Wat komt er na Poetin? Na jaren van speculatie licht de president een tipje van de sluier op. Met de nieuwe grondwet lijkt Poetin zichzelf te willen beschermen tegen een al te voortvarende opvolger.
Zeg nooit dat het in Rusland niet vooruit gaat. Nauwelijks had Vladimir Poetin in zijn jaarlijkse Staat van de Natie-speech de krijtlijnen geschetst voor een grondwetsherziening, of premier Dmitri Medvedev kondigde het ontslag van zijn regering aan. Medvedev wil naar eigen zeggen ‘de president de mogelijkheid geven om de nodige beslissingen te nemen’, en wordt nu vicevoorzitter van de Nationale Veiligheidsraad. Het lijkt meteen het einde van Medvedev als regeringsleider.
De grondwetsherziening, die Poetin wil voorleggen in een referendum, heeft alles te maken met 2024: het jaar waarin Poetins presidentiële ambtstermijn afloopt, en waarin hij volgens de huidige grondwet niet opnieuw verkiesbaar is. Opmerkelijk in Poetins voorstel is dat hij de ambtstermijnregels voor de Russische president wil verstrengen, zodat die voortaan beperkt blijft tot maximaal twee termijnen. Behoudens eventuele juridische spitsvondigheden – en die zijn in Rusland ampel aanwezig – zou dat betekenen dat Poetin in 2024 wel degelijk zal aftreden.
Poetins voorstellen geven ook een zekere hint in welke richting hij het Russische systeem na 2024 ziet evolueren. Zo wil hij het voortaan aan het parlement overlaten om de premier en ministers te benoemen, al zal dat daarvoor wel de Federatieraad moeten confronteren. Hij stelt ook voor dat presidentskandidaten voortaan al 25 jaar in Rusland moeten wonen, en dat ze geen andere nationaliteit dan de Russische gehad mogen hebben. Ook een buitenlandse verblijfsvergunning zou Russen voortaan uitsluiten van het hoogste ambt.
Met Medvedev verdwijnt een van Poetins oudste bondgenoten van het voorplan.
Op die manier lijkt Poetin een kandidatuur van de zogenaamde oligarchen te vermijden. Toen Poetin in de jaren 2000 de grootste bedrijven van Rusland weer onder staatscontrole bracht, vluchtten velen van hen naar Europa, waar ze investeerden in jachten, voetbalclubs en ander vertier. Michaïl Chodorkovski, de voormalige topman van oliebedrijf Joekos, die in 2003 politieke ambities had maar na een politiek proces voor tien jaar in de cel belandde, zou op die manier bijvoorbeeld niet kunnen kandideren. Bij zijn vrijlating in 2013 kreeg hij immers een Zwitserse verblijfsvergunning.
Daarnaast stelt Poetin nog verschillende institutionele wijzigingen voor. De Federatieraad, het hogerhuis van het federale parlement, zou de macht krijgen om rechters in het Grondwettelijk hof en het Hooggerechtshof te verwijderen. Op die manier lijkt Poetin macht te willen wegnemen van het presidentschap, die in het door hem gecreëerde systeem uiterst machtig is. Tegelijk blijft Rusland een land waarin instellingen uiterst zwak zijn, en macht eerder aan personen lijkt gebonden dan aan ambten. Het is dus maar de vraag in welke mate een nieuwe grondwet ook in de praktijk vorm zou krijgen.
Het meest opmerkelijke voorstel, en ongetwijfeld ook het voorstel waar de meeste Russen het meest naar uitkijken, is Poetins voorstel om de sociale zekerheid en het minimumloon te indexeren. Hoe Rusland – met zijn stagnerende economie en budgettaire moeilijkheden – dat denkt te financieren, is onduidelijk.
Met Medvedev verdwijnt een van Poetins oudste bondgenoten van het voorplan. De twee – beiden zijn jurist – leerden elkaar kennen op het kabinet van Anatoli Sobtsjak, de eerste democratisch verkozen burgemeester van Sint-Petersburg. Medvedev volgde Poetin later naar Moskou, werd zijn campagneleider en kabinetschef, en werd in 2008 – althans in naam – zijn opvolger.
