Klimaat raakt straks kinderen van nu: ‘Als we niets doen, komt er een tsunami van gezondheidsproblemen op ons af’

In het Lancet Countdown rapport nemen een resem bekende onderzoeksinstituten, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie en University College London, jaarlijks de impact van klimaatverandering op de wereldwijde gezondheid onder de loep. Dit jaar ligt de focus op de gezondheid van kinderen en hoe hun levenskwaliteit en -duur aangetast zal worden indien er geen drastische actie komt. Een tikje sentimenteel misschien om kinderen als breekijzer te gebruiken, al is de keuze ook logisch: het zijn net de kinderen die in 2019 massaal op de barricaden gingen staan voor een beter klimaatbeleid.

De klimaatopwarming, die vandaag globaal gezien ongeveer 1 graad Celsius sinds het pre-industriële tijdperk bedraagt, laat steeds duidelijkere sporen na, toont het rapport. Zo is de wereldwijde landbouwproductie duidelijk aangetast. De potentiële oogsten van grondstoffen als maïs (-4 procent), sojabonen (-3 procent) en rijst (-4 procent) slonken de voorbije dertig jaar, waardoor het risico op ondervoeding stijgt. Vooral in Afrika, Zuidoost-Azië en India laat die impact zich al duidelijk voelen.

Over diezelfde periode van dertig jaar hebben bacteriën van de Vibrio-familie – verantwoordelijk voor de meeste diarreeziekten – dubbel zoveel dagen gevonden met een geschikt klimaat. Stijgende temperaturen zorgen nu eenmaal voor aangenamere omstandigheden voor bepaalde tropische ziekten. Zo rukt de tijgermug, die het denguevirus (knokkelkoorts) helpt verspreiden, al op tot in Zuid-Frankrijk. Ongeveer de helft van de wereldpopulatie loopt nu risico op infectie.

Hittegolfdagen

Waarom ligt de focus op kinderen in het rapport? “Kinderen in het bijzonder zijn kwetsbaar voor de gezondheidsrisico’s van een veranderend klimaat. Hun lichamen zijn nog in ontwikkeling”, legt Nick Watts van Lancet Countdown uit. Schade opgedaan in de kinderjaren heeft levenslange consequenties. Ondervoeding bij kinderen kan bijvoorbeeld de groei tegengaan of het immuunsysteem verzwakken.

“Die problemen manifesteren zich vooral wereldwijd”, zegt professor Peter Hoet (KU Leuven). “De Belg gaat er waarschijnlijk geen boterham minder om eten. Maar klimaatverandering brengt wel een hogere druk op de contaminatie van voedsel door bederf, waardoor weer controles noodzakelijk zijn.”

Wel breed voelbaar zijn extreme weersomstandigheden. In 2018 werden 220 miljoen 65-plussers meer blootgesteld aan een hittegolf dan in 2000. Vooral oudere stadsbewoners zijn, door het hitte-eilandeffect, kwetsbaar voor hart- en nierfalen. Tijdens de drie hittegolven die België deze zomer troffen, stelde onderzoeksinstituut Sciensano vast dat in totaal 716 mensen meer zijn overleden dan verwacht – al werd de precieze oorzaak voor die oversterfte niet benoemd.

Uit cijfers van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) blijkt dat het aantal hittedagen voor Vlaanderen, dat tussen 2000 en 2016 tussen de nul en de negen dagen schommelde, kan toenemen naar gemiddeld elf hittegolfdagen in 2030, achttien in 2050 en vijftig in 2100. “Zeker voor wie buiten werkt, denk aan wegenwerkers of bouwvakkers, kan dat een serieuze gezondheidsimpact hebben”, zegt Peter Hoet. “Ook indirecte gevolgen op de volksgezondheid kunnen volgen. Gaan lopen of fietsen voelt nu eenmaal minder goed in de zengende hitte.”

Een recente UHasselt-studie bewijst trouwens dat die hittedagen een wel heel vroege impact kunnen hebben. Onderzoek bij 1.100 pasgeborenen toonde dat pasgeborenen aanzienlijk kortere telomeren hebben wanneer hun moeders tijdens de zwangerschap hittedagen meemaakten. Ze zijn met andere woorden ‘biologisch ouder’ bij de geboorte. Naarmate de temperaturen stijgen, groeit ook het risico op vroeggeboorte.

Luchtvervuiling

Het is wellicht geen toeval dat meer dan 1.000 Belgische artsen en zorgverleners vorige maand waarschuwden voor de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering in een open brief. “Als we niets doen, zal er een tsunami van gezondheidsproblemen op ons afkomen”, klonk het toen bij Piet Hoebeke, decaan van de faculteit geneeskunde van het UZ Gent. De eis is dezelfde als die van Lancet Countdown: de urgentie van de Parijs-akkoorden respecteren en klimaatneutraal zijn in 2050. 

Lancet Countdown legt ook nadrukkelijk de link tussen klimaatverandering en luchtvervuiling. “Bij aanhoudend warm weer treden er inderdaad dikwijls verhoogde ozonconcentraties op”, beaamt Frans Fierens van het Belgische milieuagentschap IRCEL. Om het versterkende effect van klimaatverandering te compenseren, is een reductie van de emissies van fossiele brandstoffen nodig. 

“Projecties tonen een onheilspellend plaatje”, klinkt het in het rapport ook over fijnstof. De economische kost van luchtvervuiling door fijnstof (PM2.5) zou voor Europa jaarlijks 129 miljard euro bedragen als de niveaus van 2016 worden aangehouden. Die ‘onheilspellende’ link is echter minder evident. “Het wegverkeer in België stoot bijvoorbeeld meer CO2 uit dan vroeger, maar de impact op luchtvervuiling is gedaald”, zegt Fierens.

Een nieuw Nederlands onderzoek toont zelfs dat het Europese luchtbeleid een enorme gezondheidsimpact heeft gehad tussen 1980 en 2015: vijf keer lagere concentraties fijnstof bij onze noorderburen, en een levensverwachting die met zes jaar steeg dankzij ‘vermeden luchtvervuiling’.