Direct naar artikelinhoud
Technologie

‘We hebben de democratie een loer gedraaid’: Brittany Kaiser was directeur van Cambridge Analytica. Toen werd ze klokkenluider

Brittany Kaiser.Beeld REUTERS

Van 2014 tot 2018 werkte Brittany Kaiser (1986) bij Cambridge Analytica. Op niet al te koosjere wijze hielp ze zo de brexit aan een meerderheid en Donald Trump in het zadel. Na haar ontslag werd ze klokkenluider. ‘Cambridge Analytica hielp Trump aan de macht en draaide zo de democratie een loer.’

In 2008 werkte Brittany Kaiser vol enthousiasme mee aan de eerste verkiezingscampagne van Barack Obama. Ze onderbrak er zelfs haar studies internationale betrekkingen aan de Universiteit van Edinburgh voor en verhuisde naar Chicago. Acht jaar later hielp ze als directeur programmaontwikkeling bij databedrijf Cambridge Analytica Obama’s tegenpool Donald Trump aan de macht. “Na Trumps overwinning liep ik op wolkjes: door Amerikaanse burgers individueel op sociale media te benaderen, had Cambridge Analytica op revolutionaire wijze een presidentsverkiezing gewonnen. Tezelfdertijd was ik bedroefd, want diep in mijn hart hoopte ik dat Hillary Clinton zou winnen.” Vandaag is ze nog steeds lid van de Democratische Partij. “Dat klinkt ongelooflijk, maar er is een verzachtende omstandigheid. Ooit waren mijn ouders welgesteld; na de kredietcrisis van 2008 raakten ze alles kwijt. Mijn moeder werkte voor het failliete Enron en mijn vader zat in het vastgoed. Eind 2013 was ik dringend op zoek naar een goedbetaalde job om mijn familie te kunnen onderhouden.”

In haar zowel fascinerende als angstaanjagende boek De datadictatuur brengt Kaiser verslag uit van hoe Cambridge Analytica de Amerikaanse presidentsverkiezingen manipuleerde.

Brittany Kaiser: “Ik leerde Cambridge Analytica kennen toen ik aan het doctoreren was aan de universiteit van Londen. Drie jaar lang werkte ik rond ‘preventieve’ diplomatie en mensenrechten. De Verenigde Naties en verschillende grote ngo’s zochten een manier om aan de hand van big data gruweldaden zoals de genocide in Rwanda te voorkomen. Bij preventieve datamonitoring wordt zowat alles bijgehouden en in kaart gebracht, van de prijs van een brood tot racistische praat op sociale media. Al die informatie maakt het mogelijk om gevaarlijke tendensen in de samenleving sneller op te sporen. De hamvraag van mijn doctoraatsonderzoek was: kunnen big data mensenrechtenschendingen, hongersnood en misschien zelfs oorlog helpen voorkomen? Aan de universiteit was niemand op de hoogte van preventieve big data analytics. Alexander Nix, de CEO van het Britse verkiezingsbedrijf Cambridge Analytica, wel. Zo kwam ik met hem in contact. Toen hij me vroeg om bij hem te komen werken, ging ik daar graag op in.”

Omdat het tussen u en hem klikte?

“Alexander leek een heel charmante man. In het begin had ik echt het gevoel dat hij het goed meende. Ik heb trouwens ook veel van hem geleerd. Hij stamt uit een aristocratische familie, uit de upper-upper class. Van bij zijn geboorte kijkt Nix op een andere manier naar de wereld dan een doorsnee mens. Ik ontmoette hem de allereerste keer begin 2014, tijdens een lunch in de chique Londense wijk Mayfair. Een vriend stelde me aan hem voor. Zowel Alexander als ikzelf hadden er een afspraak met twee buitenlanders die hulp zochten voor digitale verkiezingscommunicatie. Ik hoopte zo aan een adviseursjob te geraken, tot ik doorhad dat Alexander Nix een krak was in verkiezingspropaganda. Ik maakte geen schijn van kans.” (lacht)

Toen u voor Nix begon te werken, bestond Cambridge Analytica nog maar een jaar?

“Ja. Cambridge Analytica was onderdeel van de in 1993 opgerichte SCL Group, waarbij SCL staat voor Strategic Communication Laboratories. SCL was gespecialiseerd in gedragsonderzoek en strategische communicatie en paste data mining en data-analyse toe om het gedrag van mensen te beïnvloeden en sturen. SCL’s eerste opdracht was de allereerste democratische verkiezing in Zuid-Afrika in 1994. Het bedrijf werkte nauw samen met Nelson Mandela en toen Alexander Nix daarover vertelde, klonk me dat als muziek in de oren. Op het moment dat ik in dienst trad, runde SCL tien verkiezingen per jaar, vaak in Afrika en de Caraïben. Daarnaast werkte het bedrijf voor multinationals en voor organisaties als de NAVO, de CIA en de FBI. Cambridge Analytica werd in 2013 speciaal opgericht voor de Amerikaanse markt. Nix’ plan was om via de tussenverkiezingen Amerika te veroveren. Zijn ultieme doel: het verzorgen van de digitale communicatie voor een presidentscampagne.”

