Van "Steve is god" tot "het probleem Frank", bekijk hier vijf topfragmenten uit "Wissel van de macht"

In de eerste aflevering van de Canvas-reeks “Wissel van de macht” kijkt Wetstraatjournalist Marc Van de Looverbosch in de coulissen van twintig jaar SP.A-bestuur. Van de dioxinecrisis in 1999, naar successen onder voorzitter Steve Stevaert, tot de socialisten uiteindelijk de stad Antwerpen uit handen moeten geven. Lees het volledige verhaal hieronder, en (her)bekijk de topfragmenten, van de “SP.A-babes”, tot “het probleem Frank Vandenbroucke”. 

1998 is een rampzalig jaar voor de socialisten. Nadat Dutroux kort ontsnapt uit de gevangenis, moet minister van Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte (SP.A, toen nog SP) ontslag nemen. Ook zijn vervanger in de regering, Louis Tobback, neemt ontslag na de dood van asielzoekster Semira Adamu bij haar uitwijzing. Partijkopstuk Willy Claes wordt veroordeeld in de zaak rond de smeergeldaffaire bij de aankoop van Agusta-gevechtshelikopters. En dan breekt de dioxinecrisis uit. 

Steve is god

Eén man kan het tij keren: Steve Stevaert, vroeger cafébaas maar sinds 1995 burgemeester van Hasselt. Ondanks slechte scores bij de verkiezingen in 1999 (voor CVP en SP) belanden de partijkopstukken Frank Vandenbroucke en Johan Vande Lanotte in de paarsgroene regering van Guy Verhofstadt. In de Vlaamse regering van Patrick Dewael wordt Stevaert zelf viceminister-president. “Reclameman” Patrick Janssens wordt als voorzitter binnengehaald van buiten de partij. Hij bedenkt met “SP.A” een nieuwe naam.

De partijkopstukken van de SP.A - Steve Stevaert, Frank Vandenbroucke, Johan Vande Lanotte en Patrick Janssens - worden de “teletubbies” genoemd. En ook bij de teletubbies is er een leider: 

Videospeler inladen...

Gratis openbaar vervoer, dat is het stokpaardje van Stevaert als burgemeester van Hasselt, en hij trekt dat gratis-verhaal door naar het Vlaamse niveau. Maar de partij ontdekt nog een geheim wapen: aantrekkelijke vrouwen. Nieuwkomers Freya Van den Bossche, Kathleen Van Brempt en Caroline Gennez prijken zelfs samen op een boekje als “SP.A-angels”. 

Nieuwkomers Freya Van den Bossche, Kathleen Van Brempt en Caroline Gennez prijken zelfs samen op een boekje als “SP.A-angels”.

Een kartel met Spirit, een overblijfsel van de Volksunie met onder andere Bert Anciaux, zorgt voor een monsteroverwinning bij de federale verkiezingen 2003 (23,5 procent), een score die sindsdien ondenkbaar is. Ook Freya Van den  Bossche krijgt een plaatsje als minister in de nieuwe paarse regering-Verhofstadt II. “Steve is god” staat op de voorpagina’s van de kranten. 

De dolk van Janssens

Ondertussen ontspint er zich een Shakespeareaans drama in de Scheldestad: de Visa-affaire. Vlaams Belang-fractieleider Filip Dewinter brengt het verhaal naar buiten van aankopen door schepenen met belastinggeld, van een bril tot parfum, van geboortekaartjes tot een smoking. Socialiste Leona Detiège is op dat moment burgemeester van Antwerpen, voorzitter Patrick Janssens is er fractieleider. 

Het voltallige schepencollege neemt ontslag. Er ontstaat een politieke schipbreuk in Antwerpen. Open VLD schuift Hugo Coveliers naar voren als nieuwe burgemeester. En hoewel er Detiège weinig te verwijten valt, moet ze plaats ruimen voor Patrick Janssens, die zijn rol als partijvoorzitter doorgeeft aan Stevaert. 

In die Visa-affaire heeft Janssens het bikkelhard gespeeld, zeggen Kathleen Van Brempt (SP.A) en Antwerps CD&V-oudgediende Marc Van Peel: 

Videospeler inladen...

Ook in 2006 kan Janssens de stad in handen houden, met een persoonlijke campagne als de volkse “Patrick!”. Janssens behaalt een monsteroverwinning op Vlaams Belang en haalt meer voorkeursstemmen dan Filip Dewinter van Vlaams Belang. 

