In al het protest tegen windturbines zit één constante: burgerplatform Leefbare Energie Vlaanderen

De grootste windturbine van ons land. Die wou energieproducent Luminus bouwen in Ronse, op de industriezone Klein Frankrijk. Hier zou een turbine van 230 meter hoog komen, die op jaarbasis kan instaan voor het verbruik van zo’n 3.000 gezinnen. Maar zover is het nog lang niet. Een goeie duizend burgers dienden een bezwaarschrift in. Daarop kantte zowel het stadsbestuur van Ronse als de deputatie zich tegen het project. Te weinig draagvlak, klonk het.

Die bezwaarschriften kwamen grotendeels via een paar koppen tellend buurcomité dat zich tegen de plannen keerde. Het comité organiseerde zelf een infoavond over wonen in de buurt van windmolens. “Een avond met onafhankelijke experts”, legt een lid van het buurtcomité anoniem uit. “Die vonden we na een beetje googelen op de site van Leefbare Energie Vlaanderen (LEV). Na de infoavond zijn onze ogen opengegaan.”

Bezorgdheid over windmolens was er de voorbije jaren niet alleen in Ronse. Wie een beetje zoekt, kan tientallen gemeenten vinden waar buurtcomités in actie geschoten zijn tegen de komst van windmolens in hun buurt. Bij al die protesten is er ook één constante: Leefbare Energie Vlaanderen. Zij trekken blijkbaar het hele Vlaamse land rond om op infoavonden te spreken. Hun boodschap? Pas op met windmolens, want ze kunnen de gezondheid schaden.

In hetzelfde schuitje

“We zijn geen firma maar een groep geëngageerde burgers die zelf in dat schuitje gezeten hebben”, stelt Annemarie François, die fungeert als woordvoerder van LEV.  “We hebben allemaal meegemaakt dat er windmolens in onze buurt dreigden te komen en we plots in actie moesten schieten. Wie dat voorheeft, schrikt heel erg. Je krijgt als burger niet veel tijd om je in zo’n complex dossier in te werken. Wij hebben daar ondertussen ervaring in opgebouwd en proberen anderen te ondersteunen. Dat is nodig, want je komt als burger namelijk tegenover een hele industrie te staan.”

Ook andere leden noemen zich ervaringsdeskundige. Volgens hen zitten er mensen van alle slag bij LEV: ingenieurs, bankdirecteuren, advocaten en zelfs ex-werknemers van Electrabel. De leden van LEV zwerven uit naar alle infoavonden van verontruste buurtcomités. Uit de rondvraag bij die comités die De Morgen deed, blijkt dat er een stramien zit in die avonden. De mensen van LEV geven uitleg over de mogelijke gevaren van windmolens en brengen ook een getuigenis over wonen in de buurt van zo’n windmolen. Op het einde van de avond wordt aan de aanwezigen uitgelegd hoe ze een bezwaarschrift moeten indienen. Er liggen ook blanco exemplaren, invullensklaar. Ook op hun site www.leefbareenergievlaanderen.be zijn bezwaarschriften makkelijk te verkrijgen.

Respect voor de burgers

Leefbare Energie Vlaanderen is nochtans niet tegen windmolens, wil Annemarie François graag benadrukken. “We willen vooral dat de juiste technologie ingezet wordt op de juiste plaats én met respect voor de burgers. Dat is nu niet het geval. Die windmolens worden veel te dicht bij woningen geplaatst, waardoor de overlast voor die mensen groot is. We kennen heel wat mensen die slecht slapen en allerhande stresssymptomen vertonen.”

Het verhaal van LEV gaat er op zo’n infoavond in als zoete koek. Tot grote onvrede van de windenergiesector zelf, die ziet dat heel wat projecten door die beroepsprocedures vertraging oplopen. Bij de sector waren ze nochtans tot vorig jaar niet erg verontrust door de activiteiten van LEV. Ze zagen hen als een groep geëngageerde burgers die volgens hen verkeerde studies citeerden. De ongerustheid groeide toen ze merkten dat LEV niet alleen burgers ondersteunde, maar ook politiek hard aan het lobbyen was.

