Vijf redenen om vaker naar sterren, zeeën en bergen te kijken: de heilzame effecten van ontzag

Wanneer heb je voor het laatst naar de nachtelijke sterrenhemel gekeken? En weet je nog wat je toen voelde? 

Je hart ging waarschijnlijk sneller slaan. Je ademhaling versnelde. Misschien liep een koude rilling over je rug. Of gingen de haartjes op je lichaam rechtop staan en had je "kippenvel". Al die sensaties zijn typisch voor ervaringen van ontzag. 

Je hoeft niet naar de sterren te kijken om ontzag te ervaren. Het kan ook op andere manieren. Een hoge berg of een uitgestrekte zee kunnen ook ontzagwekkend zijn.

Wetenschappers gebruiken vaak video's om ontzag op te wekken. Eén van die video’s is een compilatie van spectaculaire versnelde beelden, gefilmd in Yosemite National Park. Je kan de video hier bekijken, ontzag gegarandeerd:

Besneeuwde bergtoppen, duizenden sterren, dreigende wolken die voorbij glijden, een halfbevroren waterval: het zijn allemaal beelden die ontzag opwekken. 

Je ervaart daarbij niet alleen de grootsheid van de natuur. Je beseft ook hoe klein en nietig je zelf bent. Een minuscuul stipje in een eindeloze kosmos. 

Dat is typisch voor ervaringen van ontzag: ze herinneren je eraan dat je niet het centrum van de wereld bent. Tegelijk voel je je wel deel van iets dat groter is dan jezelf. Een klein maar onmisbaar schakeltje.

Onderzoek toont dat mensen zich na ervaringen van ontzag meer verbonden voelen met anderen. Ze zijn minder gefocust op hun eigen, kleine (en grote) problemen. Dat komt dus omdat ze net geconfronteerd werden met hun eigen kleinheid. En met hun plaats in een groter geheel.

Ontzag maakt je dus minder egocentrisch. Eigenlijk is dat al reden genoeg om vaker naar de hemel te kijken.

Ervaringen van ontzag zorgen ervoor dat je minder belang hecht aan geld en materiële bezittingen. Je wordt dus ook minder materialistisch. Dat blijkt uit Chinees onderzoek.

Mensen kiezen na ervaringen van ontzag ook vaker voor ervaringen dan voor “dingen”. Dat blijkt uit een studie waarbij deelnemers de keuze kregen tussen een reis en een even duur, materieel geschenk. Na een ervaring van ontzag kozen de deelnemers vaker voor de reis.

"Mensen die ontzag ervaren beseffen dat ze verbonden zijn met een groter geheel", besluiten de wetenschappers. "Dat verlost hen van hun dagelijkse beslommeringen."

Die dagelijkse beslommeringen hebben vaak te maken met geld: een dure factuur, geldzorgen aan het einde van de maand en ga zo maar door. 

Momenten van ontzag helpen om die geldzorgen even te vergeten. In het licht van de eeuwigheid lijkt een dure factuur wat minder belangrijk. Al moet je ze natuurlijk wel nog betalen. 

Je zou het niet verwachten, maar toch: ontzag is misschien zelfs goed voor je gezondheid.

Mensen die vaker ontzag ervaren, hebben volgens één studie minder stoffen in hun bloed, die wijzen op ontstekingen. Het kan dus dat ontzag ontstekingsremmend werkt.

Toch moet je voorzichtig zijn met dit soort studies. Misschien is het net andersom. Mensen met ontstekingen komen gemiddeld minder vaak buiten. Dan is het natuurlijk logisch dat ze minder vaak ontzag ervaren. Dat zou de resultaten ook kunnen verklaren.

Toch is het een fijne gedachte: de sterrenhemel of een uitgestrekte berg als gratis aspirientje.

Ervaringen van ontzag zorgen ervoor dat je minder vatbaar bent voor zwakke argumenten. Het maakt je ook minder overtuigd van je eigen grote gelijk. Dat blijkt uit Amerikaans onderzoek.

Dat komt omdat je geconfronteerd wordt met iets dat groots en onbevattelijk is. Die enorme berg en die eindeloze sterrenhemel gaan je verstand te boven. Je kan het niet "bevatten". Het is daarom alsof je plaats moet maken in je geest.

Ontzag is dus als een soort stretch-oefening voor de geest. En dat stretchen maakt je kritischer en minder naïef.

Dat is ook zo bij kinderen. Ontzag maakt hen nieuwsgieriger. Het prikkelt hen, waardoor ze meer interesse krijgen voor wetenschap. Wetenschappers pleiten daarom voor meer ervaringen van ontzag in de klas. 

Als je kinderen hebt, dan kan je hen natuurlijk ook zelf meenemen naar de bergen. Of hen de nachtelijke sterrenhemel laten zien. 

Stel: je bent astronaut in een internationaal ruimtestation, honderden kilometers boven de aarde. Door een raam merk je de zon die opkomt. De kromming van de aarde, de ontelbare sterren op de achtergrond, de gloed van het ochtendlicht. Het is een overdonderend, ontzagwekkend gevoel.

Wetenschappers noemen dit het “overzichtseffect”. Tientallen astronauten hebben het al ervaren. Ze beschrijven allemaal een diepe verbondenheid met de aarde en met de mensen (en dieren) die op aarde wonen. De ervaring wekt ook een intens verlangen om onze planeet te beschermen en te behoeden.

Een reis naar de ruimte is natuurlijk niet voor iedereen weggelegd. Wetenschappers zoeken daarom naar manieren om hetzelfde effect op te wekken, door middel van virtual reality. 

Als je geen VR-bril hebt, dan kan je gewoon ’s nachts even naar buiten gaan. Ook de nachtelijke sterrenhemel blijft een onuitputtelijke bron van ontzag. 

Het Greater Good Science Center van UC Berkeley heeft het onderzoek over ontzag mooi samengevat: "The Science of Awe".

In de documentaire “The Overview Effect” vertellen astronauten over hun ervaringen bij het zien van de aarde vanuit de ruimte. Een mooie, korte documentaire, die je een glimp geeft van het overzichtseffect.