“Matteo Salvini is de échte premier van Italië en hij zal snel een grote politieke crisis in de EU ontketenen.” Het is de titel van een artikel dat exact 14 maanden gelden op deze website verscheen. Ondertussen is het zo ver. De Italiaanse regering is nog niet gevallen, maar dat is een kwestie van dagen. Premier Conte zal snel een vertrouwensstemming in het parlement vragen en die zal het voorlopige einde inluiden van de eerste anti-establishmentregering ooit in de eurozone.

Voor de eurozone is dit niets minder dan een catastrofe. Matteo Salvini zal de volgende Italiaanse premier worden. Dat blijkt uit alle peilingen. Zijn Lega slaagde er tijdens de meest recente Europese verkiezingen in 34% van de stemmen te halen. Dat was gewoon een verdubbeling van het aantal dat een jaar eerder werd behaald. Sinds dan is zijn populariteit in eigen land enkel gestegen. Vraag is of een alliantie van uiterst-rechtse partijen een tweederde meerderheid in het parlement kan halen. Want dan kan Salvini doen waar hij zin in heeft. 

HST-lijn is weinig meer dan een excuus om de regering te doen vallen

De regeringscoalitie van Lega en M5S (Vijfsterrenbeweging) sneuvelt uiteindelijk over de aanleg van een HST-project tussen Turijn en het Franse Lyon. De Lega van Salvini wil er werk van maken, de M5S van Luigi di Maio is tegen, vanwege de impact op het milieu. Maar wie denkt dat de Italiaanse regering zal vallen over een treinproject dwaalt. De Italiaanse regering valt over een treinproject dat als excuus moet gelden om de definitieve doorbraak van Salvini als sterke man van Italië te bestendigen. De Lega had net zo goed na zijn verpletterende verkiezingsoverwinning in mei nieuwe verkiezingen kunnen eisen. Alleen was er toen geen echt aanvaardbare reden. Al in maart schreef de Corriere della Sera dat de regering zou vallen, eens men daarvoor het goede excuus kon fabriceren. Besloten werd toen de stemming over de HST-lijn met zes maanden uit te stellen. Die zes maanden zijn nu voorbij en de voorspelling blijkt correct.

Italiaanse media mikken op vervroegde verkiezingen ergens begin oktober. Dat brengt de timing voor het indienen van het Italiaanse budget in Brussel in gevaar. Indien Salvini – en alles wijst in die richting – een verpletterend resultaat neerzet, dreigt een nieuwe eurocrisis. Want de kans is groot dat Italië dan nog maar eens een EU-begroting presenteert waarbij het tekort verder wordt opgevoerd. Hij heeft alvast de lagerentepolitiek van de ECB aan zijn kant. Ook Italië – een land met een staatsschuld van 132% van zijn bbp – leent nu geld tegen belachelijk lage rente.

Salvini wil al langer grote belastingverlagingen doorvoeren, maar stuit telkens opnieuw op een Brussels ‘njet’. Net daarom bestaat de kans dat president Sergio Mattarella in die omstandigheden verkiest geen verkiezingen te riskeren en hij een zakenkabinet aanstelt. Of hij de M5S vraagt een andere regeringscoalitie te vormen.

Twee scenario’s. In beide wordt Salvini de nieuwe premiere van Italië

Maar politieke commentatoren gaan voorlopig wel uit van verkiezingen en zien twee scenario’s. In beide wordt Salvini de nieuwe premier.

In een eerste scenario wint zijn Lega een absolute meerderheid bij de verkiezingen en regeert ze alleen. Daarvoor volstaat – als gevolg van het complexe Italiaanse kiessysteem – 40% van de stemmen. Maar zelfs als de Lega geen 40% haalt staan de uiterst-rechtse neo-fascistische Fratelli d’Italia (Broeders van Italië) en/of de Forza Italia van oud-premier Berlusconi klaar om het verschil goed te maken.

In een tweede scenario behalen de Lega en de uiterst-rechtse partijen samen zelfs een twee derde meerderheid. Vooral deze laatste optie baart zorgen, omdat het Salvini dan vrij staat te doen wat hij wil. De Italiaanse grondwet veranderen bijvoorbeeld, of de eurozone verlaten. Uit onderstaande grafiek blijkt, naast de grote populariteit van de Lega in Italië, ook het grote scepticisme van de Italianen tegenover de EU.

Behaalt zijn Lega [samen met andere [uiterst-]rechtse bondgenoten] een gewone meerderheid, dan moet Salvini zich houden aan regeren binnen de bestaande internationale verdragen.

De mini-bots

Tenslotte is er de kwestie van de mini-bots. Salvini koestert al langer plannen om een alternatief betaalmiddel naast de euro te introduceren. Het gaat om zogenaamde mini-bills of treasury (mini-bots). Dat zijn kleine, renteloze staatsobligaties met een waarde van 5 tot 200 euro. Ze zouden dus bestaan in dezelfde denominaties als euro-biljetten, zeg maar. Ze moeten helpen schulden te reduceren die overheidsinstanties hebben bij particuliere leveranciers. De Italiaanse overheid staat bekend om haar laattijdige betalingen. De achterstal beloopt vandaag ruim 57 miljard euro.

Door deze mini-bots in circulatie te brengen zou Italië niet enkel zijn achterstallige betalingen kunnen inlossen, de overheid rekent er op dat de particuliere leveranciers op hun beurt de mini-bots als betaalmiddel gaan gebruiken. Op die manier wordt een parallelle munt gecreëerd naast de euro.

De introductie van mini-bots vormen een uitstekend vehikel om voor die belastingverlagingen te compenseren. Dat zou de confrontatie tussen Rome en Brussel naar een gans nieuw niveau brengen. Indien landen van de eurozone eigen valuta beginnen uit te geven heeft de ganse euro-constructie nog weinig zin. 

Wordt Italië deel van een toekomstige anti-EU axis?

Tenslotte is er de EU-agenda van Salvini. Niemand die echt weet – op zijn anti-immigratiestandpunten na – waar het buitenlandbeleid van de man voor staat. De Italiaanse buitenlandpolitiek werd de voorbije jaren steeds gedomineerd door de korte termijn. Net vanwege de ononderbroken precaire financiële situatie in Rome.

Wel liet Salvini zich de voorbije maanden graag opmerken in gezelschap van Viktor Orbán en Vladimir Poetin en was hij ook te gast bij Donald Trump. Maar hoe zal Salvini zich na de brexit positioneren tegenover de VK? Zal hij de EU-consensus respecteren? Of blaast hij alles gewoon op? Sommigen maken zelfs gewag van een toekomstige anti-EU-axis, gevormd door Italië en het Verenigd Koninkrijk en gesteund door Washington.

De meest rechtse regering in de eurozone sinds de val van de dictaturen in Spanje en Portugal wenkt. Geen geruststellende gedachte, vooral omdat haar leider er op uit lijkt de eurozone een fiscale schok toe te brengen die de geschiedenisboeken zal halen.