De voormalige Republikeinse presidentskandidaat Ted Cruz in 2016 tijdens een overwinningsspeech in de Amerikaanse staat Iowa. Die zege was een verdienste van Cambridge Analytica.Beeld AP

Het kwam erop neer dat geprobeerd werd potentiële kiezers via sociale media warm te maken voor de opdrachtgevende politici en partijen?

“Precies. SCL verzamelde eerst data van mensen uit een bepaalde regio en gebruikte vervolgens de principes van de sociale en gedragspsychologie om ze te interpreteren. Een vrij nieuwe manier om aan data te geraken, is een online-bevraging. Vóór de digitalisering moest je van deur tot deur gaan, of eindeloos telefoneren. Nu worden die drie methodes gecombineerd waardoor je als onderzoeker zeer veel te weten komt over een plaatselijke bevolking. Wij gebruikten het OCEAN-scorestelsel uit de psychologie om die bevolking vervolgens onder te verdelen in verschillende ‘types’, waarbij ‘O’ stond voor ‘open’, ‘C’ voor ‘consciëntieus’, ‘E’ voor ‘extravert’, ‘A’ voor ‘aardig’ en ‘N’ voor ‘neurotisch’. Via onze database verzamelden we types, waarna we ze via sociale media gericht ‘bewerkten’ met reclameboodschappen. Cambridge Analytica was het eerste bedrijf dat daar zeer ver in ging én succesvol was. ‘Gedragsmicrotargeting’ is nu een algemeen bekend begrip, maar komt uit de koker van Alexander Nix en werd door Cambridge wettelijk gedeponeerd. Ondanks onze reputatie waren wij pioniers. Vandaag doen talloos veel verkiezingsbedrijven exact hetzelfde.”

De data haalde Cambridge Analytica bij Facebook?

“Tussen 2004 en 2015 ‘oogsten’ SCL en Cambridge Analytica overvloedig big data van Facebookgebruikers én hun vrienden. U herinnert zich misschien nog die persoonlijkheidstestjes die jarenlang furore maakten op Facebook, zoals ‘Welk land ben jij?’ Je moest dan een paar vragen beantwoorden, waarna de app bepaalde: ‘Jij bent Duitsland!’ (lacht) Die spelletjes leken grappig en onschuldig, terwijl ze dodelijk waren voor de privacy. Candy Crush was razend populair. Wie die app op Facebook opstartte en de servicevoorwaarden aanvaardde, verleende meteen ook toestemming aan de appontwikkelaar om al zijn data én die van zijn vrienden gratis te gebruiken. De appdesigner verkocht die schat aan informatie vervolgens door aan bedrijfjes zoals Cambridge. Facebook maakte dat mogelijk met het inmiddels beruchte dataportaal ‘Friends-API’. In vergelijking met Europa hebben de VS een zeer lakse datawetgeving, maar toch was het ook daar niet toegestaan om in naam van andere volwassenen toestemming te geven voor de exploitatie van hun data. De Friends-API leverde Facebook fortuinen op. Meer dan veertigduizend softwareontwikkelaars, waaronder Cambridge Analytica, verzamelden intussen jarenlang ongestoord data van miljoenen nietsvermoedende Facebookgebruikers. Cambridge hield zo nauwgezet bij waar al die mensen zich elke dag online mee bezighielden.”

Op het moment dat u bij Cambridge Analytica aan de slag ging, was die illegale roof van Facebookdata volop bezig?

“Ik begon er in december 2014 te werken en bleef er tot januari 2018. Facebook doekte de in opspraak gekomen Friends-API op 30 april 2015 op. Niet veel later kwam ik erachter dat Cambridge op 6 mei 2015 ook nog data gekocht had via die Facebook-API, wat op dat moment zogezegd onmogelijk was. Mijn bazen verzekerden me dat ze die database vernietigd hadden nu ze illegaal geworden was, en dat ik spoken zag. Ik koos ervoor ze te geloven. In het begin liet Alexander me werken aan een aantal sociale campagnes voor liefdadigheidsorganisaties. Ik vond dat zalig.”

Maar het was een rookgordijn?

