Nieuw ebolamedicijn geeft voor het eerst hoop op genezing
Na decennia waarin artsen machteloos moesten toezien hoe het virus om zich heen greep hebben wetenschappers nu voor het eerst hoop dat de dodelijke ziekte ebola te genezen valt. In Congo zijn de afgelopen maanden twee medicijnen getest die de kans op overleving van patiënten vergroten.
“We zijn aan een nieuw hoofdstuk begonnen, we kunnen in de toekomst duizenden mensenlevens redden”, zei de Congolese hoogleraar microbiologie Jean-Jacques Muyembe-Tamfum op de persconferentie waar het nieuws bekend werd gemaakt.
Het succes werd geboekt midden in een ebola-uitbraak, in vier behandelcentra in het hart van de getroffen provincies Ituri en Noord-Kivu in Noord-Oost Congo. Daar werden sinds november vorig jaar vier experimentele geneesmiddelen beproefd. Nadat 499 Congolese patiënten waren ingeënt, maakten de voorlopige resultaten duidelijk dat twee medicijnen een opmerkelijk goed resultaat opleverden.
Een van die medicijnen, mAb114, is gebaseerd op een sterk beschermende antistof uit het bloed van een man die ruim twintig jaar geleden de eerste ebola-uitbraak in Congo overleefde. Het werd ontwikkeld door het Amerikaanse Instituut voor Infectieziekten (NIAID). Het tweede medicijn, REGN-EB3 bestaat uit een cocktail van drie antistoffen en wordt gefabriceerd door een Amerikaanse farmaceut.
Antistoffen zijn eiwitten die normaal gesproken door het immuunsysteem worden gemaakt en die zich binden aan bepaalde plekken aan de buitenkant van een virus. Daarmee kan worden voorkomen dat virusdeeltjes cellen binnendringen. De antistoffen in de twee ebolamedicijnen zijn synthetische varianten die in een lab worden geproduceerd door gebruik te maken van immuuncellen uit het bloed van overlevenden.
Van de zieken die de twee effectieve middelen hadden gekregen, overleed respectievelijk 34 en 29 procent, van de patiënten die de twee andere medicijnen hadden gekregen, stierf 49 en 53 procent. Het sterftecijfer kan volgens de onderzoekers nog een stuk verder omlaag als patiënten in een vroeg stadium met zo’n succesvol medicijn worden behandeld, op het moment dat het aantal virusdeeltjes in hun bloed nog laag is. Volgens Anthony Fauci, hoofd van het NIAID, blijkt uit de cijfers dat 89 tot 94 procent van de ebola-patiënten de ziekte dan overleeft.
Extreem zware omstandigheden
Marion Koopmans, hoogleraar virologie aan het Erasmus MC, reageert positief maar voorzichtig. “Het is prachtig nieuws dat er twee middelen zijn die in vergelijking met andere medicijnen beter scoren, maar het is nog geen jubelverhaal. Nog altijd overlijdt een op de drie patiënten.” Koopmans wil eerst de definitieve resultaten zien voordat ze oordeelt. Dat 90 procent van de patiënten bij een tijdige behandeling de ziekte kan overleven, roept vragen op, zegt ze: “Hoe vroeg is vroeg en is een behandeling ook haalbaar? Gaat het om een verpleegkundige die besmet raakt en die je meteen een geneesmiddel geeft of om een inwoner die je na vijf dagen in het binnenland opspoort?”
Sterfte onder ebolapatiënten is mede afhankelijk van de kwaliteit van de geboden zorg, zegt ze: als het lukt om bij patiënten bijvoorbeeld de heftige diarree en de uitdroging te bestrijden kan dat de overlevingskans opstuwen naar 75 procent. “Je moet dus weten of in dit onderzoek patiënten vergelijkbaar waren en of de zorg voor hen overal hetzelfde was.”
Toch heeft ook Koopmans lof voor de artsen en de wetenschappers die erin slaagden om onder extreem zware omstandigheden een wetenschappelijk onderzoek op te zetten. De hulp aan patiënten in Congo wordt ernstig bemoeilijkt doordat in het getroffen gebied een oorlog woedt en rebellengroepen klinieken en medisch personeel aanvallen. “Er zijn centra platgebrand en de week erna werd het onderzoek gewoon voortgezet, daar krijg je kippenvel van.”
Hoop bieden
Koopmans vermoedt dat de tussentijdse resultaten bekend zijn gemaakt om patiënten hoop te bieden. Argwaan onder de bevolking en angst voor het virus belemmeren de aanpak van de ziekte. “Als je mensen iets te bieden hebt, zullen ze mogelijk sneller hulp zoeken en dat is cruciaal om de uitbraak te beteugelen.”
De internationale onderzoeksgroep die het onderzoek onder auspiciën van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uitvoerde kwam tot stand na forse kritiek tijdens de ebola-uitbraak in West-Afrika in 2014. Toen overleden meer dan 11.000 mensen en was er geen begin van een oplossing in zicht. Koopmans: “Toen is gezegd: dit kan zo niet langer, er moet meer geld komen en zodra er een uitbraak is, moet onmiddellijk onderzoek bij patiënten worden opgezet.”
De onderzoekers hebben nu besloten om de studie voort te zetten met de twee medicijnen die het meeste effect lijken te hebben. Het afgelopen jaar zijn in het Afrikaanse land al ruim 1.800 patiënten aan de ziekte overleden, het gaat wereldwijd om de op een na grootste uitbraak van ebola.