Van 2008 tot 2012 paste Medvedev op de presidentiële winkel, toen Poetin – zoals de Russische Grondwet het voorschrijft – geen derde opeenvolgende termijn als president mocht opnemen. Poetin verhuisde naar het premierschap, maar de macht nam hij grotendeels mee. In Rusland sprak men over de tandemokratija: alsof Poetin en Medvedev het land bestuurden, gezeten op een tandem. Poetin grapte in 2010 eens dat Medvedev en hij om beurten sliepen, zodat een van hen te allen tijde klaar stond voor het land. Met Medvedev, die naar Russische normen gold als een liberaal, kreeg Rusland een leider die vooral over economie praatte, en die maar wat graag koketteerde met de laatste iPhone en tablet.
In 2011 kwam aan die tandemocratie een abrupt einde. In verwarring gebracht door de Arabische revoluties, waarbij in een mum van tijd verschillende autoritaire regimes omvergeworpen werden door woeste volksmassa’s, besloot Poetin de duimschroeven aan te draaien. Medvedev moest voor een tot de nok gevuld partijcongres uitleggen dat het hem beter leek om Poetin opnieuw presidentskandidaat te laten zijn. Dat stukje politieke theater, in combinatie met de grootschalige fraude bij de parlementsverkiezingen van december 2011, leidde tot protesten in verschillende grote steden, die na de herverkiezing van Poetin genadeloos onderdrukt werden.
Volgens hardnekkige geruchten zou ook Vladimir Poetin na zijn presidentschap naar de Nationale Veiligheidsraad trekken.
Sindsdien was Medvedev eigenlijk aan zijn politieke afscheid bezig. Terwijl Poetins populariteit de voorbije jaren verbazend stabiel bleef, zakte de populariteit van de Russische regering naar ongekende dieptepunten. Vooral de slabakkende economie, mede veroorzaakt door het drieste buitenlandbeleid van de president, en de aanhoudende corruptie bij bestuurders werd Medvedev hard aangerekend. De regeringspartij Verenigd Rusland is in Rusland zo impopulair dat Poetin bij de presidentsverkiezingen van 2018 kandideerde als onafhankelijke, uit angst dat de slechte naam van Verenigd Rusland zijn kandidatuur in het gedrang zou brengen. Ook anticorruptieblogger Aleksej Navalny richtte zijn vizier op Medvedev, onder andere met een documentaire in 2017, waarin hij Medvedev ervan beschuldigde voor meer dan een miljard euro overheidsgeld verduisterd te hebben.
Toch lijkt Medvedev met zijn ontslag niet uit de gratie gevallen. Hij schuift immers door naar de Veiligheidsraad, de raad die de president adviseert in veiligheidsvraagstukken. Leden in de Veiligheidsraad genieten in Rusland wettelijke onschendbaarheid. Het is typisch een plek waar oudgedienden van het regime tijdens hun oude dag komen schuilen om gevrijwaard te blijven van wettelijke uitdagingen.
Volgens hardnekkige geruchten zou ook Vladimir Poetin na zijn presidentschap naar de Nationale Veiligheidsraad trekken. Als voorzitter zou hij op die manier toch nog de vinger aan de pols van de macht blijven houden, en ondertussen ook veilig zijn voor al te ambitieuze opvolgers. Een soortgelijke kunstgreep gebeurde vorig jaar in Kazachstan, toen president Noersoeltan Nazarbajev na 28 jaar presidentschap aftrad, maar wel voorzitter bleef van de Nationale Veiligheidsraad van Kazachstan.
En dus is het niet ondenkbaar dat Poetin en Medvedev elkaar weldra terugvinden in de Nationale Veiligheidsraad. Wie weet is de voormalige tandem het samen fietsen nog niet verleerd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