“Toch niet, Cambridge was toen nog klein. Er was in de VS ook nog niet zoveel controverse over privacy en data. Alles veranderde toen we in 2015 voor de campagne van de Republikeinse presidentskandidaat Ted Cruz begonnen te werken. Hij was allesbehalve populair, maar toch presteerde hij tegen ieders verwachtingen in vrij goed. Iedereen was het erover eens dat dat de verdienste van Cambridge Analytica was en zo haalden we voor het eerst de pers. Het tijdschrift Forbes en The Washington Post waren enthousiast over het gebruik van datawetenschap in de politiek. Een journalist vroeg zich zelfs af of we met onze methodes uit het digitale tijdperk ook de gedrukte pers zouden kunnen redden. Als we een waardeloze kandidaat als Cruz via sociale media konden pimpen, moest het ons volgens hem ook lukken om mensen terug kranten of tijdschriften te laten kopen. Op dat moment voelden we ons als Mark Zuckerberg bij de start van Facebook: het leek alsof we belangrijke en ingrijpende nieuwe technologie aan het bouwen waren.”

De uiterst rechtse, homofobe Ted Cruz stond haaks op alles waar u als ‘liberal’ in geloofde. Toch werkte u vol enthousiasme voor hem.

“Ik werkte nooit rechtstreeks voor zijn campagne; hij was gewoon één van onze klanten. Ik hield me vooral bezig met de verdere ontwikkeling van het bedrijf. Ik ontmoette potentiële klanten en probeerde ze met een wervende pitch over de streep te trekken. Eens binnengehaald, liet ik ze over aan mijn collega’s die de digitale strategie voor hen uitstippelden.”

Toen Cruz op 1 februari 2016 de Republikeinse voorverkiezing in de staat Iowa won, postte u op Twitter: ‘WE HEBBEN IOWA BINNEN!!!!!’

“Ik was die avond dronken. Ik geef toe dat ik ook mijn kritische geest kwijt was en me liet verblinden door de opmerkelijke resultaten die Cambridge Analytica tijdens verkiezingen leek te halen. ’s Anderendaags las ik wat mijn progressieve vrienden vonden van mijn steun aan Ted Cruz. Hun zeer negatieve commentaren kwamen keihard binnen.”

De financiers van Cambridge Analytica waren de libertaire miljardair Bob Mercer en zijn dochter Rebekah. De man die in werkelijkheid de touwtjes bij Cambridge Analytica in handen had, was Steve Bannon, de latere extreemrechtse adviseur van Donald Trump. Ook hun denkbeelden stonden haaks op de uwe.

“Dat klopt. De steenrijke Mercers zijn minstens even rechts als Steve Bannon. Ik had vooral contact met Bekah Mercer. In de dagelijkse omgang was ze joviaal en vriendelijk en ik heb haar nooit iets aanstootgevends horen zeggen. Ze wist dat ik een Democraat ben en gedroeg zich diplomatisch tegenover mij. Met haar ngo Reclaim New York is Bekah een groot voorvechter van totale overheidstransparantie. Ze wist dat ik het daarmee eens ben en speelde daar handig op in. We deelden ons kantoor met Reclaim New York en ik dacht: ‘Misschien is ze toch niet zo slecht.’”

Maar dat was een vergissing?

“Ja. Ik kende op dat moment haar echte ideologische agenda niet. Ik was slecht geïnformeerd en geloofde dat haar vader Bob een goedaardig briljant datawetenschapper was die fortuin gemaakt had. Ik neem het mezelf nog steeds kwalijk dat ik op voorhand de Mercers niet door Google gehaald had.”

Zij wilden de macht in de VS veroveren. Eerst via Ted Cruz en toen die de mist inging via Donald Trump.

“Trump brengt nu trouw al hun plannen ten uitvoer. Daar dragen wij met Cambridge Analytica een verpletterende verantwoordelijkheid voor. Donald Trump geloofde zelf niet eens dat hij kon winnen en wou zelfs geen president worden. Volgens Alexander Nix zag Trump zijn kandidatuur als een manier om reclame te maken voor de nog op te richten zender Trump TV. Niemand van zijn team geloofde trouwens in de zege.”

Cambridge Analytica werkte tot het einde mee aan de verkiezingscampagne van de Amerikaanse president Donald Trump.Beeld Photo News

In het najaar van 2015 raakte Cambridge Analytica betrokken bij de Leave.eu-campagne van de brexiteers onder leiding van miljonair en verzekeringsmakelaar Arron Banks.

“Het was Alexanders idee om met Leave.eu te gaan samenwerken. Niet veel later kwam ik erachter dat die opdracht eigenlijk kwam van Steve Bannon. Hij had nauwe banden met opperbrexiteer Nigel Farage. Op een vrijdag in oktober kwamen de kopstukken van Leave.eu naar ons Londense kantoor. Ze waren enthousiast over onze presentatie en Arron Banks bestelde meteen voorbereidend werk ter waarde van 41.500 pond. Onze opdracht was om de data over alle leden van Farages partij UKIP te analyseren, zodat we meer inzicht kregen in de redenen waarom mensen afscheid wilden nemen van de EU. Dat had interessante achtergrondinformatie kunnen opleveren voor ons verdere werk, alleen kwam dat er nooit. Want Banks vertikte het om zijn eerste factuur te betalen. De man die met ons basismateriaal aan de slag ging en via microtargeting ervoor zorgde dat de brexiteers het referendum wonnen, was de Amerikaanse politieke adviseur Gerry Gunster. Hij is de echte architect van de brexit en gebruikte daarbij ‘onze’ technieken van microtargeting.”

