Kritiek op het kapitalisme is er genoeg, maar alternatieven die verder gaan dan ijle utopie? De Italiaanse hoogleraar economie Giacomo Corneo bedacht dan maar zelf een nieuw model.
Kapitalisme is niet cool. Al sinds de opkomst van het model werd het doodverklaard. Uitgesproken voorstanders vind je alleen onder invloedrijke maar kleine minderheden. Vraag een paar voorbijgangers of ze blij zijn met de markteconomie en de helft zegt ‘nee’. Vervang het woord ‘markteconomie’ door ‘kapitalisme’ en dat aandeel keldert helemaal.
Maar, zo stelt econoom Giacomo Corneo, waar critici en denkers elkaar vroeger vonden in een zoektocht naar een concreet alternatief, blijven vandaag alleen de vage slogans van critici over. De ideeën zijn naïef, de bedenkers ervan vaak niet economisch geschoold. Ze hebben niet meer te bieden dan een vage toekomstvisie, een utopisch beeld van hoe het zou kunnen zijn, zonder een praktisch plan. Dus ontwikkelde Corneo er zelf maar een.
Giacomo Corneo (55) is een doodnormale hoogleraar economie, afkomstig uit Italië, daar geschoold, en tegenwoordig hoogleraar publieke financiën en sociaal beleid aan de Freie Universität Berlin. Een relatief onbekende econoom die niettemin volle zalen trekt met zijn voorstellen. Daardoor wordt hij inmiddels in hetzelfde rijtje geplaatst als economische dwarsdenkers als Thomas Piketty (bekend van Kapitaal in de 21e eeuw) en Kate Raworth ( Donuteconomie). In Corneo’s boek Is Capitalism Obsolete? gaat een vader (een econoom) in conclaaf met zijn kritische dochter over de staat van het huidige kapitalisme.
Ik pleit voor aandeelhouderssocialisme: de overheid koopt een belangrijk deel van de aandelen van grote bedrijven op.
De dochter somt op: het kapitalistische systeem maakt de aarde kapot, en het voedsel dát er is, wordt ongelijk verdeeld. De verschillen tussen extreme armoede en enorme rijkdom zijn alleen maar toegenomen. En onder invloed van de marktideologie zijn mensen genoodzaakt doelen te stellen die puur te maken hebben met winst maken, en niet met persoonlijke groei. Zo raken ze vervreemd van zichzelf en van elkaar. Hoe kan hij, vertegenwoordiger van de status quo, dát verdedigen?
De econoom gaat op zoek, langs alternatieve modellen. Van Plato’s Politeia tot aan het utopische gedachtegoed van Thomas More, van de ontwikkeling van de planeconomie en het socialisme tot het basisinkomen. Telkens keert de vraag terug: is het alternatief beter dan ons huidige model? Is het eerlijker? Democratischer? Meestal luidt het antwoord: niet echt.
Hebt u zelf een dochter? En zo ja, is ze net zo kritisch?
Giacomo Corneo:(lacht) Ja, ik heb een dochter, maar ze is zestien en houdt zich vooralsnog bezig met heel andere dingen dan kapitalismekritiek. De fictieve dochter in het boek ben ikzelf, toen ik jong was. En de vader, die ben ik ook. De zoektocht naar een ander model is ook mijn zoektocht. Ik ga gewoon in gesprek met mezelf.
Wat mij stoorde, is dat ondanks alle kritiek op het kapitalisme echte antwoorden uitblijven. Terwijl we nu wél bewijs hebben voor wat werkt en wat niet. We hebben de val van het communisme gezien. We weten wat er mis kan gaan als de overheid zich ontpopt als ondernemer. Wat ik voorstel in het boek is wellicht progressief, maar het is niet ideologisch gedreven.
Zegt u eens, wat is uw alternatief voor het huidige systeem?