Iets wat ze bij LEV ook toegeven. In april van vorig jaar stuurden ze een lange brief naar alle gemeenten, overheden en politieke verantwoordelijken. Daarin vroegen ze zich openlijk af of het moreel aanvaardbaar is om nog massaal windturbines te blijven vergunnen. “We woonden in die periode bijna in het Vlaams Parlement”, zegt Robert Stok, inwoner van Riemst en briefschrijver van dienst bij LEV. “We zijn toen ook enkele keren ontvangen door de bevoegde ministers. Eerst was dat Joke Schauvliege (CD&V), daarna haar partijgenoot Koen Van den Heuvel. Wat we vroegen? Een moratorium op de bouw van windmolens tot echt grondig onderzocht is wat de mogelijke gevolgen zijn voor de burgers.”

Stok geeft ook toe dat het bij LEV om meer gaat dan enkel het ondersteunen van buurtcomités. De leden hebben wel degelijk openlijk vragen over het nut van windenergie. “Ons land moet, net als andere landen, de klimaatdoelstellingen die afgesproken zijn in Parijs zien te halen”, zegt Stok. “Wat je ziet ontstaan, is een hele klimaatindustrie. Die zit ook in een gedroomde situatie: iedereen zit met een schuldgevoel, het thema leeft volop en overheden worden opgejaagd om actie te ondernemen. Maar of windturbines de oplossing zijn, is nooit deftig wetenschappelijk onderzocht.”

Dat spreekt zowel het Europees Milieu Agentschap als het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, formeel tegen. Beide instanties kunnen heel wat wetenschappelijk onderzoek voorleggen waaruit blijkt dat windenergie wel degelijk minstens een deel is van de oplossing voor het energieprobleem. Bart Bode, directeur van de Vlaamse Windenergie Associatie (VWEA), reageert dan ook verontwaardigd. “Het is klinkklare onzin wat LEV zegt en ook feitelijk onjuist. We vragen ons sterk af welke agenda zij werkelijk dienen.”

‘Geen verborgen agenda’ 

Waarvoor staat LEV precies? Gaat het hier om een groep geëngageerde burgers? Of zit er inderdaad meer achter? De organisatie zelf benadrukt het eerste en zegt geen ‘verborgen agenda’ te hebben. Op hun site staat ook te lezen dat ze hun werkingsmiddelen halen bij giften van leden en sympathisanten.

LEV heeft ook nog een andere website, eentje die voor burgers op zoek naar informatie over windmolens nog makkelijker te vinden is: www.windmolenklachten.be. Een aantal publicaties op die site doen toch wenkbrauwen fronsen. Er wordt beargumenteerd dat windenergie ‘vrijwel niets voorstelt in relatie met onze energiebehoefte’ en er wordt ook vrij openlijk gepleit voor het openhouden van de kerncentrales. “Voor de bruto stroomproductie waar een windturbine in het binnenland een heel jaar over doet, hebben Doel en Tihange samen slechts ongeveer 45 minuten voor nodig. Misschien wel een uur als men de uitval voor onderhoud meetelt.” 

Die passages wekken alvast binnen de sector van de windenergie grote argwaan. Bode: “Als ik ga spreken op een infoavond, dan stel ik me voor en weet iedereen waarvoor ik sta en wie me betaalt. Bij LEV is dat niet duidelijk. En dat is problematisch.”

Slagschaduw

Ondertussen gaat LEV gewoon door met ‘het ondersteunen van verontruste burgers’. Volgens Annemarie François zit het grootste probleem bij ons wetgevend kader, waar de exploitanten zich aan moeten houden. “Die wetgeving zou de burger moeten beschermen, maar doet dat hoegenaamd niet. Neem nu de geluidsnormen. De handhaving daarvan gebeurt aan de hand van geluidsstudies, maar die werken met gemiddelden en hebben foutenmarges. De lage frequenties, onder 50 hertz, worden ook gewoon niet gemeten, terwijl experts ons zeggen dat net die lage frequenties de gezondheid kunnen schaden.”

