20 tot 26 november 1944: geallieerden bevrijden Metz en Straatsburg
In deze reeks geven we een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. Deze week van 20 tot 26 november 1944. De geallieerden bevrijden het grootste deel van Noordoost-Frankrijk en staan bij Straatsburg aan de Rijn. En in Brussel loopt een betoging van aanhangers van het verzet tegen de regering uit de hand.
De vestingstad Metz, in het noordoosten van Frankrijk, is in geallieerde handen. Het heeft het Derde Amerikaanse Leger van generaal Patton tien weken gekost om de stad in te nemen.
Op 21 november heeft de Duitse commandant van Metz, die gewond werd, zich overgegeven. De dag daarop eindigden de gevechten in de stad.
Een half dozijn van de forten rond de stad houdt echter nog stand. Ze worden bemand door 2600 Duitse soldaten die 9000 Amerikanen bezighouden. Opnieuw heeft Hitler bevolen om tot de laatste man stand te houden.
Voor de geallieerden, die de laatste weken weinig vordering maken aan het Westfront, is dit geen onbelangrijke stap.
Metz bevindt zich op een vijftigtal kilometer van de rivier de Saar, waar een belangrijk Duits industriebekken ligt. De Duitse legers zetten nu alles op alles om een geallieerde opmars naar de Saar tegen te houden.
Ten oosten van Metz heeft het Zevende Amerikaanse Leger onder generaal Patch bijna het hele noorden van de Elzas veroverd.
De Elzassers begroeten in groten getale de geallieerden als bevrijders. Onder de Duitse bezetting werden ze als Duitsers beschouwd, waardoor ze gedwongen werden lid te zijn van nazi-organisaties als de Hitlerjugend en dienst te nemen in de Wehrmacht (meestal aan het Oostfront). Ook de Hitlergroet was voor hen verplicht.
Omdat alle belangrijke posten in handen van Duitse nazi’s waren, was het regime er strenger dan elders. Toch was er ook hier verzet tegen de bezetting.
De bevrijding van de symbolische stad Straatsburg werd niet toevallig de taak van de bekende 2e Franse Pantserdivisie van generaal Leclerc.
In maart 1941, na een overwinning op de Italianen in de Libische plaats Koefra, hadden 300 Vrije Franse militairen onder leiding van (toen nog) kolonel Leclerc gezworen “om de wapens niet neer te leggen voor onze mooie kleuren (de Franse driekleur, red.) zullen wapperen op de kathedraal van Straatsburg”.
Dat voornemen is nu vervuld. Op 23 november reed de divisie Straatsburg binnen. Een tankbestuurder die de “eed van Koefra” had afgelegd, beklom de 142 m hoge kathedraaltoren om de Franse vlag aan de spits te bevestigen. De driekleur, voorzien van het Lotharingse Kruis (symbool van de Vrije Fransen), was ter plekke vervaardigd door de vrouw van een slager. Voor de rode kleur gebruikte ze een nazivlag…
Er is drie dagen in de straten van Straatsburg gevochten, voor het Duitse garnizoen capituleerde. Zo’n 12.500 Duitsers zijn in krijgsgevangenschap gegaan.
Intussen is het Eerste Franse Leger onder generaal de Lattre de Tassigny tot in het zuiden van de Elzas doorgedrongen. Een pantserdivisie van dat leger heeft op 21 november Mulhouse bevrijd en de laatste Duitse troepen uit het Frans-Zwitserse grensgebied verdreven.
Op 20 november zijn andere eenheden van het Eerste Leger de belangrijke industriestad Belfort binnengedrongen. De Duitsers hielden stand in de grote citadel, tot ze die in de nacht van 24 op 25 november verlieten.
De geallieerden zijn nu zowel in het noorden als het zuiden doorgedrongen tot de Rijn. Daartussen blijft een belangrijk deel van de Elzas in Duitse handen.
Nieuwe razzia in Nederland
In Nederland is opnieuw een grote razzia voor de “Arbeidsinzet” gehouden.
Op 21 november zijn in Den Haag en omgeving alle mannen tussen 17 en 40 jaar opgepakt. Zelfs wie eerder vrijstelling hadden gekregen, moest nu mee, ook politiemannen en brandweerlieden. Ze moesten zich te voet begeven naar binnenschepen, die hen naar een kazerne in de oostelijke stad Kampen voeren.
In totaal zijn 15.000 mannen weggevoerd, waarvan 8000 uit Den Haag zelf. Dat is relatief weinig, als men weet dat tien dagen eerder een soortgelijke razzia in Rotterdam plaatsvond, waar er liefst 52.000 werden opgepakt. Meteen de grootste razzia van allemaal. Maar ditmaal lijken veel potentiële dwangarbeiders tijdig te zijn gevlucht of ondergedoken.
Veel dwangarbeiders komen terecht in kampen in Duitsland, waar ze in erbarmelijke omstandigheden leven. Ze moeten er meestal werken aan verdedigingswerken.
De razzia’s verstoren het al niet bijster aangename leven van de Nederlanders die nog onder Duitse bezetting verkeren. Intussen worden voedsel en brandstof steeds schaarser. Gas en elektriciteit voor privégebruik worden meer en meer verboden. Op 20 november is het Amsterdamse Vondelpark gesloten omdat de bevolking er talloze bomen kwam omhakken voor brandhout.
Alleen het zuiden van Nederland is tot nu toe bevrijd. Het grootste deel van de bevolking woont in het bezette gedeelte.
Amerikaans bombardement op Tokio
Een vloot van 111 Amerikaanse "Superforten" (B-29) heeft op 20 november een aanval op de Japanse hoofdstad Tokio uitgevoerd.
Slechts 24 van die bommenwerpers bereikten hun doel en het bombardement, vanop 9.000 meter hoogte, was erg onnauwkeurig. Maar het was nog maar de tweede keer ooit dat Tokio werd gebombardeerd.
De eerste luchtaanval was in april 1942, enkele maanden na het begin van de oorlog tussen Japan en de Verenigde Staten. Zestien Amerikaanse bommenwerpers bereikten toen vanaf een vliegdekschip Tokio en vlogen door naar China. Hun doel was vooral psychologisch: de Japanners ervan te overtuigen dat hun eiland niet door een goddelijke wind beschermd wordt...
De nieuwe B-29 maakt geregelde raids op Japan mogelijk. Het door Boeing ontwikkelde “Superfort” (een opvolger van de in Europa opererende “Vliegende Forten”) heeft een theoretisch bereik van 9000 km. Het enorme viermotorige vliegtuig, met een spanwijdte van 43 m, vliegt zonder problemen boven de 9000 m, waardoor het onbereikbaar is voor Japanse jachtvliegtuigen.
Sinds juli 1944 hebben B-29’s meerdere aanvallen op Japan gedaan vanuit China. Maar Tokio lag buiten hun actieradius. Door de verovering van de Marianen (juni-augustus) beschikken de Amerikanen echter over bases die “slechts” 2400 km van Tokio liggen. In allerijl zijn daar dan ook voor de B-29 geschikte vliegvelden aangelegd: twee op Guam, twee op Tinnian en één op Saipan.
Rellen bij betoging voor “Demany aan de macht”
Op 25 november is een betoging van de verzetsbeweging Onafhankelijkheidsfront (OF) uit de hand gelopen.
Ruim 10.000 aanhangers van het OF kwamen in Brussel op straat. Ze laakten de houding van de regering tegenover het verzet, dat verplicht werd zijn wapens in te leveren, en de weigering om OF-eenheden in het Belgische leger op te nemen. Ze hadden ook kritiek op de slechte bevoorrading en de volgens hen te lauwe aanpak van de "zwarten" (collaborateurs).
De betogers scandeerden de slogan “Demany aan de macht”. De journalist Fernand Demany is de secretaris-generaal van het OF en was tot vorige week minister.
Er kwam herrie toen de betoging afweek van het parcours en doordrong tot de neutrale zone rond het Parlement. Bij wijze van waarschuwing begon de Rijkswacht in de lucht te schieten. Daarop ontplofte een handgranaat (die blijkbaar van de betogers kwam). In de chaos die daarop volgde, vielen vermoedelijk 45 gewonden. Demany zelf zei in een woedende speech dat er doden waren gevallen.
Het was de Britse generaal Erskine, de vertegenwoordiger van het geallieerde opperbevel in België, die de zaak kalmeerde. Hij ontbood die nacht Demany en de prominente communist Jean Terfve. In een vriendelijk gesprek legde hij hen uit dat verdere onlusten door de geallieerde troepen onderdrukt zullen worden.
De dag daarop zei premier Pierlot in een radiotoespraak: “De regering kan in geen geval wijken voor de oproer”. Pierlot beklemtoonde dat de regering toelating gaf aan de betoging, hoewel de oorlogsomstandigheden een reden hadden kunnen zijn om ze te verbieden.
De meeste politieke partijen – behalve de communisten - keuren de rellen sterk af. Sommigen zien er een poging in van de communisten om de macht te grijpen. Het OF staat onder sterke communistische invloed, ook al noemt Demany zichzelf geen communist. Intussen is de regering-Pierlot inderdaad weinig populair. Ook bij de socialisten is er veel ongenoegen.
De communistische partij en het OF spreken van een provocatie door de regering en door “vroegere collaborationistische elementen” binnen de Rijkwacht.
Hitler weg uit de Wolfsschanze
Adolf Hitler heeft op 20 november zijn hoofdkwartier in Oost-Pruisen verlaten. Hij is per trein naar Berlijn teruggekeerd, maar zijn vertrek is niet meegedeeld.
De Führer en opperbevelhebber van de Wehrmacht verbleef de laatste vier maanden onafgebroken in de Wolfsschanze, een plaats die zorgvuldig geheim werd gehouden. Sinds de oorlog met de Sovjetunie begon, nu bijna 3½ jaar geleden, heeft hij daar in totaal meer dan twee jaar doorgebracht.
De Wolfsschanze wordt niet langer als Führerhauptquartier gebruikt. Het Rode Leger is tot in Oost-Pruisen doorgedrongen en staat op nog geen 20 km van het complex van bunkers en barakken.
Het vertrek van Hitler heeft echter vooral te maken met zijn plannen voor een nieuw offensief in het westen. Daardoor heeft hij minder aandacht voor het Oostfront, waar de laatste weken nog maar weinig verandert.
Intussen is de Führer al zeer lang niet meer in het openbaar verschenen. Op 8 november was hij voor het eerst afwezig op de jaarlijkse herdenking in München van de “Bierhuisputsch” van 1923, een belangrijke gebeurtenis voor de nazipartij. Hitler hield daar traditioneel een redevoering, maar dit jaar liet hij dat door SS-leider Himmler doen.
Ook foto’s en filmbeelden van Hitler zijn de laatste tijd nauwelijks meer verschenen. Dat houdt wellicht verband met zijn slechte gezondheid. Er is officieel meegedeeld dat hij een operatie aan de keel heeft ondergaan.
Die afwezigheid zorgt voor de wildste geruchten bij de geallieerden. Er wordt beweerd dat legereenheden geëist hebben dat Hitler zich zou vertonen om zekerheid te hebben over hem. De Britse krant Daily Express meldt zelfs dat Hitler is overleden en vervangen door een dubbelganger. Anderen menen dat Himmler de touwtjes in handen heeft genomen en Hitler opzij heeft geschoven.