Corneo: Het idee is dat we publiek eigendom een veel grotere rol geven in de economie. Ik noem het ‘aandeelhouderssocialisme’. De overheid koopt een meerderheid van de aandelen van de grote bedrijven in een land op. Die bedrijven worden dus voor een deel van ons, de burgers. Pas op, niet álle aandelen worden opgekocht, de overheid moet geen bedrijven gaan besturen. En niet van zomaar alle bedrijven, maar van bedrijven die aantonen dat ze waarden nastreven die wij belangrijk vinden: ecologische, sociale – dat valt nader te bepalen door de burgers.
Het rendement van de belegging wordt door de overheid direct uitgekeerd aan burgers. Dat heeft een dubbel effect: het management van zo’n bedrijf kan zich richten op winst, want dat is waartoe de managers zijn opgeleid. Op die manier behoudt de markt zijn waarde. En de overheid legt sociale en ecologische doelstellingen op, want dat is de taak van bestuurders en politici. Ik heb uitgerekend dat in het geval van de Verenigde Staten zo’n Sovereign Wealth Fund ongeveer 2000 dollar per jaar kan uitkeren aan elke burger, en dat kan nog toenemen naarmate het fonds groeit. Dat is natuurlijk niet genoeg om van te leven, maar het is wel genoeg om de grootste armoede voor een deel weg te nemen.
Uw voorstel lijkt een beetje op wat veel pensioenfondsen doen. Maar er is veel discussie over waar ze in beleggen: lang niet alle deelnemers willen bijvoorbeeld dat er wordt belegd in fossiele energie.
Corneo: Het beste voorbeeld dat ik ken van zo’n publiek beleggingsfonds dat werkt, al is het niet perfect, is het Government Pension Fund of Norway, bekend als het Oil Fund. Zij mogen niet overal in beleggen. Als men vindt dat een bedrijf waarin belegd wordt niet langer voldoet aan bijvoorbeeld de gestelde ecologische of sociale voorwaarden, dan moet het fonds alle aandelen van dat bedrijf verkopen. Dat gebeurt na onderzoek van een aparte commissie. Zoiets kun je niet verlangen van individuele fondsmanagers, die zijn opgeleid en als taak hebben om zo veel mogelijk rendement te behalen. Je moet de twee doelstellingen – rendement en ethiek – uit elkaar halen.
Maar wel vanuit de overtuiging: we hebben de markt nodig.
Corneo: Ja. We moeten erkennen dat mensen de voordelen van de markt gewoonweg belangrijk vinden – met name als je het naast het belangrijkste alternatief legt, de planeconomie. Je moet ook niet minnetjes doen over het verlangen van mensen naar consumeren, naar mooie spullen. Dat is uiteindelijk waar socialistische systemen hun tekort in moesten erkennen. Maar belangrijker: het is niet het één of het ander. Een goed systeem is pluralistisch.
Wat is volgens u de grootste misser van het kapitalisme?
Corneo: De ideologie achter het kapitalisme, de combinatie van een vrije markt en productie door middel van vraag en aanbod, is een probaat middel om materiële rijkdom te vergroten. Maar zonder de noodzakelijke regulering is de ideologie zó machtig dat ze de neiging heeft om buiten het veld van de economie te treden. Dan heeft het invloed op onze moraal, ons politieke denken en ons beleid. Terwijl daar soms heel andere waarden belangrijker zijn dan de waarden van de vrije markt en van vraag en aanbod. De vraag is dan: hoe behoud je enige mate van welvaart, zonder dat de ideologie erachter alles – ook je persoonlijke leven – gaat domineren? Het idee van een sociaal beleggingsfonds zoals ik dat voorstel is een van de manieren.
Zal de onvrede over het kapitalisme nog toenemen, denkt u?
Corneo: Ik denk het wel. Kijk naar de grote problemen die we nu hebben: de grote economische ongelijkheid, de klimaatverandering, de slechte positie van jonge mensen op de arbeidsmarkt. Die problemen worden nog altijd niet goed aangepakt, terwijl de behoefte aan oplossingen heel groot is. We wéten dat financiële crises niet voor altijd afgewend zijn. Ik weet niet waar de volgende crisis vandaan zal komen, maar dát ze er komt is onvermijdelijk. De onvrede zal alleen maar groeien. Het is aan ons om vóór die tijd met oplossingen te komen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