Wat volgt, is een verhaal over alle kwalijke gevolgen die volgens haar van een windmolen kunnen komen. Naast geluidsoverlast is er ook nog zoiets als slagschaduw, de bewegende schaduw die ronddraaiende wieken van zo’n molen op de omgeving kunnen werpen. Om haar stellingen kracht bij te zetten, schermt LEV graag met wetenschappelijke studies. Vaak buitenlandse en dus moeilijk te checken.

De organisatie verwijst ook naar een onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 2018, waarin wordt gewaarschuwd dat te veel omgevingsgeluid kan leiden tot chronische stress, hart- en vaatziekten, diabetes en psychische aandoeningen. In het rapport wordt expliciet gesproken over geluid van windturbines. “Het rapport stelt zwart op wit dat er gezondheidsproblemen dreigen als mensen voortdurend blootgesteld worden aan omgevingsgeluid, zoals die van een windmolen”, zegt François. “Dat bevestigt wat we ook zien in de praktijk. Het probleem is dat de sector zelf dit altijd wegwuift en niet eens wil onderzoeken. Dat begrijpen wij niet. Als je dan toch van plan bent om honderden windmolens te zetten in Vlaanderen en je merkt dat er mensen zijn die echt wel last hebben, dan moet je toch eerst goed de effecten ervan op de bevolking onderzoeken? Nu is het één groot experiment op mensen die daar niet eens hun toestemming voor gegeven hebben.”

Onafhankelijke studies

Weerwerk bieden tegen de argumenten van LEV is niet meteen eenvoudig. Want echt onafhankelijke experts of studies vinden, die niet vanuit een van de twee kampen komen, is moeilijk. Al willen ze bij het Vlaams Departement Omgeving wel een poging doen. “In het WHO-rapport, waarnaar verwezen wordt, staan net een aantal aanbevelingen”, zegt woordvoerder Brigitte Borgmans. “Het geluid van windturbines mag volgens de WHO niet boven de 45 decibel (dBA) gaan. Dat is perfect in lijn met onze wetgeving. Die zegt dat er overdag niet meer dan 44 decibel geproduceerd mag worden. ’s Nachts is dat 39 decibel. Dat is een absolute voorwaarde voor een exploitant om een vergunning te kunnen krijgen voor een windturbine.”

Bij de Vlaamse Windenergie Associatie (VWEA) vergelijken ze wat LEV doet met de Flat Earth Society. “Als je gaat zoeken, vind je ook makkelijk allerhande publicaties die zeggen dat de aarde plat is. Wat ze doen, is mythes verspreiden over windenergie.”

Al kan ook Bode niet ontkennen dat een windmolen geluid maakt en dat mensen, zoals de WHO aangeeft, daar dus wel degelijk last van kunnen hebben. Dat bleek ook uit een nota van de Nederlandse overheid uit 2015 die alle onderzoeken over geluidshinder van windturbines bundelde. Bij het Departement Omgeving verwijzen ze naar die nota als zijnde ‘betrouwbaar’. “Of en wanneer het geluid van windturbines tot bijvoorbeeld slaapverstoring leidt, wordt uit de studies niet duidelijk, maar kan ook niet worden uitgesloten”, stelt Borgmans. “In de nota staat tegelijk ook dat geluid van windturbines eerder als hinderlijk wordt ervaren dan geluid van bijvoorbeeld verkeer of industrie. Dat blijkt ook uit andere onderzoeken.”

Dat windturbines gevaarlijk zouden zijn, is niet wetenschappelijk bewezen. Dat ze als hinderlijk ervaren kunnen worden dus wel. “Maar wat is hinder?”, vraagt Bode zich af. “Dat is iets heel individueels. Om een voorbeeld te geven: mijn buurman heeft een hond die soms ’s nachts blaft. Mijn vrouw heeft daar last van, ikzelf niet. Hinder is in tegenstelling tot objectief meetbaar geluid ook zeer moeilijk in wettelijke normen te vatten. Je kan individuele hinder toch niet als basis nemen voor algemene regels en wetten?”