In de VS is mediteren tegenwoordig een competitiesport: Otto-Jan Ham deed mee en werd meteen kampioen

Het was tijdens het draaien van het Canvas-programma Brain Man dat Otto-Jan Ham deelnam aan een meditatietornooi. "Ik was in San Francisco om een documentaire te maken over breinverbetering", vertelt hij. "Eerst vermoedde ik dat die wedstrijd een grap was, maar dat bleek niet het geval. Ik dacht bij mezelf: ach, waarom niet eigenlijk? En dus heb ik mij ingeschreven. Ik was vooral heel benieuwd."

Het idee voor een meditatiecompetitie ontstond twee jaar geleden. Chris Taylor, journalist voor de Engelstalige nieuwssite Mashable, lanceerde toen een oproep op Facebook: “Wie heeft zin om in San Francisco deel te nemen aan het eerste high-tech, competitief meditatietornooi ooit?”

Taylor kreeg meteen honderden reacties. Veel mensen vonden het absurd. Meditatie dient om je te ontspannen, hoe kan je daar een wedstrijd van maken? Het lijkt onmogelijk, een soort contradictie. Sommige dingen verdragen nu eenmaal geen competitiviteit.

Maar Taylor was serieus. “Semi-serieus” noemt hij het zelf in een tweet. Grappig en speels, dat zeker, maar meer dan een flauwe grap. En jawel, er kwamen meteen inschrijvingen binnen voor de eerste editie van het "March Mindfulness Tournament".  Competitief mediteren werd zo de jongste "sport" op aarde.

Taylor maakte voor het eerste tornooi gebruik van een toestel dat hersengolven kan meten. De Muse ziet eruit als een diadeem, maar dan met elektroden aan de binnenkant. Informatie over je hersenactiviteit wordt meteen doorgestuurd naar een app. 

De Muse-app analyseert je hersenactiviteit en zet die om in geluiden. Bij "onrustige" hersenactiviteit hoor je het geluid van regen en wind. Als je héél onrustig bent, is het alsof je luistert naar een storm.

Bij "rustige" hersenactiviteit stopt de regen en gaat de wind liggen. Als je enkele seconden rustig bent, dan hoor je het vrolijke gefluit van vogeltjes. Hoe meer vogeltjes je aan het einde van je meditatiesessie verzameld hebt, hoe rustiger je geest was. Je krijgt dus na elke meditatie een soort score.

Op een meditatietornooi krijgt elke deelnemer zo’n Muse-hoofdband aan. Ze krijgen elk vijf of tien minuten om te mediteren, terwijl het publiek geamuseerd toekijkt. Er is zelfs een scheidsrechter, die zorgt dat niemand knoeit met de apparatuur. Je tegenstander afleiden is verboden, lachen mag wel.

Bij elke wedstrijd nemen twee deelnemers het tegen elkaar op. Wie op vijf minuten de meeste vogeltjes haalt, wint de wedstrijd. De deelnemers met de rustigste geest nemen het ten slotte tegen elkaar op in een grote finale.

Competitief mediteren klinkt eenvoudiger dan het is. Wie het probeert, merkt snel hoe moeilijk het is: hoe meer je verlangt om te winnen, hoe onrustiger je geest … en hoe minder vogeltjes. 

Het heeft dus iets ironisch. Je moet de gedachte aan een overwinning even helemaal uit je hoofd zetten. Alleen dan kan je rustige hersengolven produceren en maak je kans op een overwinning. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wie van nature nogal competitief is, kan dat niet zomaar van zich afzetten.

“Spelers die eraan beginnen met gebalde vuisten krijgen gegarandeerd alleen regengeluiden te horen”, schrijft Taylor. “De spelers die binnenkomen met een brede grijns, die begrijpen dat het maar een spelletje is, die zichzelf ontspannen en plezier hebben? Dàt worden de kampioenen.”