Cambridge Analytica hielp wel tot het einde mee aan de campagne van Trump?

“Tot het bittere einde, ja. Tijdens de campagne had ik niet eens in de gaten dat er illegale dingen gebeurden; daar werd ik me pas een maand na de verkiezing van Trump bewust van. Onze telefoons stonden roodgloeiend: alle grote ondernemingen en politici van over de hele wereld wilden met ons in zee. Wij wilden van het Trump-team horen wat ze online ondernomen hadden met het materiaal dat wij hen hadden geleverd. Eerst hielden ze de boot af, maar wij drongen aan want we hadden die informatie nodig om andere politici aan een verkiezingsoverwinning te helpen. In december 2016 werden we uitgenodigd voor een ‘post-mortem-bespreking’, een analyse van de campagne van het Trump-team. Twee dagen lang gaven ze ons inzage in alles. Toen bleek dat ze overtuigde Hillary-stemmers hadden overgehaald niet te gaan stemmen.”

Dat mocht niet?

“Nee, dat is volstrekt illegaal. Ik schrok toen ik dat hoorde, en ik was niet de enige. De Trumpers hadden uitspraken van Hillary en van Michèle Obama uit hun context gerukt en angstaanjagende filmpjes vol nepnieuws gecreëerd. Die zagen er uit als nieuwsitems van Politico of andere betrouwbare media. Aan de hand van de door ons geleverde en geanalyseerde data wisten ze perfect wie ze met welk nepbericht op de sociale media moesten voederen. Ze wonnen de verkiezingen met een karrenvracht aan leugens.”

Wanneer besloot u klokkenluider te worden?

“Nadat ik ontslag genomen had en de eerste artikels verschenen waarin stond dat Cambridge Analytica nooit de Facebookdatabase vernietigd had. Toen zond de Britse televisiezender Channel 4 een reportage uit over een vier maanden durende undercoveroperatie bij Cambridge Analytica. De journalisten deden zich voor als vertegenwoordigers van Sri Lankaanse miljardairs die een smerige verkiezingscampagne wilden financieren. Alexander Nix lunchte en dronk cocktails met hen, terwijl hij opschepte over wat hij allemaal in het geheim voor hen kon regelen. Hij zei dat hij goede relaties had bij internationale spionagediensten en makkelijk ‘dirt’ over politieke tegenstanders kon bovenspitten. Ik was in shock, zocht contact met de journalist Paul Lewis van The Guardian en gaf hem inzage in al mijn e-mails. Pas toen zag ikzelf al die linken tussen Mercer, Bannon, Trump en Farage en hoe ze op slinkse wijze met de hulp van Cambridge Analytica de democratie een loer draaiden en de macht wisten te veroveren. Op 1 mei 2018 werden Cambridge Analytica en SLC Group opgedoekt.”

U getuigde voor het Britse parlement en werd ondervraagd door Robert Mueller.

“De ondervraging door Mueller ging vooral over Russische inmenging via het Trump-team in de Amerikaanse verkiezingen. Daar had Cambridge Analytica voor zover ik weet niets mee te maken. Mijn getuigenis voor het Britse parlement ging over de rol die Cambridge speelde in de aanloop naar het brexit-referendum.”

De klokkenluider die de ondergang van Cambridge Analytica in 2018 in gang zette, was de Canadees Christopher Wylie.

“Hij werkte maar heel even voor Cambridge Analytica. Toen ik er in 2014 begon, was hij al weg. Ik sprak hem één keer aan de telefoon, maar heb hem nooit ontmoet. Toch praat hij nu voluit over zaken die hij zelf nooit heeft meegemaakt. Zijn voornaamste onthulling dat hij 50 miljoen Facebookprofielen had helpen oogsten in opdracht van Steve Bannon, was correct. Alleen gebeurde veel van wat hij vertelt na zijn vertrek. Hij werd dus vermoedelijk door een ex-collega bij Cambridge getipt. Een echte klokkenluider heeft niets ‘van horen zeggen’, maar maakte het zoals ik van op de eerste rij mee. Als je iets als feit verkoopt, moet je er honderd procent zeker van zijn. Anders riskeer je zelf te eindigen als leverancier van nepnieuws.”

De datadictatuur van Brittanny Kaiser verscheen bij HarperCollins, 416 blz., 21,99 euro