Applaus gevraagd

Bij de Vlaamse en Europese verkiezingen van 2004 verschijnen de eerste echte wolken aan de rode hemel. Het gratis-verhaal van Stevaert krijgt kritiek, ook van de liberale coalitiepartner. Het kartel SP.A-Spirit wordt beconcurreerd door een soortgenoot: het kartel CD&V-N-VA. De socialisten eindigen op 19,7 procent, en Stevaert ziet zijn droom om de grote linkse leider te worden, uiteenspatten.

Frank Vandenbroucke en Kathleen Van Brempt moeten de partij een smoel geven in de nieuwe Vlaamse regering-Leterme. Maar langzaam groeit een vertrouwensbreuk met Vandenbroucke, na een open brief met kritiek op het beleid in De Morgen. 

2005: Omdat zijn populariteit daalt en de kritiek toeneemt, verlaat Stevaert de partij. Hij wordt gouverneur van Limburg, Vande Lanotte neemt over als voorzitter: het moment dat Stevaert wordt uitgejouwd bij een Humo Pop Poll, heeft de doorslag gegeven.

Videospeler inladen...

Omdat Vande Lanotte de regering verlaat, valt de jonge Freya Van den Bossche in als vicepremier. Dat levert bakken kritiek op van de liberalen binnen de regering, en de christendemocraten buiten de regering. 

Een paar toppolitici gedragen zich ronduit als “macho’s”, zegt de latere voorzitter John Crombez: 

Videospeler inladen...

Het probleem Frank

De federale verkiezingen van 2007 maken een einde aan het paarse verhaal. SP.A haalt maar een dikke 16 procent, ruim 7 procentpunt minder dan vier jaar eerder. SP.A gaat federaal in de oppositie en Vande Lanotte beslist heel snel om het voorzitterschap door te geven aan Caroline Gennez. Het kartel met Spirit barst, tegen de wil van Bert Anciaux, die uiteindelijk socialist wordt.

De neergang lijkt helemaal ingezet. Ook bij de Vlaamse verkiezingen in 2009 verliest SP.A opnieuw. En dan stunt Stevaert op verkiezingsdag. Wanneer de eerste resultaten binnenlopen, laat Stevaert weten dat hij de politiek definitief achter zich laat en geen enkel mandaat meer wil bekleden. De socialisten zijn hun grote boegbeeld kwijt.

Toch gaat de SP.A onderhandelen over een nieuwe Vlaamse regering, Peeters II. En daar komt een breuk bovendrijven die al langer onder water aanwezig was: het probleem Frank Vandenbroucke. Wanneer Peeters tijdens de onderhandelingen vraagt of de SP.A-delegatie akkoord gaat met de begroting, antwoordt voorzitster Gennez “ja”, en Vandenbroucke “nee”.

De vernedering voor Vandenbroucke is compleet als hij alleen aan het vergaderadres verschijnt, terwijl de anderen zonder hem op het kabinet van Peeters onderhandelen. 

Na de onderhandelingen krijgt Vandenbroucke “pijnlijk” geen ministerpost meer. En die beslissing werd niet alleen genomen door partijvoorzitster Caroline Gennez, maar ook door oudere partijkopstukken:

Videospeler inladen...

Twee jaar later, in 2011, stapt Gennez zelf uit de ring. De nieuwe voorzitter Bruno Tobback gunt haar geen plek in de regering-Di Rupo die ze mee gevormd heeft. Ook in Antwerpen slaat het noodlot toe. N-VA-voorzitter Bart De Wever, populair geworden door onder andere zijn deelname aan “De Slimste Mens”, verslaat er het unieke kartel tussen de SP.A van Janssens en CD&V. De beelden van een huilende Janssens in de armen van acteur Gene Bervoets staan in het collectieve geheugen gebeiteld. 

Mist

De zware nederlaag van Janssens wordt een voorbode voor de verkiezingen van 2014: een dieptepunt voor de socialisten met maar veertien procent op alle fronten. John Crombez neemt het op tegen partijvoorzitter Bruno Tobback in een nieuwe voorzittersverkiezingen. Een bikkelharde voorzittersstrijd, die Crombez uiteindelijk wint.  

In 2015 komt een pijnlijk einde aan het tijdperk-Stevaert. In het Albertkanaal wordt het lichaam van Stevaert teruggevonden, nadat bekend raakte dat hij zich zou moeten verantwoorden in een verkrachtingszaak. Er wordt aangenomen dat Stevaert zichzelf om het leven bracht. 

“Soms heb je het gevoel dat er plots een mist neerdaalt”, zegt Crombez over dat moment. En Van Brempt is duidelijk niet de enige die de man wiens schaduw nog steeds over de SP.A hangt, “nog elke maand mist”: 

Videospeler inladen...

Meest gelezen