Zo verging het ook tv-presentator Otto-Jan Ham tijdens een meditatie-tornooi. Het was zijn eerste ervaring met competitief mediteren, de verwachtingen waren dus niet hooggespannen. “Ik had wel eens gemediteerd,” zegt Ham, “maar nooit lang. Ik heb bovendien een bijzonder onrustig, chaotisch brein. Een vernederende afgang leek mij onvermijdelijk.”

Het omgekeerde gebeurde. Ham won met glans het tornooi. In de finale verpletterde hij Eric Matzner, een van de lokale kampioenen. Matzner traint elke dag met een Muse, om zijn geest onder controle te krijgen.

“Er was na mijn overwinning wat verwarring in de zaal”, zegt Ham. “De organisatoren dachten dat de apparatuur defect was. Hoe kon mijn resultaat anders verklaard worden? Mijn tegenstander is normaal niet te kloppen. Uiteindelijk ben ik toch uitgeroepen tot Europees kampioen mediteren of zoiets. Mijn eerste medaille ooit.”

Dat Ham het tornooi won, is niet zo gek. Hij zag er de humor van in en dat is in dit geval een voordeel. Bovendien had hij geen zenuwen of grote verwachtingen. “Ik ben gewoon op die stoel gaan zitten en ik heb aan niks gedacht. Ik heb zelfs niet geprobeerd om te mediteren. Dat had toch geen zin.”

De meeste andere deelnemers aan meditatietornooien beginnen wel voorbereid aan hun wedstrijden. Ze oefenen thuis met een Muse, om zich beter te leren ontspannen. En vooral: ze experimenteren en zijn op zoek naar de meest effectieve techniek om te ontspannen.

“Sommige spelers gaan liggen, anderen zitten liever”, schrijft Taylor. “Sommigen houden zich muisstil, anderen merken dat bewegen beter werkt. Werkt focussen op de ademhaling voor jou? Of ontspan je beter door te denken aan een mantra of aan een woord dat je in je hoofd voortdurend herhaalt?”

"Iedereen is uniek", besluit Taylor. Je moet gewoon ontdekken wat werkt voor jou.

Andere tips: zorg dat je geplast hebt voor de wedstrijd, drink niet te veel koffie en ontspan je voorhoofd. Dat laatste is belangrijk want de Muse-hoofdband is bijzonder gevoelig. Als je je voorhoofd fronst, dan worden die bewegingen soms gelezen als een teken van onrustige hersenactiviteit. En dan heb je dus minder vogeltjes.

Eén ding lijkt Taylor in zijn vrolijk enthousiasme wat te vergeten: lang niet alle vormen van meditatie zijn bedoeld om je te ontspannen. Mindfulness-meditatie, bijvoorbeeld, is geen relaxatietechniek. Het is een vorm van aandacht geven aan je eigen ervaring, van moment tot moment: mild, niet-oordelend, zonder weg te kijken.

Mindfulness-meditatie is niet altijd ontspannend. Soms wel natuurlijk, maar het kan ook heftig zijn. Ook op die moeilijke momenten leer je mild en aanwezig te blijven, zonder -jawel- vogeltjes te tellen.

Het March Mindfulness Tournament heeft wat dat betreft weinig te maken met échte mindfulness. Het is eerder een soort parodie. Taylor beklemtoont ook dat je het allemaal met veel korrels zout moet nemen.  Nee, natuurlijk is het geen bittere ernst. Het is half ernst, half “om te lachen”.  Competitief mediteren leert je wel relativeren, loslaten, plezier maken. “En dat is een enorm voordeel als je je geest tot rust probeert te brengen", zegt Taylor.

Of we binnenkort ook in Vlaanderen competitief mediteren? De tijd zal het uitwijzen. Maar mindfulness-trainers mogen op hun twee oren slapen: concurrentie wordt het zeker niet.

Het volledige verslag van Otto-Jan Hams deelname aan het meditatietornooi kan je vanavond bekijken. Op Canvas, om 21u20.