland worden architecten niet beloond naar werken. "Maar hier zijn de budgetten kleiner, dus de erelonen ook. Er is een beperkte ruimte, wat dus meer inventieve oplossingen van de architect vergt. En de verantwoordelijkheid van de architect bij ons is veel groter."
Een beperkte instroom naar het beroep biedt geen soelaas, zegt Grafe, want ons land telt verhoudingsgewijs niet te veel architecten. Leo Van Broeck: "De studie leert dat de erelonen eigenlijk verdubbeld zouden moeten worden." Dat veel architecten aan bedragen die grenzen aan dumpingprijzen werken is een pure overlevingsstrijd. Sensibilisering is hoognodig."