Waarom een monnik het hoofd van "de eerste feministe" van Brussel verplettert in de kathedraal

Het beeld in de kooromgang van de kathedraal toont Jan van Ruusbroec die het hoofd van Bloemardinne onder zijn voet vertrappelt. Beide figuren uit de 14e eeuw leefden in de welgestelde buurt van de Brusselse kathedraal, vermoedelijk in de Loksumstraat, nu de verbinding tussen het Centraal Station en de Keizerinlaan. 

Ruusbroec was de mysticus en religieuze vernieuwer die de Latijnse leer van de Kerk naar het gewone volk wilde brengen. Bloemardinne heette voluit Heilwige Bloemaert. In de buurt van de kathedraal stichtte ze een gemeenschap waar alleenstaande vrouwen en weduwen onderdak konden vinden.

Ze was een charismatische vrouw die het christelijke gedachtegoed op haar manier interpreteerde. De Kerk was beducht voor dit soort onafhankelijke vrouwelijke leefgroepen. Tijdens het Concilie van Vienne had de paus begijnhoven veroordeeld als ketterse gemeenschappen. In Frankrijk werd begijn Margareta Porete zelfs terechtgesteld.

Ruusbroec heeft in werkelijkheid nooit het hoofd van de vrijgevochten Bloemardinne onder zijn voet gehad. Er is zelfs geen bewijs van een conflict, Ruusbroec was geen rabiate ketterjager. Ook van Bloemardinne zijn nooit rebelse geschriften teruggevonden.

Van waar dan het tafereel van het beeld in de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal? Beeldhouwer Jules Jourdain heeft zich in 1917 gebaseerd op de geschiedschrijving van ene Henricus Pomerius. In de 15e eeuw stelde hij Ruusbroec voor als de man die voor het ware geloof streed, de bevrijder die de "logenachtige en kettersche geschriften" van Bloemardinne ontmaskerde.

Historicus en Brusselkenner Roel Jacobs vertelt hierover in “De wereld vandaag” op Radio 1: “Ze hebben van deze vrouw een verschrikkelijk ketters wijf gemaakt. Ruusbroec werd op die manier de held die haar bestreed. Haar leven is gerecupereerd door winnaars van de religieuze debatten uit die tijd. Ze hebben de geschiedenis herschreven.”

Beluister hieronder het gesprek met Roel Jacobs in "De wereld vandaag":

Het verhaal is eeuwenlang hardnekkig blijven hangen in kerkelijke middens. Zo werd het in het begin van de 20e eeuw in Brussel de inzet van een ware politieke beeldenstrijd.

Begin 1900 besliste het Brusselse stadsbestuur om de gevels van het stadhuis te vernieuwen met nieuwe beelden. Bloemardinne kreeg daarbij als enige vrouw een beeld, weliswaar op een van de zijgevels. Tot onvrede van de Brusselse katholieken die de plek  aan Jan van Ruusbroec hadden willen geven. Maar de Liberale partij van Brussel hield vol en won het pleit.

Uit wraak werd de opdracht gegeven voor een beeld in de kathedraal. Het tafereel sloot geen compromissen: met de Bijbel in de hand en het gezicht naar de hemel verplettert Ruusbroec genadeloos het hoofd van Bloemardinne onder zijn voeten. Het standbeeld moest staan voor de overwinning op de ketterij, zoals Pomerius het in de 15e eeuw had neergeschreven.

Vandaag staat het beeld nog steeds in de kathedraal. Het gaat meestal ongemerkt voorbij aan kerkgangers en toeristen. De controverse in Brussel is zo goed als vergeten. Niemand heeft nog zin in een moderne beeldenstorm. 

Roel Jacobs: "In dezelfde Sint-Goedelekerk hangen glasramen waarin je aan de haakneuzen en de bochels ziet dat het Joden zijn. Aartsbisschop Suenens heeft hierop destijds geantwoord: “We moeten erkennen dat dit een zwarte bladzijde uit onze geschiedenis is en dat ook uitleggen. Daarna kunnen we deze bladzijde omdraaien. Want het zijn de mooiste renaissanceramen uit onze stad”."

Bloemardinne werd in de jaren 70 door een Brusselse vrouwenbeweging uitgeroepen tot "de eerste feministe van de stad". Ze werd zelfs een tijd gezien als een symbool van vrijzinnigheid, hoewel ze zeer spiritueel en gelovig was.