Ook als informateur Magnette (PS) een regering op de been krijgt, blijft de kiezer gedesillusioneerd achter

Onderzoeker Edward De Vooght merkt op dat partijen steeds meer beloven in de hoop het vertrouwen terug te winnen van de kiezer. Maar na de verkiezingen botsen die beloftes met de compromissen die ze moeten maken om een Belgische regering te kunnen vormen. Hoe bouder de uitspraken worden, des te moeilijker het is om deze na te komen en des te groter de frustratie is bij de kiezer. 

opinie
Edward De Vooght
Edward De Vooght is een doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Gent bij de vakgroep Communicatiewetenschappen en is gespecialiseerd in retoriek en politieke marketing.

De federale regeringsvorming is in de do-or-die-fase gearriveerd. Partijvoorzitters moeten alle zeilen bijzetten om toch nog een akkoord te bereiken en verkiezingen af te weren. De nota van Paul Magnette is verspreid en de bal ligt in het kamp van de partijen. Toch gaat niemand ervan uit dat de klus snel geklaard zal worden.

Politieke onderhandelingen zijn namelijk een diplomatieke oefening in geduld en nuancering. Dat merk je ook in de stijl van Magnettes persberichten en interviews. Hoewel het kopstuk van de Waalse socialisten bekend is voor zijn eloquente en directe stijl, weerhoudt hij zich nu ambtelijk van scherpe en gedurfde uitspraken. Dezelfde stijl typeerde ook zijn voorgangers. Het werk van een politieke onderhandelaar floreert in een discrete rust en inhoudelijke precisie.

De Belgische politiek is inderdaad in een staat van permanente campagne terechtgekomen

Harde eisen en ultimatums

Voor de partijvoorzitters ligt dat anders. In hun hoofden spoken de volgende verkiezingen al. Uiteraard is de wil om te besturen de bestaansreden voor elke politieke partij en daarom willen de meeste partijen ook niets liever dan meewerken aan een nieuwe regering.

Toch is het niet zo simpel. Partijvoorzitters doen in deze fase aan een soort politiek koorddansen dat een moeilijk evenwicht vergt tussen constructief meewerken en je verkiezingsprogramma blijven uitdragen. Iedereen wil wel mee aan tafel, maar wel met harde eisen en ultimatums. Ze kunnen het niet laten om in interviews boude uitspraken te doen en hun grenzen duidelijk in het zand te trekken.

Expert in socialemediacampagnes Reinout Van Zandycke vertelde zondag al in De Zevende Dag dat de campagne voor de volgende verkiezingen al lang gestart is of toch zou moeten zijn. De Belgische politiek is inderdaad in een staat van permanente campagne terechtgekomen. Als je er bijvoorbeeld de Facebookpagina’s van de Vlaamse partijen bij neemt, dan merk je al gauw dat het soort berichten en de frequentie nauwelijks gedaald zijn.

Partijvoorzitters doen aan politiek koorddansen dat een moeilijk evenwicht vergt tussen constructief meewerken en je verkiezingsprogramma blijven uitdragen

Niet alleen de hoeveelheid slogans van PVDA en de continue stroom filmpjes van vechtende jongeren door Vlaams Belang blijven onveranderd, maar de berichten van traditionelere partijen blijven strak. Open VLD lanceert een nieuwe abortuswet, de N-VA neemt sterke standpunten in over gezinshereniging, SP.A en CD&V creëren een momentum met een voorzittersstrijd en Groen probeert het opnieuw met een klimaatfocus.

Het lijkt wel alsof partijen al aan de precampagne van de vervroegde verkiezingen begonnen zijn en gebeurtenissen zoals die in Bilzen gooien alleen maar olie op het vuur. Bart Somers spreekt over "binnenlandse terreur" en Tom Van Grieken spreekt over een reactie van "boze buurtbewoners". 

Meer oneliners

Hoewel de partijen beseffen dat regeringsvormingen compromissen vergen, staan de kranten nog steeds vol met dat soort oneliners over steeds dezelfde onderwerpen: belastingen, besparingen en uiteraard migratie. Dat politici steeds meer in krachtige en ongenuanceerde oneliners spreken, is deels een gevolg van het ontstaan van nieuwe media. Niet alleen de opkomst van Twitter met zijn 140 tekens is hiervan een goed voorbeeld, ook traditionele kranten en journaals zoeken naar de sappigste uitspraken van politici. 

Dat politici steeds meer in krachtige en ongenuanceerde oneliners spreken, is deels een gevolg van het ontstaan van nieuwe media

Toch staat deze manier van communiceren in schril contrast met ons Belgisch compromissensysteem. Voor, tijdens en na de verkiezingen versieren partijen de kiezer met straffe beloftes in duidelijke, ongenuanceerde taal. Meer geld voor onderwijs, meer geld voor justitie, een radicale migratiestop, minder belastingen op arbeid en ga zo maar door. Niets nieuws onder de zon, dat doen ze immers al meer dan 100 jaar.

Aan de andere kant dateert de laatste federale regering met slecht één regerende ideologie van de louter christendemocratische regering-Eyskens II in 1958. Sindsdien hebben we meerkleurige regeringen met steeds complexere coalities. Hierdoor is het steeds moeilijker voor regeringspartijen om hun verkiezingsstandpunten één en ondeelbaar om te zetten in beleid.

Iedereen doet water in de wijn en hoe meer partijen aan tafel zitten, hoe wateriger de wijn wordt. Om te besturen moet je toegevingen doen. Dat vindt geen enkele partij leuk, maar het is nu eenmaal de prijs die je moet betalen om te regeren. 

De kloof tussen de politieke realiteit en de politieke communicatie is een broeihaard van ongenoegen

Het stond dan ook in de sterren geschreven dat de kaarten moeilijk zouden liggen na de verkiezingen en de voorspelling is uitgekomen. We kijken uit naar een federale regering met waarschijnlijk vier politieke families in de coalitie. In deze setting kunnen politici onmogelijk aan al hun verkiezingsbeloftes voldoen.

Hoewel partijen zich daarvan bewust zijn, beweren ze het tegendeel. Door de krachtige en permanente campagnevoering geven ze de kiezers het gevoel dat politiek rechtlijnig is, alsof een regeringspartij alles zomaar kan uitvoeren. ‘Gewoon doen,’ hoor je bij Open VLD. De kiezer stemt zo voor duidelijke standpunten in de vorm van oneliners om dan na de verkiezingen die beloftes achter de Belgische politieke schermen te zien verdwijnen.

Het electoraat blijft gedesillusioneerd achter

Deze kloof tussen de politieke realiteit en de politieke communicatie is een broeihaard van ongenoegen en dat laat zich dan ook vaak duidelijk zien. Commentaar komt zowel van teleurgestelde kiezers, als van de politiek zelf.

Toch houden politici deze illusie in stand door de manier van communiceren, omdat de wetten van de politieke marketing nu eenmaal zeggen dat een permanente en strakke campagne met veel media-aandacht cruciaal is voor succes. En dat heeft gevolgen.

Ook de oppositie voedt het ongenoegen met hun niet-afhoudende campagneretoriek

Decennia van straffe slogans, spectaculaire debatten en krachtige campagnes laten zo het Belgisch electoraat gedesillusioneerd en gefrustreerd achter. Hoewel traditionele regeringspartijen hierin een gedeelde schuld dragen, voedt ook de oppositie het ongenoegen met hun niet-afhoudende campagneretoriek.

Er is een steeds grotere hoeveelheid kiezers die het beu zijn dat politici zich niet aan hun beloftes houden en dit antipolitiek gevoel drijft hen naar partijen zoals Vlaams Belang en PVDA. Zij zaten nog nooit in de regering, dus zij hebben het vertrouwen nog niet geschaad. Toch zouden deze partijen ook beter twee keer nadenken.

Beide partijen zouden evenzeer afhankelijk zijn van de Belgische compromissenpolitiek om te regeren en voor hen zou de kloof tussen hoe ze het zeggen en wat ze daadwerkelijk kunnen verwezenlijken nog groter zijn. Vlaams Belang draait zo de kiezer een rad voor de ogen door zich te profileren als ‘het enige alternatief’.

Niemand durft beloftes nog te verbreken

Dit maakt het werk van Magnette niet bepaald gemakkelijker. De informateur kiest voor een serene stijl, terwijl de partijen het aan zichzelf verplicht lijken om oneliners te blijven spuien in een permanente campagne. Hoe bouder de uitspraken worden, des te moeilijker het is voor politici om te doen wat ze beloofden en des te groter de frustratie is bij de kiezer. 

Toch kunnen partijen niet anders dan op hetzelfde elan doorgaan. Het dalend vertrouwen in de politiek stuwt partijbureaus om nog extremer te worden in hun communicatie in de hoop het vertrouwen terug te winnen door een duidelijk standpunt in te nemen. De hoeveelheid ultimatums die gesteld worden nog voor de onderhandelingen gestart zijn, is daar een duidelijk symptoom van.

Het dalend vertrouwen in de politiek stuwt partijbureaus om nog extremer te worden in hun communicatie in de hoop het vertrouwen terug te winnen 

Wat we niet beseffen, is dat het net dat soort communicatie is dat ons tot dit punt gedreven heeft. De slaagkansen van Magnette zijn dus bijzonder klein. Welke partij durft er immers haar beloftes nog verbreken om in de regering te zitten? Het lijkt wel alsof partijen vandaag liever de volgende verkiezingen veiligstellen in plaats van mee te regeren.

En stel dat partijen hier toch toe bereid zouden zijn, wie zou ze dan achteraf nog serieus kunnen nemen? Zelfs als Magnette erin slaagt om een regering op de been te krijgen, blijft de kiezer gedesillusioneerd achter. Verkiezingen mogen dan wel een winnaar hebben, de politiek heeft al lang verloren. 

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen